DOI Artikel:
Jakubowska, Bogna: Motywy z księgi Genezis na kapitelu w malborskim Wielkim Refektarzu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0009
Rocznik Historii Sztuki, t. XVIII
Ossolineum 1990
PL ISSN 0080-3472
Pamięci Matki poświęcam
BOGNA JAKUBOWSKA
MOTYWY Z KSIĘGI GENESIS NA KAPITELU
W MALBORSKIM WIELKIM REFEKTARZU
I. TREŚCI IKONOGRAFICZNE DEKORACJI KAPITELU
Wsparte na trzech granitowych kolumnach sklepienie Wielkiego Refektarza w Zamku Malborskim
od dawna budziło zachwyt i inspirowało do różnorodnych, niemal poetyckich porównań. Jeden z
najwcześniejszych monografistów dawnej siedziby wielkich mistrzów Zakonu J. G. G. Biisching
przyrównał je w 1823 r. do trzech palm, a także do kaskad fontann1. To drugie zestawienie powtórzył
już w połowie wieku Ferdynand von Quast2. Z kształtem drzewa palmowego kojarzyli je też podróżnik
francuski Xavier Marimer3 i Max Rosenheyn, który w formach tych sklepień dostrzegał nadto
kielichy ogromnych lilii4. Konstanty Damroth, vel C. Lubiński, również z koroną olbrzymich drzew
łączył trzy podpory sklepienia refektarza5. Także odkute w wapieniu, rzeźbione kapitele kolumn
sklepiennych były tu zauważone. Ich treści już na samym początku dziewiętnastego stulecia w albumie
widoków zamkowych Fricka i Gilly'ego opisano następująco:
„Kapitel środkowej kolumny ma dekorację z listowia wodnego, pozostałe mają figury wokół
ośmiu boków: i tak, na jednym są to postacie, które grają na instrumentach i tańczą (fig. 8), na
drugim zaś ukazano upadek pierwszych ludzi, jak oni z zakazanego drzewa zjadają owoc, z raju
wypędzeni zostają, uprawiają pole; jak Ewa przędzie, dziecko w kolebce kołysze itd. Dawniej figury
były pomalowane kolorami na barwnym tle, tak jak na kapitelu środkowej kolumny, gdzie liście były
białe na tle zielonym"6.
Te rzeźbiarskie motywy kapiteli zostały w 1821 r. utrwalone ołówkiem na dwóch kartach
sygnowanych przez Johanna Adama Breysiga, przechowywanych w zbiorach Wojewódzkiego Archi-
wum Państwowego w Elblągu z siedzibą w Malborku7.
1 J. G. G. Biisching, Das Schloss der deutschen Ritter zu Marienburg, Berlin 1823, s. 71.
2 F. von Quast, Beitrage zur Geschichte der Baukunst in Preussen, Cz. 3: Schloss Marienburg, „Neue Preussische
Provinzial-Blà'tter", t. 11, Kônigsberg 1851, s. 187. W nieco zmienionej formie wypowiedź tę dwukrotnie cytuje M. Rosenheyn
(Die Marienburg. Das Haupthaus der deutschen Ordens-Ritter, Leipzig 1858, s. 25, 135, 136).
3 X. Marimer, Un été au bord de la Baltique et de la Mer du Nord. Souvenirs de voyage par..., Paris 1856, s. 108. Cytuję
za polskim wydaniem Marimer Xavier, Lato na brzegach Bałtyckiego i Północnego Morza. Wspomnienia z podróży przez...,
Wilno 1858, s. 102, 103.
4 Rosenheyn, op. cit., s. 134, 135.
5 С. Lubiński, Szkice z ziemi i historii Prus Królewskich, Gdańsk 1886, s. 224.
6 F. Frick, Schloss Marienburg in Preussen nach seinen vorziiglichsten aussern und innem Ansichten dargestellt, Berlin 1799•
tekst do albumu opublikowany: tenże, Historische und architektonische Erlauterungen der Prospekte des Schlosses Marienburg,
Berlin 1803, s. 92. Faksymilowe wydanie albumu: W. Salewski, Schloss Marienburg in Preussen. Das Ansichtenwerk Friedrich
Gilly und Friedrich Frick. In Lieferungen von 1799 bis 1803, Dusseldorf 1965. Autorem objaśnień plansz graficznych byl F. Rabe.
por. von Quast, op. cit., s. 5 i M. Kilarski, Rekonstrukcyjne wizje ikonograficzne i metamorfozy budowlane zamku
malborskiego w 1 pol. XIX w., [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku, Warszawa 1978, s. 375-388.
