DOI article:
Jakubowska, Bogna: Motywy z księgi Genezis na kapitelu w malborskim Wielkim Refektarzu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0010
6
BOGNA JAKUBOWSKA
1. „Grzech pierworodny". Kapitel, ok. 1350, Malbork
Spośród tych trzech reliefowo opracowanych kapiteli refektarza za szczególnie interesującą uznać
trzeba głowicę kolumny od strony północnej. Wyrzeźbiono na niej zdarzenia nawiązujące do 3 i 4
rozdziału Księgi Rodzaju. Z bogatego repertuaru motywów, inspirowanych w średniowieczu tekstem
Genesis,' rzeźbiarz odkuł tu zaledwie trzy epizody — „Grzech pierworodny", „Wygnanie z raju" oraz
„Prace Adama i Ewy na ziemi". I chociaż należą one do najczęściej prezentowanych scen tego cyklu
przedstawieniowego, to jest tu pewien szczegół niezwykły, który skłania nas do bliższej analizy właśnie
tego zabytku. Jest ona uzasadniona, zwłaszcza że oprócz wzmianek o istnieniu rzeźbionych kapiteli w
malborskim refektarzu i prócz lapidarnego opisu kapitele nie były dotąd przedmiotem badań8.
Scena nieposłuszeństwa prarodziców w raju pokazana jest w ujęciu niesymetrycznym, drzewo
jabłoni, z jakże bujnymi owocami, umieszczone jest bowiem po prawej stronie pary pierwszych
grzeszników (il. 1). Kompozycja tego ujęcia wywodzi się (tak jak i układ symetryczny) z tradycji sztuki
antyku; w tym wypadku nawiązuje do schematu przedstawień mitu Prometeusza z parą Polyidosa i
8 Kapitele opisane najpierw przez J. G. G. Biischinga (op. cit., s. 71), który na reliefie ze scenami z Genesis określił
najstarszego syna Adama jako anioła; w kołysce nie dostrzegł bliźniąt, ale wymienił tylko jedno dziecko, podobnie jak i
Rosenheyn (op. cit., s. 138). Rzeźba kapiteli nieco szerzej omówiona przez K. H. Clasena (Die mittelalterliche Bildhauerkunst
im Deutschordensland Preussen, t. I —II, Berlin 1939, s. 37, kat. poz. 390). Autor przyjmuje dla kapiteli datę: „najpóźniej 1330"
B. Schmid, K. Hauke (Die Marienbwg, Wiirzburg 1955, s. 61) podkreślają, że styl reliefów jest odmienny od stylu rzeźb Złotej
Bramy, jak i od stylu apostołów z kościoła zamkowego (por. też B. Schmid, Schłoss Marienbwg in Preussen, Berlin 1925, s. 64;
A. Ulbrich, Kunstgeschichte Ostpreussens von der Ordenszeit bis zur Gegenwart, Frankfurt 1976, s. 43, 44) Pozostałą literaturę
cytować będę w dalszej partii tekstu, dotyczącej kwestii datowania sali.
BOGNA JAKUBOWSKA
1. „Grzech pierworodny". Kapitel, ok. 1350, Malbork
Spośród tych trzech reliefowo opracowanych kapiteli refektarza za szczególnie interesującą uznać
trzeba głowicę kolumny od strony północnej. Wyrzeźbiono na niej zdarzenia nawiązujące do 3 i 4
rozdziału Księgi Rodzaju. Z bogatego repertuaru motywów, inspirowanych w średniowieczu tekstem
Genesis,' rzeźbiarz odkuł tu zaledwie trzy epizody — „Grzech pierworodny", „Wygnanie z raju" oraz
„Prace Adama i Ewy na ziemi". I chociaż należą one do najczęściej prezentowanych scen tego cyklu
przedstawieniowego, to jest tu pewien szczegół niezwykły, który skłania nas do bliższej analizy właśnie
tego zabytku. Jest ona uzasadniona, zwłaszcza że oprócz wzmianek o istnieniu rzeźbionych kapiteli w
malborskim refektarzu i prócz lapidarnego opisu kapitele nie były dotąd przedmiotem badań8.
Scena nieposłuszeństwa prarodziców w raju pokazana jest w ujęciu niesymetrycznym, drzewo
jabłoni, z jakże bujnymi owocami, umieszczone jest bowiem po prawej stronie pary pierwszych
grzeszników (il. 1). Kompozycja tego ujęcia wywodzi się (tak jak i układ symetryczny) z tradycji sztuki
antyku; w tym wypadku nawiązuje do schematu przedstawień mitu Prometeusza z parą Polyidosa i
8 Kapitele opisane najpierw przez J. G. G. Biischinga (op. cit., s. 71), który na reliefie ze scenami z Genesis określił
najstarszego syna Adama jako anioła; w kołysce nie dostrzegł bliźniąt, ale wymienił tylko jedno dziecko, podobnie jak i
Rosenheyn (op. cit., s. 138). Rzeźba kapiteli nieco szerzej omówiona przez K. H. Clasena (Die mittelalterliche Bildhauerkunst
im Deutschordensland Preussen, t. I —II, Berlin 1939, s. 37, kat. poz. 390). Autor przyjmuje dla kapiteli datę: „najpóźniej 1330"
B. Schmid, K. Hauke (Die Marienbwg, Wiirzburg 1955, s. 61) podkreślają, że styl reliefów jest odmienny od stylu rzeźb Złotej
Bramy, jak i od stylu apostołów z kościoła zamkowego (por. też B. Schmid, Schłoss Marienbwg in Preussen, Berlin 1925, s. 64;
A. Ulbrich, Kunstgeschichte Ostpreussens von der Ordenszeit bis zur Gegenwart, Frankfurt 1976, s. 43, 44) Pozostałą literaturę
cytować będę w dalszej partii tekstu, dotyczącej kwestii datowania sali.