DOI Artikel:
Jakubowska, Bogna: Motywy z księgi Genezis na kapitelu w malborskim Wielkim Refektarzu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0013
MOTYWY Z KSIĘGI GENEZIS
9
3. „Adam kopiący skałę". Kapitel, ok. 1350, Malbork
na mozaice kopuły przedsionka San Marco w Wenecji obok winorośli przedstawiono też cyprys,
oliwkę, figowiec, a także inne rodzaje drzew już nierozpoznawalne17.
W kompozycji malborskiej granicę Edenu, tuż przy rajskiej jabłoni, wyznacza anioł w powłóczystej
szacie, stojący z uniesionymi rękoma, w których oburącz trzyma miecz o szerokiej głowni (il. 2). Anioł
zwrócony jest ku parze grzeszników, jednak nie patrzy na nich - odwraca głowę w stronę widza.
Adam, jakby w obawie, że ostrze miecza spadnie na niego, pochyla się i tuli do Ewy, stojącej niemal
bez ruchu, w ujęciu frontalnym. I choć nie widzimy tutaj bramy rajskiego ogrodu, wiemy, że anioł, jak
zawsze w tej roli, będzie nieubłagany. Wypędzi ich z raju, ponieważ, jak Bóg powiedział: „Oto Adam
stał się jako jeden z nas, znający dobre i złe; żeby teraz nie ściągnął snadź ręki swej i nie wziął też z
drzewa żywota i nie jadł, a był żyw na wieki!" (Gen. 3, 22). Władca niebios bowiem wyznaczył
człowiekowi trudniejszą i dłuższą drogę, która prowadzić go będzie do Drzewa Życia. W chwili, kiedy
Ewa sięgnęła po wzbroniony owoc, ruszyło koło czasu i „człowiek mocno został wpleciony w rozległy
prospekt boskiego planu zbawienia"18.
Trzeci temat z cyklu Genesis ukazuje Adama i Ewę przy zwykłych pracach. Adam, nieznacznie
tylko pochylony, kopie motyką twardą skałę, piętrzącą się przed nim na znacznej wysokości pola
reliefu (il. 3). Po drugiej stronie skały siedzi Ewa z wrzecionem i kądzielą, w pozycji niemal wytwornej,
odwrócona do widza, wypełniając swoje niewieście powinności (il. 4). Na prawo od Ewy widać
pokaźnych rozmiarów kołyskę, za którą stoi nieporuszenie Kain - jej najstarsze dziecko. Piastuje
swoje młodsze rodzeństwo, tutaj zupełnie nieoczekiwanie przedstawione jako para bliźniąt. Główki
niemowląt są wyjątkowo duże, wypełniają prawie dwie trzecie długości kołyski. Dzieci są przykryte
kołderką, a dla większego bezpieczeństwa do bocznej ścianki kolebki przypięto trzy poprzeczne pasy.
17 Esche, op. cit., s. 27.
18 Ibid s 31 Schade (op. cit., szp. 67) przypomina, że wedle Hrabana Maura (PL 107, 498) człowiek miał wejść w kolisty
ruch czasu.
2 - Rocznik Historii Sztuki, t. XVIII
9
3. „Adam kopiący skałę". Kapitel, ok. 1350, Malbork
na mozaice kopuły przedsionka San Marco w Wenecji obok winorośli przedstawiono też cyprys,
oliwkę, figowiec, a także inne rodzaje drzew już nierozpoznawalne17.
W kompozycji malborskiej granicę Edenu, tuż przy rajskiej jabłoni, wyznacza anioł w powłóczystej
szacie, stojący z uniesionymi rękoma, w których oburącz trzyma miecz o szerokiej głowni (il. 2). Anioł
zwrócony jest ku parze grzeszników, jednak nie patrzy na nich - odwraca głowę w stronę widza.
Adam, jakby w obawie, że ostrze miecza spadnie na niego, pochyla się i tuli do Ewy, stojącej niemal
bez ruchu, w ujęciu frontalnym. I choć nie widzimy tutaj bramy rajskiego ogrodu, wiemy, że anioł, jak
zawsze w tej roli, będzie nieubłagany. Wypędzi ich z raju, ponieważ, jak Bóg powiedział: „Oto Adam
stał się jako jeden z nas, znający dobre i złe; żeby teraz nie ściągnął snadź ręki swej i nie wziął też z
drzewa żywota i nie jadł, a był żyw na wieki!" (Gen. 3, 22). Władca niebios bowiem wyznaczył
człowiekowi trudniejszą i dłuższą drogę, która prowadzić go będzie do Drzewa Życia. W chwili, kiedy
Ewa sięgnęła po wzbroniony owoc, ruszyło koło czasu i „człowiek mocno został wpleciony w rozległy
prospekt boskiego planu zbawienia"18.
Trzeci temat z cyklu Genesis ukazuje Adama i Ewę przy zwykłych pracach. Adam, nieznacznie
tylko pochylony, kopie motyką twardą skałę, piętrzącą się przed nim na znacznej wysokości pola
reliefu (il. 3). Po drugiej stronie skały siedzi Ewa z wrzecionem i kądzielą, w pozycji niemal wytwornej,
odwrócona do widza, wypełniając swoje niewieście powinności (il. 4). Na prawo od Ewy widać
pokaźnych rozmiarów kołyskę, za którą stoi nieporuszenie Kain - jej najstarsze dziecko. Piastuje
swoje młodsze rodzeństwo, tutaj zupełnie nieoczekiwanie przedstawione jako para bliźniąt. Główki
niemowląt są wyjątkowo duże, wypełniają prawie dwie trzecie długości kołyski. Dzieci są przykryte
kołderką, a dla większego bezpieczeństwa do bocznej ścianki kolebki przypięto trzy poprzeczne pasy.
17 Esche, op. cit., s. 27.
18 Ibid s 31 Schade (op. cit., szp. 67) przypomina, że wedle Hrabana Maura (PL 107, 498) człowiek miał wejść w kolisty
ruch czasu.
2 - Rocznik Historii Sztuki, t. XVIII