DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Rola sztuki w religijnych o społecznych konfliktach wieku reformacji na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0063
ROLA SZTUKI W KONFLIKTACH WIEKU REFORMACJI NA ŚLĄSKU
59
25. Panorama miasta Jawora (fragm. il. 24)
prefigurę Ostatniej Wieczerzy i eucharystii87. Sakrament — verbum visibile — zyskał w programie
ząbkowickiej kazalnicy rangę fundamentu łaski i zbawienia, na równi ze Słowem Bożym — sacramen-
tum audibile, „uwiecznionym" przez biblijne przedstawienia na korpusie, schodach i baldachimie88.
„Defensywny" charakter luterańskiej sztuki śląskiej, broniącej tradycji, „obyczaju kościoła
chrześcijańskiego", przed lewicowym, plebejskim nurtem baptystycznym i mieszczańsko-ascetycznym
nurtem reformowanym, rysuje się z całą wyrazistością w stosunku do średniowiecznej spuścizny
artystycznej. Nie tylko całe dawne ołtarze, o czym była już mowa, odnawiano i „adaptowano" —
wykorzystywano także pojedyncze średniowieczne figurki, np. do dekoracji ambon i ław89, nadając im
za pomocą odpowiednio dobranych napisów ewangelicką wymowę. W ozdobne manierystyczne
87 Por. H. Feldbusch, hasio „Daniel", [w:] Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, t. III, Stuttgart 1954, szp. 1033-1049;
U. Fabricius, Die Legendę im Bild des ersten Jahrtausends der Kirche, Kassel 1956, s. 15-18; J. Paul, hasło „Habakuk", [w:]
Lexikon der christlichen Ikonographie, t. II, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1968- 1976, szp. 205.
88 J. Po к o r a (Sztuka w służbie Reformacji..., przypis 76 na s. 101) zbyt pochopnie wykluczy! eucharystyczną interpretację treści
podpory ambony w Ząbkowicach, przyjmując ponadto (zob. rozważania w przypisie 99 na s. 106, 107) błędną koncepcję społeczno-
-ustrojowego i polityczno-wyznaniowego kontekstu inskrypcji fundacyjnej, umieszczonej wewnątrz korpusu kazalnicy. Znany badacz
sztuki protestanckiej H. Mai powiązał bez wahania przedstawienie anioła z Habakukiem na płycinie pod schodami ambony w
Kamenz na Łużycach (1566) z deuterokanonicznym fragmentem Księgi Daniela — zob. H. Mai, Die Kanzel in der Hauptkirche zu
Kamenz. Ein Denkmal Oberlausitzer Reformationsgeschichte, „Sachsische Heimatblatter", XVIII: 1972, nr 1, s. 14 — 20.
89 Ambona w kościele fil. w Kondratowie pod Jaworem (ok. 1600), stalle w kościele Św. Mikołaja w Brzegu (1643, zniszczone
4945) — zob. Lorenz, op. cit., s. 100; Pokora, Sztuka w służbie Reformacji..., poz. 32, il. 39,40. Podobne zjawisko na terenie Saksonii
odnotowuje H. Mai (Kirchliche Bildkunst..., s. 246, 247).
59
25. Panorama miasta Jawora (fragm. il. 24)
prefigurę Ostatniej Wieczerzy i eucharystii87. Sakrament — verbum visibile — zyskał w programie
ząbkowickiej kazalnicy rangę fundamentu łaski i zbawienia, na równi ze Słowem Bożym — sacramen-
tum audibile, „uwiecznionym" przez biblijne przedstawienia na korpusie, schodach i baldachimie88.
„Defensywny" charakter luterańskiej sztuki śląskiej, broniącej tradycji, „obyczaju kościoła
chrześcijańskiego", przed lewicowym, plebejskim nurtem baptystycznym i mieszczańsko-ascetycznym
nurtem reformowanym, rysuje się z całą wyrazistością w stosunku do średniowiecznej spuścizny
artystycznej. Nie tylko całe dawne ołtarze, o czym była już mowa, odnawiano i „adaptowano" —
wykorzystywano także pojedyncze średniowieczne figurki, np. do dekoracji ambon i ław89, nadając im
za pomocą odpowiednio dobranych napisów ewangelicką wymowę. W ozdobne manierystyczne
87 Por. H. Feldbusch, hasio „Daniel", [w:] Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, t. III, Stuttgart 1954, szp. 1033-1049;
U. Fabricius, Die Legendę im Bild des ersten Jahrtausends der Kirche, Kassel 1956, s. 15-18; J. Paul, hasło „Habakuk", [w:]
Lexikon der christlichen Ikonographie, t. II, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1968- 1976, szp. 205.
88 J. Po к o r a (Sztuka w służbie Reformacji..., przypis 76 na s. 101) zbyt pochopnie wykluczy! eucharystyczną interpretację treści
podpory ambony w Ząbkowicach, przyjmując ponadto (zob. rozważania w przypisie 99 na s. 106, 107) błędną koncepcję społeczno-
-ustrojowego i polityczno-wyznaniowego kontekstu inskrypcji fundacyjnej, umieszczonej wewnątrz korpusu kazalnicy. Znany badacz
sztuki protestanckiej H. Mai powiązał bez wahania przedstawienie anioła z Habakukiem na płycinie pod schodami ambony w
Kamenz na Łużycach (1566) z deuterokanonicznym fragmentem Księgi Daniela — zob. H. Mai, Die Kanzel in der Hauptkirche zu
Kamenz. Ein Denkmal Oberlausitzer Reformationsgeschichte, „Sachsische Heimatblatter", XVIII: 1972, nr 1, s. 14 — 20.
89 Ambona w kościele fil. w Kondratowie pod Jaworem (ok. 1600), stalle w kościele Św. Mikołaja w Brzegu (1643, zniszczone
4945) — zob. Lorenz, op. cit., s. 100; Pokora, Sztuka w służbie Reformacji..., poz. 32, il. 39,40. Podobne zjawisko na terenie Saksonii
odnotowuje H. Mai (Kirchliche Bildkunst..., s. 246, 247).