DOI Artikel:
Jakubowska, Bogna: Motywy z księgi Genezis na kapitelu w malborskim Wielkim Refektarzu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0022
18
BOGNA JAKUBOWSKA
W obu zacytowanych tu tekstach wskazano wyraźnie, że uroda bliźniaczej siostry Kaina stalą się
powodem zbrodni bratobójstwa. Opublikowane przez Renana dwa syryjskie fragmenty podkreślają
ten sam motyw z całą wyrazistością41. Leżący na łożu śmierci Adam tymi słowy opowiada Setowi
dzieje grzechu ludzkiego:
Ty usłyszałeś synu mój, Secie, że nadejdzie powódź, która zaleje całą ziemię z powodu zbrodni córek [.sic!] Ćaina, który z
zazdrości o Leborę, twoją siostrę, zabił twego brata Abla; ponieważ w następstwie grzechu twej matki Ewy oni zostali
stworzeni grzesznikami. I po potopie ten świat przetrwa jeszcze dwa tysiące lat, a następnie nadejdzie koniec świata.
Liczne są źródła świadczące o znacznej popularności legendy o córkach pary protoplastów42. Już
święty Augustyn wskazywał, że manichejczycy mieli księgę zatytułowaną Genealogia Adami albo Liber
de filiis er filidbus AdaeAî. Można tu wspomnieć, że w przekazie o osobie Adama rozwijała się
tendencja do jego rehabilitacji, wprost bliskiej deifikacji, co stało się powodem głównym potępienia tej
księgi przez Kościół44. Do treści określonych w niej jako heretyckie należał też wątek o siostrze, za
której przyczyną doszło do zabójstwa brata. Epifaniusz, biskup Cypru (367 — 403), wymienia imiona
obu córek Adama: Save i Azura45.
Księga Jubileuszów podaje, że po narodzinach Kaina i Abla urodziła się starsza z córek — Avan,
Avin lub też Ovain, a po Secie przyszła na świat Azura lub Azrun46.
Chronograf grecki Georgius Syncellus (pisał ok. 800 r.) nazywał je: Asuan i Azuran47. Wśród
źródeł, które wskazują, że córki Adama i Ewy były bliźniaczymi siostrami Kaina i Abla, z Groty
skarbów odnotowaliśmy już imię „pięknej" siostry Kaina, które brzmiało Lebhùda, i młodszej,
„szkaradnej" — Kelfmath. W apokryfie etiopskim były to Luva i Aklejam. Także w etiopskim
manuskrypcie pseudoklementyńskich pism, przechowywanym w bibliotece w Tubingen, starsza z pary
bliźniąt miała na imię Lud, a młodsza Aklemja48. U Pseudo-Metodego (Metody - patriarcha
Konstantynopola, +840 r.) bliźnia siostra Kaina nazywa się Kalemara, a Abla — Lebora49. W
łacińskim tłumaczeniu tych pism imiona zapisano jako Calmana i Debbora50. Dalej można przypo-
„To stało się: Ewa urodziła dziecko, kiedy je zobaczyła, powiedziała: Adamie, cóżem ja nosiła? ja nie wiem, co to jest, zabij
i pozbaw je życia, nim ono zabije nas oboje [...]; ja coś takiego nosiłam? boję się, że ono nas zabije, i nim się to stanie,
powinniśmy je zabić. Adam powiedział do Ewy: ja nie zabiję dziecka, pani; oto co mi mówi moje serce, to jest nasze ciało i
krew; w tej samej chwili dziecko wstało i zerwało słodkie ziele z lasu i dało matce. Adam powiedział: ty myślisz, powinieneś
nazywać się Cain, kiedy, jak Bóg chce, powiedzieli anieli, jak dziecko powinno się nazywać. Jak mówi Metody, Adam i Ewa
potem w innym roku urodzili córkę, która była nazwana Calmana. Tę dał Adam potem Cainowi jako jego żonę, aby on mógł
mieć swoje dzieci. Metody pisze także, że kiedy Adam i Ewa zrodzili Caina, to przeminęło trzydzieści lat, kiedy oni z raju
zostali wygnani. W ten czas żyli oni w płaczu i w wielkim bólu [...]. Kiedy znów przeminęło trzydzieści lat, jak Ewa urodziła
Caina, to urodziła ona znów dziecko, które nazwano Abel. Jak Metody pisze, że ona potem miała córkę, ta była nazwana
Delbora, tych czworo dzieci miał Adam z Ewą w [przeciągu] sześćdziesięciu lat". Vollmer ustalił, że opublikowany przez niego
tekst jest kompilacją źródeł łacińskich, takich jak Vita Adae et Evae i Historia scholastica Piotra Comestora, zawiera ona też
dość obszerne zapożyczenia z Kroniki świata Jansena Enikela i Wolframa Parzivala, por. s. III.
