DOI Artikel:
Widacka, Hanna: Album Zamoyskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0103
ALBUM ZAMOYSKICH
99
Wszystkie znajdujące się w albumie obiekty, tak ikonograficzne, jak i rękopiśmienne, zostały tam
umieszczone bez określonego porządku, najzupełniej dowolnie, tworząc przysłowiową silva rerum.
Rysunków i rycin nie usystematyzowano ani tematycznie, ani chronologicznie, ani wreszcie według
nazwisk autorów. Fakt ten skłaniałby do przypuszczenia, iż album zapełniał się stopniowo, ale na
zasadzie improwizacji pod względem wykorzystywania kolejnych wolnych kart. Po prostu obiekty
sukcesywnie wklejano, gdzie popadło. Odnosi się to również do kilku lub nawet kilkunastu rysunków
jednego autorstwa, rozrzuconych na przestrzeni całego albumu.
92 rysunki zamykają się czasowo w granicach mniej więcej jednego stulecia: najwcześniejszy
datowany pochodzi z 1783 r. (Autoportret króla Stanisława Augusta, kat. poz. 23), najpóźniejszy — z
1880 r. (Pejzaż z zamkiem Stanisława Zamoyskiego z Podzamcza, kat. poz. 35). W tej liczbie udało się
określić autorsko 55 rysunków. Reszta (37 poz.) musiała pozostać anonimowa, głównie z powodu
braku materiału porównawczego. Między obiektami osiemnastowiecznymi a dziewiętnastowiecznymi
zachodzi znaczna dysproporcja ilościowa, gdyż zaledwie 13 rysunków pochodzi z czasów Stanisława
Augusta. Pozostałe - z nielicznymi wyjątkami - powstały w 1 połowie XIX stulecia.
Omawiany zespół dzieli się nadto na rysunki wykształconych artystów i amatorskie, te ostatnie
prawie pięciokrotnie liczniejsze od poprzednich i stanowiące właściwy trzon zbioru.
RYSUNKI ARTYSTÓW (15 poz.)
Chronologicznie najwcześniejsze — z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XVIII w. — są tu
cztery prace królewskiego stypendysty, malarza Franciszka Smuglewicza (1745-1807), z których trzy
przedstawiają wydarzenia współczesne artyście, a mianowicie: Powrót Stanisława Augusta z sejmu
grodzieńskiego w r. 1784 (kat. poz. 18), Księcia Józefa Poniatowskiego po bitwie pod Zieleńcami (kat.
poz. 19) i Apoteozę nie znanego bliżej dostojnika o nazwisku Rosenfeldt (kat. poz. 20). Mają one
charakter lekkich, swobodnych szkiców, o kresce i lawowaniu typowym dla tego malarza. Czwarty
rysunek, wyobrażający dwóch starożytnych Persów (kat. poz. 21), wydaje się być repliką piórkowego
szkicu znajdującego się w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
Na rękę profesjonalisty, a nie amatora, wskazuje równie wczesny (po 1789) Projekt przebudowy
pałacu Onufrego Kickiego w Rykach (kat. poz. 4), jakkolwiek osoba sygnowanego na rysunku S.
Goebla, najprawdopodobniej jednak architekta, pozostaje zupełnie nieznana.
Nieco liczniejsze są w Albumie Zamoyskich prace pochodzące z XIX stulecia. Trzy z nich,
sygnowane F. В., wiążą się według wszelkiego prawdopodobieństwa z osobą Johanna Friedricha
Franza Brudera (1782-1838) maitrëa rysunku młodych Zamoyskich, synów ordynata Stanisława
Kostki7. Ten rysownik i rytownik zarazem znany był bardzo dobrze w warszawskim środowisku
artystycznym. Jego dzieła, wykonane przeważnie sepią i gwaszem, bywały często eksponowane w 1.
1819— 1823 na stołecznych wystawach8, ale niszczące działanie czasu spowodowało, iż w polskich
kolekcjach rysunki Brudera notowane są niezwykle rzadko9. Rysunki Drezdeńczyka wklejone do
Albumu Zamoyskich, sporządzone piórkiem w technice sepii, przedstawiają kolejno: Ruiny Zamku
Królewskiego w Kazimierzu Dolnym (kat. poz. 1), Parchatkę w okolicach Puław (kat. poz. 2) i Sztuczną
grotę w parku puławskim (kat. poz. 3). Wymienione sepie, o istotnych walorach dokumentarnych, są
właściwie jedynymi uchwytnymi śladami w twórczości rysunkowej Brudera podczas jego pobytu w
Polsce.
Najnowsze informacje o tym artyście podaje J. M. Michałowski [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce
działających, t. 1, Wrocław 1971, s. 250, 251.
Por. S. Kozakiewicz, Warszawskie wystawy sztuk pięknych w Warszawie w latach 1819 — 1845, opracował..., Wrocław
1952, s. 6 poz. 11, 12, s. 44 poz. 7, s. 47 poz. 66, s. 84 poz. 37-46. Bruder wystawiał także w Dreźnie w 1. 1804-1814 i 1834 г.,
tzn. przed swoim przyjazdem do Polski i po powrocie do rodzinnego miasta — zob. M. Pr au se, Die Kataloge der Dresdner
Akademie- Austellungen 1801-1850, Band 1, Berlin 1975, lata: 1804, 1808, 1810, 1812, 1814, 1834. Panu prof. Andrzejowi
Ryszkiewiczowi bardzo dziękuję za zwrócenie mi uwagi na tę publikację.
Sil to: projekt ekslibrisu Zofii z Chodkiewiczów Ossolińskiej (zbiory Józefa Chudka w Warszawie) i Portret własny
artysty w pracowni, sygnowana i datowana akwarela (1831, Muzeum Narodowe w Poznaniu, nr inw. G.T. 447).
