DOI Artikel:
Fąfrowicz, Małgorzata: Piasta "malowane dzieje": opowieść o piaśce, zapis historyczno-literacki, pierwowzory i wzorce osobowe bohatera
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0185
PIASTA „MALOWANE DZIEJE"
181
Wierny uczeń i przyjaciel Smuglewicza - Józef Peszka - ulegając klasycystycznej modzie,
przedstawił motyw gościny w połączeniu z ucztą postrzyżynową w ramach cyklu rysunków dotyczą-
cych dziejów Polski106 (il 14). Oddaniu atmosfery święta posłużył tradycyjny schemat kompozycji
uczt rytualnych, rozpowszechniony w antycznej 1 chrześcijańskiej ikonografii, np. gody w Karne
Galilejskiej, Chrystus u Marii i Marty, Ostatnia Wieczerza. Ukazany na osi obrazu gościnny Piast
Podejmuje usadowionych jak apostołowie za stołem przed chatą w togach - członków słowiańskiej
wspólnoty. Z grona biesiadników wyróżnia się postać siedzącego w rogu stołu mężczyzny, który
przemawia, żywo gestykulując i wskazuje na Piasta. Antytetyczme zwrócony przy przerwie
krawędzi osobnik, stojąc z towarzyszem i rozmawiając, wyciąga rękę w kierunku bohatera. Dopiero
"ważna analiza przedstawienia pozwala na rozpoznanie „gości—. Identyfikacji sprzyja. prawe
identyczne decorum postaci i warstwa narracyjna sceny. Artysta - epigon klasycyzmu - u^abma-
jac temat piastowskiego originis do tradycyjnych przedstawień uczt, nie wykorzy ta akcesoriów
charakterystycznych dla „malowanych dziejów" Piasta. Otrzymany obraz niewiele rozm się od
bukolieznych scenek rodzajowych, jakich pełno w europejskiej sztuce. Pozbawiony jest rodzimego
wyrazu i istoty znaczenia „żywicielskiej" funkcji legendarnego kmiecia.
Polski duch" w czvste formie wnoszą do ikonograficznych dziejów tematu ryciny Gołębiowskie-
go i^^SS^^^^ Stachowicza- Inspiratorem ich ideowej warstwy
był prawdopodobnie biskup Jan Paweł Woronicz, przekonany, że naród polski „musi miec szczegól-
ne w trikach opatrzności przeznaczenie"1-. Pełny obraz histonozofii ^ zawiera tzw
gabinet historyczny jego pałacu w Krakowie, którego ściany zapełnione były scenami z historii
Polski-. Obiekt nie przetrwał i o wyglądzie malowideł można miec wyobrażenie na podstawie dos
Prymitywnych odbitek graficznych, umniejszających ideową i artystyczną wartość dzieł. Piast jest
bohaterem dwóch rycin, dotyczących motywu gościny i wyboru na króla (il. 15, 16)
Gościna połączona z przepowiednią to rozbudowany i przekształcony formalnie i stylistycznie typ
Przedstawienia zastosowany przez Chodowieckiego. Tu opracowany w poziorme . rozciągnięty
Panoramicznie obraz nabrał przestrzennego charakteru otwartości. Zachowując znany schemat kom-
pozycyjny, zamienił artysta główne postacie miejscami. Jego Piast jest schłop.ałym w pełni sił
, ■ i u vdnryenia z dziejów Polski od Lecha do 1815 r. Treść
106 Rys. P1órklem, w: Zbiór rysunków rtiltT^^^^17^ Na karcę nr 3 nap1S: „Skreślone
JJtaofci zaczerpnij z dzieła J. P. So hgn.cdo: Н.шу«j£* <CJ ff^. z& Mo„archow x JM m?ŻQW
^zerowa porą dla rozrywki. H.story. polską które z sławn ejszych, czyno Tańskich
tego kraju były dokonane, przez Józefa Peszke rysowane , zebrań« • "Я*/3^^ dla Dzieci", t. VIII, b.r. nr 48; E.
Ho fmanowa, Wspomnienia narodowe. Opis czwartej w naszym kraju P^tt\fsT- Kraków 1905, s. 145; J. Kako-
Sw.eykowski, Pamiętnik Towarzystwa Рггу,ааЫ Sztuk Pteknychw Kratome Ш4 Mycielsk. (op. cit.,
leWska, Twórczość Józefa Peszki, 1767-1831, BHS, 1954, nr 1, s. 135- 145. Porębski op . . * robi, pli '
M45) podaje, ze „po siierci wielce mu P^^nego nauczyaela S=lew^
Wilnie w ciągu dłuższego tam pobytu swoje wielkie > mniejsze ^^^^i^ a k ore są tylkoP bladyml \
zaczerpnięte, znajdujące się ok. 1850 r. na Litwie u Moniuszków . w Duborze uszp wsnomjnał sam „utor
-mazanym, odbicim, podobnych scen ^^.^^^JÏS^S.
