Rocznik Historii Sztuki (18.1990)

CYKL OBRAZOWY JACKA MALCZEWSKIEGO

293

Wyznacza ona symboliczny cel ludzkiego dążenia, którego sensy można wielorako odczytywać.
Interpretacje dzieła odsłaniają różne poziomy znaczeniowe, zarówno narodowowyzwoleńcze jak
egzystencjalne, o walorze powszechnym, archetypicznym lub osobistym, związane z przezwyciężaniem
lub uleganiem złu, z pragnieniem osiągnięcia prawdy i szczęścia.

Luźna forma cyklu pozwala na nadawanie obrazom hipotetycznego porządku, co w procesie
interpretacyjnym stanowi jeden z czynników prowadzących do wydobywania rozmaitych ideowo-
-ekspresyjnych aspektów.

Lucjan Rydel w swym poetyckim komentarzu do „Zatrutej studni" ustawia obrazy w ciągu
fabularnym8. Jego interpretacja jednoznacznie podkreśla negatywny walor wody. Warunkuje to
otwarcie cyklu sceną zatruwania studni przez chimerę, „złą Upiorzycę". W wymiarze symbolicznym
akt ten odczytywany jest jako utrata niepodległości powodująca niszczenie żywotnych sił narodu. Po
walce następuje sybirskie zesłanie {Brunatna studnia).

[...] Myśleli ojcowie, że krew i cierpienie
Uzdrowi zdrój wody zatrutej;
Szło całe rycerskie na śmierć pokolenie,
Na boje, w kajdany, pod knuty [...]
Orężne zmagania zastępuje heroiczne trwanie przy źródle mocy fatalnych {Zielona studnia).
[...] Myśleli synowie, że znojem ich skroni
Zatruta się studnia uzdrowi;
A chociaż im ciążą kajdany u dłoni,
Spoczynku nie dają trudowi [...]
I trwają, na wszystko gotowi [...]
Kolejne' sekwencje narracyjne ukazują polaryzację postaw społecznych na pełne patriotycznego
poświęcenia i skrajnie egoistyczne. Pierwsze metaforycznie ujmuje akt picia zatrutej wody {Czerwona
studnia), drugie — zaczerpnięcie wraz z wodą ropuchy {Niebieska studnia).

8 L. Rydel, Jacek Malczewski. Zatruta studnia, Kraków 1907.