DOI article:
Harasimowicz, Jan: Rola sztuki w religijnych o społecznych konfliktach wieku reformacji na Śląsku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0040
36
JAN HARASIMOWICZ
4. Bąków pod Kluczborkiem, kościół par., średniowieczny ołtarz
z dodanym przez protestantów przedstawieniem „Ostatniej Wieczerzy"- 1601 r.
choć usunięto tam z obu głównych kościołów w krótkim czasie aż 20 retabulów. Demontaż tych
ołtarzy przebiegać musiał spokojnie i fachowo, skoro dość szybko udało się je wszystkie korzystnie
sprzedać na wielkopolskich jarmarkach15. Niektórych nazbyt gorliwych pastorów mitygowały władze
świeckie — książęta i rady miast królewskich, unikające zadrażnień z katolicką zwierzchnością
habsburską. Tak np. ewangelickie duchowieństwo Tarnowskich Gór bezskutecznie próbowało uzyskać
w 1564 r. poparcie wpływowych dworzan karniowskich dla swych zabiegów, zmierzających do
cofnięcia przez margrabiego Jerzego Fryderyka zarządzeń, na mocy których wprowadzone zostały
ponownie do kultu „ornaty, świeczniki i obrazy"16.
schićhtliche Studie. Strassburg 1915; O. J. De Jong, Beeldenstormen in de Nederlanden, Groningen 1964; M. Wafnke,
Durchbrochene Geschichte? Die Bilderstiirme der Wiedertaufer in Munster 1534 — 1535, [w:] M. Warnke (hrsg. ), Bildersturm.
Die Zerstôrung des Kunstwerkes, Munchen 1973, s. 65 — 98; J. Phillips, The Reformation of Images: Destruction of Art in
England 1535-1660, Berkeley 1973; J. Scheerder, De Beeldenstorm, Bussum 1974; С. C. Christensen, Patterns of
Iconoclasm in the Early Reformation: Strasbourg and Basel, [w:] J. Gutman (éd.), The Image and the Word. Confrontations in
Judaism, Christianity and Islam, Missoula (Montana) 1977, s. 107—148; W. J. Maltby, Iconoclasm and Politics in the
Netherlands 1566, tamże, s. 149 — 164; Ph. Mac Crew, Calvinist Preaching and Iconoclasm in the Netherlands 1544 — 1569,
Cambridge 1978; S. Deyon, A. Lottin, Les „casseurs" de l'été 1566. L'iconoclasme dans le Nord de la France, Paris 1981; E.
Ullmann, Bildersturm und bildende Kunst im 16. Jh., [w:] E. Ullmann (hrsg.), Kunst und Reformation, Leipzig 1982, s. 76
-87; A. Chastel, L'iconoclasme, [w:] E. Ullmann (hrsg.), Von der Macht der Bilder, Leipzig 1983, s. 264 — 276; S.
Michalski, Wokół protestanckiego obrazoburstwa, „Kultura i Społeczeństwo", XXVIII: 1984, nr 2, s. 211 — 222.
15 C. A. Schimmelpfennig, Die evangelische Kirche Schlesiens im 16. Jahrhundert. Ein geschichtlicher Vortrag, Strehlen
1877, s. 6; Knotel, Das Bild in der Kunst..., s. 184.
16 Prośba tarnogórskich pastorów sprowadzała się do „utrzymania dawnego porządku kościelnego", a więc tego, który
ustanowił margrabia Jerzy (zwany „Pobożnym"), wprowadzając reformację w wolnym państwie stanowym Bytom. Nie
wiadomo dlaczego następny władca Karniowa, Bytomia i Bogumina, margrabia Jerzy Fryderyk, przywrócił skasowane
uprzednio elementy symboliki kultowej. Czy obawiał się posądzeń o sprzyjanie kalwinizmowi? A może chodziło o dostosowanie
się do powszechnie na Śląsku obowiązującej praktyki liturgicznej, o wycofanie się ze zbyt radykalnych — w stosunku do innych
księstw i państw śląskich — zmian zewnętrznych form kultu? Por. O. Karzeł, Die Reformation in Oberschlesien. Ausbreitung
und Verlauf, WUrzburg 1979, s. 162, 269. 270.
