DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Rola sztuki w religijnych o społecznych konfliktach wieku reformacji na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0039
3. Brzeg, kościół Św. Mikołaja, późnogotycki tryptyk
w renesansowym obramieniu kolumnowym. Stan przed II wojną światową
uwagi — umieszczanie w predellach obrazów „Ostatniej Wieczerzy''12 (il. 4). Znane są wprawdzie szerzej
zakrojone akcje „oczyszczania" wnętrz z „papieskiego bałwochwalstwa" (m.in. we Wrocławiu i
Brzegu13), lecz nawet głośne wypadki żagańskie z 1539 r. nie zasługują na miano obrazoburstwa14,
12 Predellę z obrazem „Ostatniej Wieczerzy" dodano do wspomnianego w przypisie 11 ołtarza w kościele fil. w Kondratowie
pod Jaworem (1595), a także do ołtarza w kościele par. w Bąkowie pod Kluczborkiem (1601; il. 4) i do ołtarza w kościele fil. w
Bąkowie pod Grodkowem Śląskim (ok. 1600). KZS VII, z. 3: Pow. grodkowski, s. 3, il. 104; z. 4: Pow. kluczborski, s. 1, 2, il. 48,
79. Predella „zmodernizowanego" ołtarza brzeskiej fary Św. Mikołaja (patrz przypis 10, il. 3) zawierała nie tylko przedstawienie
„Ostatniej Wieczerzy" = obok niej zobrazowane zostały pozostałe sakramenty wyznania augsburskiego (chrzest i spowiedź),
a także kazanie, podstawowy element ewangelickiego nabożeństwa. Cały program brzeskiej predelli nawiązywał zapewne do
słynnego „protestanckiego ołtarza sakramentów" — retabulum Cranacha w kościele miejskim w Wittenberdze (1547). Por.
m.in.: O. Stroh, Der Wittenberger Altar, „Concordia Theological Monthly", XVII: 1946 s. 280-296; Thulin, Cranach-
-Altare..., s. "9-32.
13 Gruntowne „oczyszczanie" brzeskiego kościoła Św. Mikołaja nastąpiło dopiero w latach 1565— 1571. Za sprawą
proboszcza Czepki usunięto wówczas „wiele krucyfiksów i obrazów maryjnych", prawdopodobnie także większość ołtarzy
bocznych (por. Lorenz, op. cit., s. 93). Ustawienie w 1572 r. „nowego" ołtarza głównego było więc symbolicznym zakończeniem
i uwieńczeniem procesu „uzgadniania z Ewangelią" treści wyposażenia1 i wystroju świątyni.
14 Obrazoburstwo sensu stricto oznacza wrogość do obrazów względnie rzeźb religijnych posuniętą aż do jch materialnej
destrukcji, przy czym destrukcja ta przybiera postać demonstracyjnej akcji publicznej. W bogatej literaturze przedmiotu pojęcie
„obrazoburstwa" rozszerza się często na wszelką redukcję obrazowego wyposażenia i wystroju kościołów, nawet jeśli miała ona
ookojowy l w pełni przez zwierzchność kontrolowany charakter. Por. m.in.: J. von Vegh, Die Bildersturmer. Eine kulturges-
w renesansowym obramieniu kolumnowym. Stan przed II wojną światową
uwagi — umieszczanie w predellach obrazów „Ostatniej Wieczerzy''12 (il. 4). Znane są wprawdzie szerzej
zakrojone akcje „oczyszczania" wnętrz z „papieskiego bałwochwalstwa" (m.in. we Wrocławiu i
Brzegu13), lecz nawet głośne wypadki żagańskie z 1539 r. nie zasługują na miano obrazoburstwa14,
12 Predellę z obrazem „Ostatniej Wieczerzy" dodano do wspomnianego w przypisie 11 ołtarza w kościele fil. w Kondratowie
pod Jaworem (1595), a także do ołtarza w kościele par. w Bąkowie pod Kluczborkiem (1601; il. 4) i do ołtarza w kościele fil. w
Bąkowie pod Grodkowem Śląskim (ok. 1600). KZS VII, z. 3: Pow. grodkowski, s. 3, il. 104; z. 4: Pow. kluczborski, s. 1, 2, il. 48,
79. Predella „zmodernizowanego" ołtarza brzeskiej fary Św. Mikołaja (patrz przypis 10, il. 3) zawierała nie tylko przedstawienie
„Ostatniej Wieczerzy" = obok niej zobrazowane zostały pozostałe sakramenty wyznania augsburskiego (chrzest i spowiedź),
a także kazanie, podstawowy element ewangelickiego nabożeństwa. Cały program brzeskiej predelli nawiązywał zapewne do
słynnego „protestanckiego ołtarza sakramentów" — retabulum Cranacha w kościele miejskim w Wittenberdze (1547). Por.
m.in.: O. Stroh, Der Wittenberger Altar, „Concordia Theological Monthly", XVII: 1946 s. 280-296; Thulin, Cranach-
-Altare..., s. "9-32.
13 Gruntowne „oczyszczanie" brzeskiego kościoła Św. Mikołaja nastąpiło dopiero w latach 1565— 1571. Za sprawą
proboszcza Czepki usunięto wówczas „wiele krucyfiksów i obrazów maryjnych", prawdopodobnie także większość ołtarzy
bocznych (por. Lorenz, op. cit., s. 93). Ustawienie w 1572 r. „nowego" ołtarza głównego było więc symbolicznym zakończeniem
i uwieńczeniem procesu „uzgadniania z Ewangelią" treści wyposażenia1 i wystroju świątyni.
14 Obrazoburstwo sensu stricto oznacza wrogość do obrazów względnie rzeźb religijnych posuniętą aż do jch materialnej
destrukcji, przy czym destrukcja ta przybiera postać demonstracyjnej akcji publicznej. W bogatej literaturze przedmiotu pojęcie
„obrazoburstwa" rozszerza się często na wszelką redukcję obrazowego wyposażenia i wystroju kościołów, nawet jeśli miała ona
ookojowy l w pełni przez zwierzchność kontrolowany charakter. Por. m.in.: J. von Vegh, Die Bildersturmer. Eine kulturges-