- spełniał funkcje szk.cownika-notatnika, me udało mi się «f ^ jf^lad których wchodzi cyk. piastowski.
-74 0pisuje liczne rysunki peszki i ustala ,ch liczbę na 77 koщтw składy J > ? młodzieńców
107 Motyw „tajemniczych przybyszy" w tradycji przedstawień znany w lorm j J> * r07,ac7enie „o4ci" _
(Chodowiecki), aniołów (Sułkowska); tu nastąpiło zróżnicowanie w typach fizjonomii - starców - oraz rozłączenie „gości
dotychczas przedstawianych razem lub w bezpośredniej Michała Stachowicza z pałacu blskuplego
108 Lit. z zieloną tin., wg кор.. Zygmunta Bogusza St^^Zu7elo Marne, Lwów 1852, Nakład M. Jabłonowski,
* Krakowie, repr. w: Album rycin i pamtatek ze 4*WJ*« ^ZTlź3 J. Dobrzycki (Mtcha, Stachowicz, Kraków
-Uczyć ^g^J^*^^ mrmicza a me.amzm , 41,
110 Porębski, op. cit., s 65-69 - op.s programu ideowego „Gabinetu historycznego , gdz.e cykl piastowego origines
znajdował się w sali „dziejów ojczystych", po cyklu „obecne pam.ęci żyjących zdarzen.a poprzedzał „sławniejsze naszych ojców
m . .„ , u „i;^,o„„ Hn HwnHziestu rekorysow , od Lecha do narodzin Mieszka,
«Упу". Rozmieszczony na bocznych półkolumnach, zaliczany do dwudziestu „i^y
nazwany przez biskupa „epoką tradycyjną". ... ,. „ . . . .
111 Istnieje jeszcze na innej planszy rycina Ziemowit syn Piasta urządza rycerstwo poiskte, gdzie Piast występuje jako
zostać drugoplanowa. Dot. motywu realizacji przepowiedni.
181
Wierny uczeń i przyjaciel Smuglewicza - Józef Peszka - ulegając klasycystycznej modzie,
przedstawił motyw gościny w połączeniu z ucztą postrzyżynową w ramach cyklu rysunków dotyczą-
cych dziejów Polski106 (il 14). Oddaniu atmosfery święta posłużył tradycyjny schemat kompozycji
uczt rytualnych, rozpowszechniony w antycznej 1 chrześcijańskiej ikonografii, np. gody w Karne
Galilejskiej, Chrystus u Marii i Marty, Ostatnia Wieczerza. Ukazany na osi obrazu gościnny Piast
Podejmuje usadowionych jak apostołowie za stołem przed chatą w togach - członków słowiańskiej
wspólnoty. Z grona biesiadników wyróżnia się postać siedzącego w rogu stołu mężczyzny, który
przemawia, żywo gestykulując i wskazuje na Piasta. Antytetyczme zwrócony przy przerwie
krawędzi osobnik, stojąc z towarzyszem i rozmawiając, wyciąga rękę w kierunku bohatera. Dopiero
"ważna analiza przedstawienia pozwala na rozpoznanie „gości—. Identyfikacji sprzyja. prawe
identyczne decorum postaci i warstwa narracyjna sceny. Artysta - epigon klasycyzmu - u^abma-
jac temat piastowskiego originis do tradycyjnych przedstawień uczt, nie wykorzy ta akcesoriów
charakterystycznych dla „malowanych dziejów" Piasta. Otrzymany obraz niewiele rozm się od
bukolieznych scenek rodzajowych, jakich pełno w europejskiej sztuce. Pozbawiony jest rodzimego
wyrazu i istoty znaczenia „żywicielskiej" funkcji legendarnego kmiecia.