JAN HARASIMOWICZ
4. Bąków pod Kluczborkiem, kościół par., średniowieczny ołtarz
z dodanym przez protestantów przedstawieniem „Ostatniej Wieczerzy"- 1601 r.
choć usunięto tam z obu głównych kościołów w krótkim czasie aż 20 retabulów. Demontaż tych
ołtarzy przebiegać musiał spokojnie i fachowo, skoro dość szybko udało się je wszystkie korzystnie
sprzedać na wielkopolskich jarmarkach15. Niektórych nazbyt gorliwych pastorów mitygowały władze
świeckie — książęta i rady miast królewskich, unikające zadrażnień z katolicką zwierzchnością
habsburską. Tak np. ewangelickie duchowieństwo Tarnowskich Gór bezskutecznie próbowało uzyskać
w 1564 r. poparcie wpływowych dworzan karniowskich dla swych zabiegów, zmierzających do
cofnięcia przez margrabiego Jerzego Fryderyka zarządzeń, na mocy których wprowadzone zostały
ponownie do kultu „ornaty, świeczniki i obrazy"16.
schićhtliche Studie. Strassburg 1915; O. J. De Jong, Beeldenstormen in de Nederlanden, Groningen 1964; M. Wafnke,
Durchbrochene Geschichte? Die Bilderstiirme der Wiedertaufer in Munster 1534 — 1535, [w:] M. Warnke (hrsg. ), Bildersturm.
Die Zerstôrung des Kunstwerkes, Munchen 1973, s. 65 — 98; J. Phillips, The Reformation of Images: Destruction of Art in
England 1535-1660, Berkeley 1973; J. Scheerder, De Beeldenstorm, Bussum 1974; С. C. Christensen, Patterns of
Iconoclasm in the Early Reformation: Strasbourg and Basel, [w:] J. Gutman (éd.), The Image and the Word. Confrontations in
Judaism, Christianity and Islam, Missoula (Montana) 1977, s. 107—148; W. J. Maltby, Iconoclasm and Politics in the
Netherlands 1566, tamże, s. 149 — 164; Ph. Mac Crew, Calvinist Preaching and Iconoclasm in the Netherlands 1544 — 1569,
Cambridge 1978; S. Deyon, A. Lottin, Les „casseurs" de l'été 1566. L'iconoclasme dans le Nord de la France, Paris 1981; E.
Ullmann, Bildersturm und bildende Kunst im 16. Jh., [w:] E. Ullmann (hrsg.), Kunst und Reformation, Leipzig 1982, s. 76
-87; A. Chastel, L'iconoclasme, [w:] E. Ullmann (hrsg.), Von der Macht der Bilder, Leipzig 1983, s. 264 — 276; S.
Michalski, Wokół protestanckiego obrazoburstwa, „Kultura i Społeczeństwo", XXVIII: 1984, nr 2, s. 211 — 222.
15 C. A. Schimmelpfennig, Die evangelische Kirche Schlesiens im 16. Jahrhundert. Ein geschichtlicher Vortrag, Strehlen
1877, s. 6; Knotel, Das Bild in der Kunst..., s. 184.
16 Prośba tarnogórskich pastorów sprowadzała się do „utrzymania dawnego porządku kościelnego", a więc tego, który
ustanowił margrabia Jerzy (zwany „Pobożnym"), wprowadzając reformację w wolnym państwie stanowym Bytom. Nie
wiadomo dlaczego następny władca Karniowa, Bytomia i Bogumina, margrabia Jerzy Fryderyk, przywrócił skasowane
uprzednio elementy symboliki kultowej. Czy obawiał się posądzeń o sprzyjanie kalwinizmowi? A może chodziło o dostosowanie
się do powszechnie na Śląsku obowiązującej praktyki liturgicznej, o wycofanie się ze zbyt radykalnych — w stosunku do innych
księstw i państw śląskich — zmian zewnętrznych form kultu? Por. O. Karzeł, Die Reformation in Oberschlesien. Ausbreitung
und Verlauf, WUrzburg 1979, s. 162, 269. 270.