7 Oba nie dokończone rysunki, partiami opracowane jedynie konturowo, należą do serii akwarel i rysunków (niekiedy
lawowanych), datowanych na 1821 r. Ukazują wnętrze Wielkiego Refektarza — detale rzeźbiarskie, projekty witraży. Na karcie
sygn. V/22-172 u góry: rozwinięcie poziome głowicy z korowodem tancerzy i grajków, u dołu: sceny z Genesis. Na karcie
sygn. V/22-276 - rysunek listowia zdobiącego kapitel środkowej kolumny. O Breysigu por. Thieme-Becker, Kiinstkr-
-Lexikon, t. 5. Leipzig 1911, s. 3. Za zwrócenie mi uwagi na te plansze dziękuję inż. arch. Maciejowi Kilarskiemu
Ossolineum 1990
PL ISSN 0080-3472
Pamięci Matki poświęcam
BOGNA JAKUBOWSKA
MOTYWY Z KSIĘGI GENESIS NA KAPITELU
W MALBORSKIM WIELKIM REFEKTARZU
I. TREŚCI IKONOGRAFICZNE DEKORACJI KAPITELU
Wsparte na trzech granitowych kolumnach sklepienie Wielkiego Refektarza w Zamku Malborskim
od dawna budziło zachwyt i inspirowało do różnorodnych, niemal poetyckich porównań. Jeden z
najwcześniejszych monografistów dawnej siedziby wielkich mistrzów Zakonu J. G. G. Biisching
przyrównał je w 1823 r. do trzech palm, a także do kaskad fontann1. To drugie zestawienie powtórzył
już w połowie wieku Ferdynand von Quast2. Z kształtem drzewa palmowego kojarzyli je też podróżnik
francuski Xavier Marimer3 i Max Rosenheyn, który w formach tych sklepień dostrzegał nadto
kielichy ogromnych lilii4. Konstanty Damroth, vel C. Lubiński, również z koroną olbrzymich drzew
łączył trzy podpory sklepienia refektarza5. Także odkute w wapieniu, rzeźbione kapitele kolumn
sklepiennych były tu zauważone. Ich treści już na samym początku dziewiętnastego stulecia w albumie
widoków zamkowych Fricka i Gilly'ego opisano następująco:
„Kapitel środkowej kolumny ma dekorację z listowia wodnego, pozostałe mają figury wokół
ośmiu boków: i tak, na jednym są to postacie, które grają na instrumentach i tańczą (fig. 8), na
drugim zaś ukazano upadek pierwszych ludzi, jak oni z zakazanego drzewa zjadają owoc, z raju
wypędzeni zostają, uprawiają pole; jak Ewa przędzie, dziecko w kolebce kołysze itd. Dawniej figury
były pomalowane kolorami na barwnym tle, tak jak na kapitelu środkowej kolumny, gdzie liście były
białe na tle zielonym"6.
Te rzeźbiarskie motywy kapiteli zostały w 1821 r. utrwalone ołówkiem na dwóch kartach
sygnowanych przez Johanna Adama Breysiga, przechowywanych w zbiorach Wojewódzkiego Archi-
wum Państwowego w Elblągu z siedzibą w Malborku7.
1 J. G. G. Biisching, Das Schloss der deutschen Ritter zu Marienburg, Berlin 1823, s. 71.
2 F. von Quast, Beitrage zur Geschichte der Baukunst in Preussen, Cz. 3: Schloss Marienburg, „Neue Preussische
Provinzial-Blà'tter", t. 11, Kônigsberg 1851, s. 187. W nieco zmienionej formie wypowiedź tę dwukrotnie cytuje M. Rosenheyn
(Die Marienburg. Das Haupthaus der deutschen Ordens-Ritter, Leipzig 1858, s. 25, 135, 136).
3 X. Marimer, Un été au bord de la Baltique et de la Mer du Nord. Souvenirs de voyage par..., Paris 1856, s. 108. Cytuję
za polskim wydaniem Marimer Xavier, Lato na brzegach Bałtyckiego i Północnego Morza. Wspomnienia z podróży przez...,
Wilno 1858, s. 102, 103.
4 Rosenheyn, op. cit., s. 134, 135.
5 С. Lubiński, Szkice z ziemi i historii Prus Królewskich, Gdańsk 1886, s. 224.
6 F. Frick, Schloss Marienburg in Preussen nach seinen vorziiglichsten aussern und innem Ansichten dargestellt, Berlin 1799•
tekst do albumu opublikowany: tenże, Historische und architektonische Erlauterungen der Prospekte des Schlosses Marienburg,
Berlin 1803, s. 92. Faksymilowe wydanie albumu: W. Salewski, Schloss Marienburg in Preussen. Das Ansichtenwerk Friedrich
Gilly und Friedrich Frick. In Lieferungen von 1799 bis 1803, Dusseldorf 1965. Autorem objaśnień plansz graficznych byl F. Rabe.
por. von Quast, op. cit., s. 5 i M. Kilarski, Rekonstrukcyjne wizje ikonograficzne i metamorfozy budowlane zamku
malborskiego w 1 pol. XIX w., [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku, Warszawa 1978, s. 375-388.
7 Oba nie dokończone rysunki, partiami opracowane jedynie konturowo, należą do serii akwarel i rysunków (niekiedy
lawowanych), datowanych na 1821 r. Ukazują wnętrze Wielkiego Refektarza — detale rzeźbiarskie, projekty witraży. Na karcie
sygn. V/22-172 u góry: rozwinięcie poziome głowicy z korowodem tancerzy i grajków, u dołu: sceny z Genesis. Na karcie
sygn. V/22-276 - rysunek listowia zdobiącego kapitel środkowej kolumny. O Breysigu por. Thieme-Becker, Kiinstkr-
-Lexikon, t. 5. Leipzig 1911, s. 3. Za zwrócenie mi uwagi na te plansze dziękuję inż. arch. Maciejowi Kilarskiemu