Towarzystwo Naukowe <Lublin> [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne: Historia Sztuki = History of art = Histoire de l'art (52.2004)

480

KOMUNIKATY

chego Potockiego - jednej z najważniejszych postaci polskiego życia publicznego
czasów Augusta III. W poprzednim numerze ta sama gazeta donosiła natomiast, że
„Jeymć Pani Potocka Generałowa Artylleryi W.X.Lit: zapadłszy tu nagle na zdrowiu,
dnia 20 Miesiąca ninieyszego o godzinie siódmey wieczorem z uczynieniem należy-
tego około Duszy swoiey rozporządzenia z tym się rozstała światem, którey śmierć
dzwony Kościołów tuteyszych ogłaszają”2 (chodzi o żonę Eustachego - Mariannę,
która zmarła w Warszawie - K. G.).
Eustachy Potocki, o którym mowa wyżej, starosta tłumacki od 1738 r., od 1754 r.
cześnik koronny, a od r. 1758 generał artylerii litewskiej, znany jest przede wszyst-
kim jako inicjator przebudowy pałacu w Radzyniu Podlaskim oraz budowy kościoła
pw. św. Marii Magdaleny w Sernikach. Był ojcem Ignacego i Stanisława Kostki -
luminarzy polskiego oświecenia. Jego żona (od 1741 r.) - Marianna z Kątskich,
zapisała się w dziejach jako jedna z pierwszych w Polsce tłumaczek dzieł Moliera
oraz właścicielka dużej i dobrze wyposażonej biblioteki (znajdującej się początkowo
w Kurowie, potem w Radzyniu Podlaskim).
Niniejszy komunikat poświęcony jest uroczystościom pogrzebowym Eustachostwa
Potockich, które miały miejsce w Warszawie w dniach 6-8 marca 1768 r.
Odbywające się z wielką pompą pogrzeby to zjawisko specyficzne d.la kultury
staropolskiej (choć oczywiście występujące również w innych krajach), mające dość
bogatą literaturę przedmiotu3. Te parateatralne widowiska były swoistą syntezą sztu-
ki obrazu, dźwięku i słowa. Pełniły też ważną funkcję społeczną, będąc .oznaką
prestiżu, pretekstem do spotkań towarzyskich, dostarczając także specyficznej
rozrywki.
Główne uroczystości pogrzebowe Eustachego Potockiego odbyły się 7 marca
1768 r. w warszawskim kościele Jezuitów Koronnych. Charakteryzując je, można
posłużyć się kilkoma źródłami - poza wspomnianymi już informacjami prasowymi
także drukami ulotnymi oraz rachunkami z pogrzebu, znajdującymi się obecnie
w Archiwum Państwowym na Wawelu4.
W związku z uroczystościami drukiem ukazały się trzy okolicznościowe broszury:
kazanie Sebastiana Lachowskiego oraz panegiryki Jana Chełmickiego i Antoniego
Abratowicza5. Najciekawszy jest ten ostatni tekst, składający się z trzech osobnych

' „Wiadomości Warszawskie” nr 16, 24 II 1768. Suplement.
3 Na pierwszym miejscu należy oczywiście wymienić pionierską pracę J. Chrościckiego
Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974. Z najnowszych prac por.
Śmierć w kulturze dawnej Polski. Od średniowiecza do końca XVIII wieku. Katalog wystawy
pod kierunkiem i redakcją P. Mrozowskiego, Zamek Królewski w Warszawie, 2001.
4 Archiwum Państwowe na Wawelu, Archiwum Krzeszowickie Potockich (dalej: AP na
Wawelu, AKPot.), 3225. Część tych rachunków opublikował J. Chrościcki [Pompa funebris,
s. 285).
3 Okropne śmierci teatrum, Na którym dwa złożone Wspaniałe Kolossy Wiekopomney
pamięci y stawy godnych J.W. Maryanny z Kątskich y Eustachiego z Potoka Potockich Sta-
rostów Tłumackich, Generałów Artylerii W.X.Litt., Nie na pogrzebową Wielkiego Domu Pompę.
Nie na żałobną okazałość chwały, Lecz. na nieopłakaną nigdy świetnych Pilawitów żałość.
Przez obowiązanego tego domu sługę Jana Chełmickiego Polskiemu wystawiona światu, Die