Rocznik Historii Sztuki (18.1990)

POLSKA

CYKL OBRAZOWY JACKA MALCZEWSKIEGO 999

mm i

prolog

SZTUKA

I

SMIERC

\_. ._JC

aktualizacja

1

retrospekcja

1 »

projekcja

'l e

lf

6. Schemat kompozycyjny cyklu Moje życie

7. Jacek Malczewski, Ojczyzna, tryptyk, 1903 г., olej

środkowa poświęcona jest znaczeniu i istocie sztuki, nawiązuje do dominującej roli artystycznego
powołania, które w sposób decydujący wyznacza koleje życia artysty, odrywa go od tego, co
najbardziej osobiste. Skrzydło lewe rozwija problematykę narodowowyzwoleńczą, powrotu po wielo-
letniej tułaczce do ojczyzny, której symbolem staje się rodzinny dom. Skrzydło prawe rozbudowuje
motyw powrotu do miejsca szczęśliwego dzieciństwa po przekroczeniu progu śmierci, w wymiarze
transcendentnym22.

Wyróżnieniu trzech zasadniczych wątków tematycznych odpowiada trójdzielny podział czasów, w
których osadzona jest narracja, według schematu AKTUALIZACJA - RETROSPEKCJA - PRO-
JEKCJA. Wymowa części środkowej odnosi się do przeszłości artysty. Przesłanie ideowe lewego

22 Cześć środkowi! tworzą obrazy: Wyjście w świat, Uprowadzenie, Porwanie i Powról-oczekiwanie, część lewa: Powrót i
Corona Imperialiii, część prawa Moja dusza i Powrót na marach. Hipotetyczne uporządkowanie obrazów w układzie tematy-
cznym POLSKA - SZTUKA — ŚMIERĆ znajduje najbardziej czytelne uzasadnienie w konstrukcji tryptyku z 1903 r. „Prawo
{Miedzy życiem a śmienia) - Ojczyzna - Sztuka" (il. 7). Jego część środkowa nawiązuje do problematyki narodowo-
wyzwoleńczej, oddaje w konfiguracji elementów pejzażowych i alegorycznych istotę tego co polskie. W wymowie lewego
skrzydła, które przedstawia wybór artysty między życiem a śmiercią, zawarta jest alirmacja bytu doczesnego. Prawe skrzydło
poświęcone jest rzeczywistości artystycznej w kilku jej aspektach, osobistym i narodowym, profetycznym, natchnienia i sławy.
Odmienne uszeregowanie poszczególnych członów cyklu „Moje życie", odebranie nadrzędnej funkcji tematowi Polski na rzecz
Sztuki, mogą tłumaczyć przewartościowania światopoglądowe Malczewskiego, zdeterminowane zarówno aktualną sytuacją
Polityczną, jak i osobistą. Cykl powstaje w latach, gdy sprawa niepodległości ojczyzny rysuje się w optymistycznej perspektywie
i nasycenie problematyką wyzwoleńczą całej dotychczasowej twórczości artysty staje się w pewnym stopniu spełnionym
Posłannictwem patriotycznym. Natomiast zagadnienie poświęcenia własnego życia sztuce zyskuje w okresie podsumowali i
refleksji nad samym sobą rangę nadrzędna.