41 E. Renan, Fragments du livre gnostique, „Journal Asiatique", 5 serie, t. 2, Nov-Dec 1853, s. 457.
42 Zestawienie źródeł u Renana, op. cit., s. 467, przyp. 17; u Dillmanna, op. cit., s. 139, przyp. 52; Vollmera, op. cit., s.
41, przyp. 24vb, i u Eschego, op.cit., przyp. 6.
43 Wzmianka pochodzi z: Augustinus contra faustum Manichaeum, (23, 9, po 400 г.), por. Dillmann, op. cit., s. 11, i
Esche, op. cit., przyp. 34. W tak zwanym Decretum Gelasianum ta księga o córkach Adama wymieniona jest wśród pism
potępionych przez Kościół, por. też Rô'nsch, op. cit., s. 477.
44 Łączyło się z teologiczną myślą, że Adam stworzony był jako homo coelestis. Tej rehabilitacji Adama zaprzeczyła idea
paulińska, która człowiekowi niebiańskiemu — Chrystusowi przeciwstawiła człowieka ziemskiego — Adama (1 Kor. 15), por.
Schade, op. cit., szp. 45, 46. Pojęcie Adama, ukształtowane według tradycji epoki hellenizmu, szerzej omawia Troje, op. cit., s.
12 п.
45 Rô'nsch (op. cit., s. 252, 253) daje wypis z Epifaniusza.
46 W rozdziale III Księgi Jubileuszów podano, że Adam i Ewa po wygnaniu z Edenu nie mieli syna aż do pierwszego roku
jubileuszowego. W IV rozdziale zapisano, że w trzecim tygodniu drugiego jubileuszu urodził się Kain, w czwartym tygodniu
Abel, w piątym siostra Avan; w pierwszym tygodniu trzeciego jubileuszu Kain zabił Abla, a w czwartym roku piątego tygodnia
urodził się Set; w szóstym tygodniu Azura. Por. Rô'nsch, op. cit., s. 282, 347, i Dillmann, op. cit., s. 139, przyp. 52.
47 Rônsch, op. cit., s. 281, 282.
48 Dillmann, Le. w przyp. 46.
49 Rônsch, op. cit., s. 246, 247.
50 Rônsch, Le.
BOGNA JAKUBOWSKA
W obu zacytowanych tu tekstach wskazano wyraźnie, że uroda bliźniaczej siostry Kaina stalą się
powodem zbrodni bratobójstwa. Opublikowane przez Renana dwa syryjskie fragmenty podkreślają
ten sam motyw z całą wyrazistością41. Leżący na łożu śmierci Adam tymi słowy opowiada Setowi
dzieje grzechu ludzkiego:
Ty usłyszałeś synu mój, Secie, że nadejdzie powódź, która zaleje całą ziemię z powodu zbrodni córek [.sic!] Ćaina, który z
zazdrości o Leborę, twoją siostrę, zabił twego brata Abla; ponieważ w następstwie grzechu twej matki Ewy oni zostali
stworzeni grzesznikami. I po potopie ten świat przetrwa jeszcze dwa tysiące lat, a następnie nadejdzie koniec świata.
Liczne są źródła świadczące o znacznej popularności legendy o córkach pary protoplastów42. Już
święty Augustyn wskazywał, że manichejczycy mieli księgę zatytułowaną Genealogia Adami albo Liber
de filiis er filidbus AdaeAî. Można tu wspomnieć, że w przekazie o osobie Adama rozwijała się
tendencja do jego rehabilitacji, wprost bliskiej deifikacji, co stało się powodem głównym potępienia tej
księgi przez Kościół44. Do treści określonych w niej jako heretyckie należał też wątek o siostrze, za
której przyczyną doszło do zabójstwa brata. Epifaniusz, biskup Cypru (367 — 403), wymienia imiona
obu córek Adama: Save i Azura45.
Księga Jubileuszów podaje, że po narodzinach Kaina i Abla urodziła się starsza z córek — Avan,
Avin lub też Ovain, a po Secie przyszła na świat Azura lub Azrun46.
