Towarzystwo Naukowe <Lublin> [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne: Historia Sztuki = History of art = Histoire de l'art (53.2005)

ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom LIII, zeszyt 4 - 2005

AGNIESZKA WOŚ-JUCKER

ŚREDNIOWIECZNE SAKRARIA W POLSCE
KWESTIA TERMINOLOGII

Wprowadzenie w Kościele katolickim zwyczaju przechowywania konsekro-
wanej Hostii pociągnęło za sobą konieczność określenia i formalnego ukształ-
towania miejsc, pojemników, także naczyń służących temu celowi. W Polsce
mniej więcej do początków XVII w. powiązanie pozostawianego Chleba Eu-
charystycznego z określonym miejscem w przestrzeni kościelnej nie było
jasno określone czy usankcjonowane odpowiednimi przepisami. Wolny wybór
wpływał na wykształcenie się wieloczłonowej mozaiki typów i zwyczajów.
Powstały m.in. pojemniki* 1 służące do przechowywania Najświętszego Sakra-
mentu, pozbawione kontaktu z ołtarzem.
Na podstawie zachowanego w Polsce materiału zabytkowego należy je
podzielić na dwa zasadnicze typy. Pierwszy, starszy, prezentuje nisza ścienna,
umieszczona najczęściej w przestrzeni prezbiterium, rzadko w zakrystii, czy
innych częściach kościoła. Prosta wnęka nierzadko otrzymywała bogatą opra-
wę rzeźbiarską. Zamykają w większości wypadków krata żelazna, lub dodat-
kowo niekiedy drewniane drzwiczki2, na których mogą pojawiać się malowa-
ne temperą sceny (il. 1, 2). Specyficzną odmianą powyższego typu jest nisza

Mgr AGNIESZKA WOŚ-JUCKER - absolwentka historii sztuki KUL i ABEGG - STIFTUNG
Riggisberg, Szwajcaria; adres do korespondencji: ul. Partyzantów 31/2, 24-150 Nałęczów.
1 Stosując określenie pojemnik, mam na myśli wydzielone miejsce w kościele, rodzaj
szafki zawierającej konsekrowaną Hostię.
W większości sakrariów Polski północnej stosowano zamknięcie złożone z drzwiczek i
kraty, w przeciwieństwie do terenów Śląska, gdzie przeważa jedynie zamknięcie kratą.