99
Wszystkie znajdujące się w albumie obiekty, tak ikonograficzne, jak i rękopiśmienne, zostały tam
umieszczone bez określonego porządku, najzupełniej dowolnie, tworząc przysłowiową silva rerum.
Rysunków i rycin nie usystematyzowano ani tematycznie, ani chronologicznie, ani wreszcie według
nazwisk autorów. Fakt ten skłaniałby do przypuszczenia, iż album zapełniał się stopniowo, ale na
zasadzie improwizacji pod względem wykorzystywania kolejnych wolnych kart. Po prostu obiekty
sukcesywnie wklejano, gdzie popadło. Odnosi się to również do kilku lub nawet kilkunastu rysunków
jednego autorstwa, rozrzuconych na przestrzeni całego albumu.
92 rysunki zamykają się czasowo w granicach mniej więcej jednego stulecia: najwcześniejszy
datowany pochodzi z 1783 r. (Autoportret króla Stanisława Augusta, kat. poz. 23), najpóźniejszy — z
1880 r. (Pejzaż z zamkiem Stanisława Zamoyskiego z Podzamcza, kat. poz. 35). W tej liczbie udało się
określić autorsko 55 rysunków. Reszta (37 poz.) musiała pozostać anonimowa, głównie z powodu
braku materiału porównawczego. Między obiektami osiemnastowiecznymi a dziewiętnastowiecznymi
zachodzi znaczna dysproporcja ilościowa, gdyż zaledwie 13 rysunków pochodzi z czasów Stanisława
Augusta. Pozostałe - z nielicznymi wyjątkami - powstały w 1 połowie XIX stulecia.
Omawiany zespół dzieli się nadto na rysunki wykształconych artystów i amatorskie, te ostatnie
prawie pięciokrotnie liczniejsze od poprzednich i stanowiące właściwy trzon zbioru.
RYSUNKI ARTYSTÓW (15 poz.)
Chronologicznie najwcześniejsze — z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XVIII w. — są tu
cztery prace królewskiego stypendysty, malarza Franciszka Smuglewicza (1745-1807), z których trzy
przedstawiają wydarzenia współczesne artyście, a mianowicie: Powrót Stanisława Augusta z sejmu
grodzieńskiego w r. 1784 (kat. poz. 18), Księcia Józefa Poniatowskiego po bitwie pod Zieleńcami (kat.
poz. 19) i Apoteozę nie znanego bliżej dostojnika o nazwisku Rosenfeldt (kat. poz. 20). Mają one
charakter lekkich, swobodnych szkiców, o kresce i lawowaniu typowym dla tego malarza. Czwarty
rysunek, wyobrażający dwóch starożytnych Persów (kat. poz. 21), wydaje się być repliką piórkowego
szkicu znajdującego się w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
Na rękę profesjonalisty, a nie amatora, wskazuje równie wczesny (po 1789) Projekt przebudowy
pałacu Onufrego Kickiego w Rykach (kat. poz. 4), jakkolwiek osoba sygnowanego na rysunku S.
Goebla, najprawdopodobniej jednak architekta, pozostaje zupełnie nieznana.
Nieco liczniejsze są w Albumie Zamoyskich prace pochodzące z XIX stulecia. Trzy z nich,
sygnowane F. В., wiążą się według wszelkiego prawdopodobieństwa z osobą Johanna Friedricha
Franza Brudera (1782-1838) maitrëa rysunku młodych Zamoyskich, synów ordynata Stanisława
Kostki7. Ten rysownik i rytownik zarazem znany był bardzo dobrze w warszawskim środowisku
artystycznym. Jego dzieła, wykonane przeważnie sepią i gwaszem, bywały często eksponowane w 1.
1819— 1823 na stołecznych wystawach8, ale niszczące działanie czasu spowodowało, iż w polskich
kolekcjach rysunki Brudera notowane są niezwykle rzadko9. Rysunki Drezdeńczyka wklejone do
Albumu Zamoyskich, sporządzone piórkiem w technice sepii, przedstawiają kolejno: Ruiny Zamku
Królewskiego w Kazimierzu Dolnym (kat. poz. 1), Parchatkę w okolicach Puław (kat. poz. 2) i Sztuczną
grotę w parku puławskim (kat. poz. 3). Wymienione sepie, o istotnych walorach dokumentarnych, są
właściwie jedynymi uchwytnymi śladami w twórczości rysunkowej Brudera podczas jego pobytu w
Polsce.
Najnowsze informacje o tym artyście podaje J. M. Michałowski [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce
działających, t. 1, Wrocław 1971, s. 250, 251.
Por. S. Kozakiewicz, Warszawskie wystawy sztuk pięknych w Warszawie w latach 1819 — 1845, opracował..., Wrocław
1952, s. 6 poz. 11, 12, s. 44 poz. 7, s. 47 poz. 66, s. 84 poz. 37-46. Bruder wystawiał także w Dreźnie w 1. 1804-1814 i 1834 г.,
tzn. przed swoim przyjazdem do Polski i po powrocie do rodzinnego miasta — zob. M. Pr au se, Die Kataloge der Dresdner
Akademie- Austellungen 1801-1850, Band 1, Berlin 1975, lata: 1804, 1808, 1810, 1812, 1814, 1834. Panu prof. Andrzejowi
Ryszkiewiczowi bardzo dziękuję za zwrócenie mi uwagi na tę publikację.
Sil to: projekt ekslibrisu Zofii z Chodkiewiczów Ossolińskiej (zbiory Józefa Chudka w Warszawie) i Portret własny
artysty w pracowni, sygnowana i datowana akwarela (1831, Muzeum Narodowe w Poznaniu, nr inw. G.T. 447).