Chronograf grecki Georgius Syncellus (pisał ok. 800 r.) nazywał je: Asuan i Azuran47. Wśród
źródeł, które wskazują, że córki Adama i Ewy były bliźniaczymi siostrami Kaina i Abla, z Groty
skarbów odnotowaliśmy już imię „pięknej" siostry Kaina, które brzmiało Lebhùda, i młodszej,
„szkaradnej" — Kelfmath. W apokryfie etiopskim były to Luva i Aklejam. Także w etiopskim
manuskrypcie pseudoklementyńskich pism, przechowywanym w bibliotece w Tubingen, starsza z pary
bliźniąt miała na imię Lud, a młodsza Aklemja48. U Pseudo-Metodego (Metody - patriarcha
Konstantynopola, +840 r.) bliźnia siostra Kaina nazywa się Kalemara, a Abla — Lebora49. W
łacińskim tłumaczeniu tych pism imiona zapisano jako Calmana i Debbora50. Dalej można przypo-
„To stało się: Ewa urodziła dziecko, kiedy je zobaczyła, powiedziała: Adamie, cóżem ja nosiła? ja nie wiem, co to jest, zabij
i pozbaw je życia, nim ono zabije nas oboje [...]; ja coś takiego nosiłam? boję się, że ono nas zabije, i nim się to stanie,
powinniśmy je zabić. Adam powiedział do Ewy: ja nie zabiję dziecka, pani; oto co mi mówi moje serce, to jest nasze ciało i
krew; w tej samej chwili dziecko wstało i zerwało słodkie ziele z lasu i dało matce. Adam powiedział: ty myślisz, powinieneś
nazywać się Cain, kiedy, jak Bóg chce, powiedzieli anieli, jak dziecko powinno się nazywać. Jak mówi Metody, Adam i Ewa
potem w innym roku urodzili córkę, która była nazwana Calmana. Tę dał Adam potem Cainowi jako jego żonę, aby on mógł
mieć swoje dzieci. Metody pisze także, że kiedy Adam i Ewa zrodzili Caina, to przeminęło trzydzieści lat, kiedy oni z raju
zostali wygnani. W ten czas żyli oni w płaczu i w wielkim bólu [...]. Kiedy znów przeminęło trzydzieści lat, jak Ewa urodziła
Caina, to urodziła ona znów dziecko, które nazwano Abel. Jak Metody pisze, że ona potem miała córkę, ta była nazwana
Delbora, tych czworo dzieci miał Adam z Ewą w [przeciągu] sześćdziesięciu lat". Vollmer ustalił, że opublikowany przez niego
tekst jest kompilacją źródeł łacińskich, takich jak Vita Adae et Evae i Historia scholastica Piotra Comestora, zawiera ona też
dość obszerne zapożyczenia z Kroniki świata Jansena Enikela i Wolframa Parzivala, por. s. III.
41 E. Renan, Fragments du livre gnostique, „Journal Asiatique", 5 serie, t. 2, Nov-Dec 1853, s. 457.
42 Zestawienie źródeł u Renana, op. cit., s. 467, przyp. 17; u Dillmanna, op. cit., s. 139, przyp. 52; Vollmera, op. cit., s.
41, przyp. 24vb, i u Eschego, op.cit., przyp. 6.
43 Wzmianka pochodzi z: Augustinus contra faustum Manichaeum, (23, 9, po 400 г.), por. Dillmann, op. cit., s. 11, i
Esche, op. cit., przyp. 34. W tak zwanym Decretum Gelasianum ta księga o córkach Adama wymieniona jest wśród pism
potępionych przez Kościół, por. też Rô'nsch, op. cit., s. 477.
44 Łączyło się z teologiczną myślą, że Adam stworzony był jako homo coelestis. Tej rehabilitacji Adama zaprzeczyła idea
paulińska, która człowiekowi niebiańskiemu — Chrystusowi przeciwstawiła człowieka ziemskiego — Adama (1 Kor. 15), por.
Schade, op. cit., szp. 45, 46. Pojęcie Adama, ukształtowane według tradycji epoki hellenizmu, szerzej omawia Troje, op. cit., s.
12 п.
45 Rô'nsch (op. cit., s. 252, 253) daje wypis z Epifaniusza.
46 W rozdziale III Księgi Jubileuszów podano, że Adam i Ewa po wygnaniu z Edenu nie mieli syna aż do pierwszego roku
jubileuszowego. W IV rozdziale zapisano, że w trzecim tygodniu drugiego jubileuszu urodził się Kain, w czwartym tygodniu
Abel, w piątym siostra Avan; w pierwszym tygodniu trzeciego jubileuszu Kain zabił Abla, a w czwartym roku piątego tygodnia
urodził się Set; w szóstym tygodniu Azura. Por. Rô'nsch, op. cit., s. 282, 347, i Dillmann, op. cit., s. 139, przyp. 52.
47 Rônsch, op. cit., s. 281, 282.
48 Dillmann, Le. w przyp. 46.
49 Rônsch, op. cit., s. 246, 247.
50 Rônsch, Le.