Polski duch" w czvste formie wnoszą do ikonograficznych dziejów tematu ryciny Gołębiowskie-
go i^^SS^^^^ Stachowicza- Inspiratorem ich ideowej warstwy
był prawdopodobnie biskup Jan Paweł Woronicz, przekonany, że naród polski „musi miec szczegól-
ne w trikach opatrzności przeznaczenie"1-. Pełny obraz histonozofii ^ zawiera tzw
gabinet historyczny jego pałacu w Krakowie, którego ściany zapełnione były scenami z historii
Polski-. Obiekt nie przetrwał i o wyglądzie malowideł można miec wyobrażenie na podstawie dos
Prymitywnych odbitek graficznych, umniejszających ideową i artystyczną wartość dzieł. Piast jest
bohaterem dwóch rycin, dotyczących motywu gościny i wyboru na króla (il. 15, 16)
Gościna połączona z przepowiednią to rozbudowany i przekształcony formalnie i stylistycznie typ
Przedstawienia zastosowany przez Chodowieckiego. Tu opracowany w poziorme . rozciągnięty
Panoramicznie obraz nabrał przestrzennego charakteru otwartości. Zachowując znany schemat kom-
pozycyjny, zamienił artysta główne postacie miejscami. Jego Piast jest schłop.ałym w pełni sił
, ■ i u vdnryenia z dziejów Polski od Lecha do 1815 r. Treść
106 Rys. P1órklem, w: Zbiór rysunków rtiltT^^^^17^ Na karcę nr 3 nap1S: „Skreślone
JJtaofci zaczerpnij z dzieła J. P. So hgn.cdo: Н.шу«j£* <CJ ff^. z& Mo„archow x JM m?ŻQW
^zerowa porą dla rozrywki. H.story. polską które z sławn ejszych, czyno Tańskich
tego kraju były dokonane, przez Józefa Peszke rysowane , zebrań« • "Я*/3^^ dla Dzieci", t. VIII, b.r. nr 48; E.
Ho fmanowa, Wspomnienia narodowe. Opis czwartej w naszym kraju P^tt\fsT- Kraków 1905, s. 145; J. Kako-
Sw.eykowski, Pamiętnik Towarzystwa Рггу,ааЫ Sztuk Pteknychw Kratome Ш4 Mycielsk. (op. cit.,
leWska, Twórczość Józefa Peszki, 1767-1831, BHS, 1954, nr 1, s. 135- 145. Porębski op . . * robi, pli '
M45) podaje, ze „po siierci wielce mu P^^nego nauczyaela S=lew^
Wilnie w ciągu dłuższego tam pobytu swoje wielkie > mniejsze ^^^^i^ a k ore są tylkoP bladyml \
zaczerpnięte, znajdujące się ok. 1850 r. na Litwie u Moniuszków . w Duborze uszp wsnomjnał sam „utor
-mazanym, odbicim, podobnych scen ^^.^^^JÏS^S.
- spełniał funkcje szk.cownika-notatnika, me udało mi się «f ^ jf^lad których wchodzi cyk. piastowski.
-74 0pisuje liczne rysunki peszki i ustala ,ch liczbę na 77 koщтw składy J > ? młodzieńców
107 Motyw „tajemniczych przybyszy" w tradycji przedstawień znany w lorm j J> * r07,ac7enie „o4ci" _
(Chodowiecki), aniołów (Sułkowska); tu nastąpiło zróżnicowanie w typach fizjonomii - starców - oraz rozłączenie „gości
dotychczas przedstawianych razem lub w bezpośredniej Michała Stachowicza z pałacu blskuplego
108 Lit. z zieloną tin., wg кор.. Zygmunta Bogusza St^^Zu7elo Marne, Lwów 1852, Nakład M. Jabłonowski,
* Krakowie, repr. w: Album rycin i pamtatek ze 4*WJ*« ^ZTlź3 J. Dobrzycki (Mtcha, Stachowicz, Kraków
-Uczyć ^g^J^*^^ mrmicza a me.amzm , 41,
110 Porębski, op. cit., s 65-69 - op.s programu ideowego „Gabinetu historycznego , gdz.e cykl piastowego origines
znajdował się w sali „dziejów ojczystych", po cyklu „obecne pam.ęci żyjących zdarzen.a poprzedzał „sławniejsze naszych ojców
m . .„ , u „i;^,o„„ Hn HwnHziestu rekorysow , od Lecha do narodzin Mieszka,
«Упу". Rozmieszczony na bocznych półkolumnach, zaliczany do dwudziestu „i^y
nazwany przez biskupa „epoką tradycyjną". ... ,. „ . . . .
111 Istnieje jeszcze na innej planszy rycina Ziemowit syn Piasta urządza rycerstwo poiskte, gdzie Piast występuje jako
zostać drugoplanowa. Dot. motywu realizacji przepowiedni.