DOI Artikel:
Próchniak, Daniel: Wczesnochrześcijański kościół Surb Połos-Petros w Zovuni w Armenii: Problem genezy kościoła w typie sali kopułowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27406#0215
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom LI, zeszyt 4 - 2003
DANIEL PRÓCHNIAK
WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKI KOŚCIÓŁ SURB POŁOS-PETROS
W ZOVUNI W ARMENII
PROBLEM GENEZY KOŚCIOŁA W TYPIE SALI KOPUŁOWEJ
Zovuni, starożytna miejscowość Carayiśen-Mollaghasum, jest obecnie małą
wsią leżącą ok. 40 km na północny zachód od Erevanu, w okręgu Aparan,
części Wyżyny Ararackiej. W okresie antycznym należała do królewskich
Arśakidów, w III w. n.e. została podarowana przez Tirydatesa II (217-238 r.)
książętom Gntuni, jednemu z najważniejszych rodów nachararów* 1, którzy
uczynili ją jedną ze swych stolic. Informuje o tym inskrypcja na kamiennym
bloku, odnaleziona w 1908 r. i opublikowana przez K. V. Trever2.
Dr Daniel PrÓCHNIAK - adiunkt Katedry Historii Sztuki Starożytnej i Wczesnochrześci-
jańskiej KUL; adres do korespondencji: Instytut Historii Sztuki KUL, Katedra Historii Sztuki
Starożytnej i Wczesnochrześcijańskiej, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin.
1 W sfeudalizowanej już wówczas strukturze społeczeństwa armeńskiego najwyższą po
królu pozycję zajmowali nachararowie - wielkie, książęce rody arystokratyczne, dysponujące
własnymi wojskami, głównie konnicą. Nachararowie dzielili się na młodszych - „sepuhów”
i starszych, „tenuterów”, sprawujących dziedzicznie najważniejsze urzędy państwowe. Ród
Gntuni sprawował urząd „hazarapeta” (prowadzenie finansów, zarządzanie królewskimi mia-
stami i wsiami). Wasalami nachararów byli „azatowie”, średnia szlachta zobowiązana do służby
wojskowej. Najniższą i najliczniejszą warstwę stanowili „ramikowie”, ludność wiejska i miej-
ska. Jedną z najlepszych prac na temat struktury antycznego i wczesnośredniowiecznego spo-
łeczeństwa Armenii jest artykuł: R. Kherumian, Esquisse d'une féodalité oubliée,
„Vostan” 1(1948-49), nr 1, s. 7-56. Por. też: S. Der Nersessian, Armenia and the
Byzantine Empire, Cambridge 1947, s. 73-75; E. H. A p a K e ji n h, A. P. H o a h h -
c a h, Hcropnn apMXHCKoro Hapopta, t. I, EpeBaH 1951, s. 64-72; K. S t o p k a, Armenia
Christiana. Unionistyczna polityka Konstantynopola i Rzymu a tożsamość chrześcijaństwa
ormiańskiego (IV-XV w.), Kraków 2002, s. 16; D. P r ó c h n i a k, Od ortodoksji do
Kościoła narodowego. Armenia w epoce wczesnochrześcijańskiej (301-726), „Vox Patrum”
21(2001), t. 40-41, s. 50-51.
2 K. B. T p e b e p, OnepKH no ncTopnn Kyjibrypbi ppcmicń ApMenmi (IV b. ff.H.9.
- IV b. H.3.), MocKBa-JIeHHHrpaą; 1953, s. 282.
Tom LI, zeszyt 4 - 2003
DANIEL PRÓCHNIAK
WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKI KOŚCIÓŁ SURB POŁOS-PETROS
W ZOVUNI W ARMENII
PROBLEM GENEZY KOŚCIOŁA W TYPIE SALI KOPUŁOWEJ
Zovuni, starożytna miejscowość Carayiśen-Mollaghasum, jest obecnie małą
wsią leżącą ok. 40 km na północny zachód od Erevanu, w okręgu Aparan,
części Wyżyny Ararackiej. W okresie antycznym należała do królewskich
Arśakidów, w III w. n.e. została podarowana przez Tirydatesa II (217-238 r.)
książętom Gntuni, jednemu z najważniejszych rodów nachararów* 1, którzy
uczynili ją jedną ze swych stolic. Informuje o tym inskrypcja na kamiennym
bloku, odnaleziona w 1908 r. i opublikowana przez K. V. Trever2.
Dr Daniel PrÓCHNIAK - adiunkt Katedry Historii Sztuki Starożytnej i Wczesnochrześci-
jańskiej KUL; adres do korespondencji: Instytut Historii Sztuki KUL, Katedra Historii Sztuki
Starożytnej i Wczesnochrześcijańskiej, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin.
1 W sfeudalizowanej już wówczas strukturze społeczeństwa armeńskiego najwyższą po
królu pozycję zajmowali nachararowie - wielkie, książęce rody arystokratyczne, dysponujące
własnymi wojskami, głównie konnicą. Nachararowie dzielili się na młodszych - „sepuhów”
i starszych, „tenuterów”, sprawujących dziedzicznie najważniejsze urzędy państwowe. Ród
Gntuni sprawował urząd „hazarapeta” (prowadzenie finansów, zarządzanie królewskimi mia-
stami i wsiami). Wasalami nachararów byli „azatowie”, średnia szlachta zobowiązana do służby
wojskowej. Najniższą i najliczniejszą warstwę stanowili „ramikowie”, ludność wiejska i miej-
ska. Jedną z najlepszych prac na temat struktury antycznego i wczesnośredniowiecznego spo-
łeczeństwa Armenii jest artykuł: R. Kherumian, Esquisse d'une féodalité oubliée,
„Vostan” 1(1948-49), nr 1, s. 7-56. Por. też: S. Der Nersessian, Armenia and the
Byzantine Empire, Cambridge 1947, s. 73-75; E. H. A p a K e ji n h, A. P. H o a h h -
c a h, Hcropnn apMXHCKoro Hapopta, t. I, EpeBaH 1951, s. 64-72; K. S t o p k a, Armenia
Christiana. Unionistyczna polityka Konstantynopola i Rzymu a tożsamość chrześcijaństwa
ormiańskiego (IV-XV w.), Kraków 2002, s. 16; D. P r ó c h n i a k, Od ortodoksji do
Kościoła narodowego. Armenia w epoce wczesnochrześcijańskiej (301-726), „Vox Patrum”
21(2001), t. 40-41, s. 50-51.
2 K. B. T p e b e p, OnepKH no ncTopnn Kyjibrypbi ppcmicń ApMenmi (IV b. ff.H.9.
- IV b. H.3.), MocKBa-JIeHHHrpaą; 1953, s. 282.