DOI Artikel:
Nicieja, Stanisław S.: Pomniki artystyczne na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0391
POMNIKI NA CMENTARZU ŁYCZAKOWSKIM
387
(1862—1924) i Antoninę z Tołoczków. Tu na jednej z płyt umieszczono medalion zmarłej 17-letniej
dziewczyny sygnowany nazwiskiem Władysław Gawliński. Pozwala to przypuszczać, iż był on jednym
ze współpracowników firmy Tyrowicza.
Biografia Władysława Gawlińskiego spowita jest mgłą tajemnicy. Na Cmentarzu Łyczakowskim
znajduje się jednak kilka pomników, które podpisane są jego nazwiskiem. Jeden z nich stoi na grobie
Antoniego Durskiego (1854-1908), pochodzącego ze Zbaraża, naczelnika lwowskiego Sokoła. Jest to
wysoki, strzelisty obelisk z medalionem zmarłego, zwieńczony rzeźbą z brązu lecącego sokoła,
trzymającego w szponach zwinięty sztandar związku sokolego.
Spod dłuta Gawlińskiego wyszedł też nagrobek wzniesiony na mogile wiceprezydenta Lwowa inż.
Karola Epiera (1852-1916). Jest to również obelisk z płaskorzeźbą mężczyzny w stroju szlacheckim,
w czapce z pawimi piórami, z przewieszonym przez ramię łańcuchem prezydenckim (ii, 75). W grobie
tym spoczywają także rodzice wiceprezydenta Jakub (1808-1873) i Anna (1820-1886) oraz jego
siostra Karolina z Eplerów Rauchowa (1844-1893). Gawliński był także autorem medalionu na
grobie Bronisława Mrazka (1855-1914) oraz wspólnie z Piotrem Wojtowiczem i Bronisławem
Wiktorem twórcą pomnika Olgi Schmelkesowej (1875-1920) - postać zrywającej kwiaty młodej
kobiety, stojącej na postumencie, w którym znajduje się wyrzeźbiona w kamieniu głowa zmarłej i
krótki napis: „Niech ci snu nie mącą męża twego łzy".
W kwietniu 1909 r. odsłonięto na Cmentarzu Łyczakowskim jedyny pomnik autorstwa Tadeusza
Błotnickiego (1858-1928), wywodzącego się ze znanej lwowskiej rodziny artystycznej. Warto tu
przypomnieć, iż jego ojcem był Edward Błotnicki (1830-1880), literat, autor m.in. Pani majstrowej z
Chorążczyzny, działacz polityczny, rzeźbiarz, litograf, spoczywający również na Łyczakowie, a wujem
znany malarz Juliusz Błotnicki. Po młodości spędzonej we Lwowie Tadeusz Błotnicki przebywał
później głównie w Krakowie, ale podczas przyjazdów do rodzinnego miasta zostawiał tu co pewien
czas swoje rzeźby, m.in. „Świteziankę" ustawioną w 1879 r. jako dekorację studni miejskiej na Placu
Halickim, statuę papieża Piusa IX w katedrze Św. Jura oraz pomnik Franciszka Smolki na placu u
wylotu ul. Kościuszki.
Jedyne dzieło łyczakowskie Tadeusza Błotnickiego zrealizowane w firmie Tyrowicza stanęło na
grobie wybitnego prezydenta Lwowa Michała Michalskiego (1846-1907). Reporter „Naszego Kraju"
tak opisał ten nagrobek w uroczystym dniu jego odsłonięcia: „Podstawa pomnika w kształcie
trójkątnej piramidy przechodzi z przodu we fronton starożytnego grobowca. Na cokole spoczywa
popiersie Michalskiego odlane w brązie. W twarzy prezydenta zachował artysta uderzające podobień-
stwo"131. Uzupełniając ten opis warto dodać, iż popiersie przedstawia mężczyznę z sumiastym wąsem,
którego ramiona i tors oplata łańcuch prezydencki z herbem miasta.
Na początku XX w. rozpoczyna działalność we Lwowie przy ul. Piekarskiej 89 pracownia
kamieniarsko-rzeźbiarska prowadzona przez małżeństwo Klotyldę (1868-1936) i Aleksandra (1871
-1944) Zagórskich. Najbardziej znany pomnik, który wyszedł z tej pracowni, stanął na mogile
zmarłego 10 marca 1906 r. chorążego Ziemi Witebskiej Szymona Wizunasa z Moczydłów Szydłow-
skiego (ił. 76), postaci spowitej mgłą tajemnicy. Materiały archiwalne sugerują, iż pochodził on z
możnego, arystokratycznego rodu książąt Światopełków-Mirskich132. Pomnik Aleksandra Zagórskie-
go przedstawia postać domniemanego księcia w chłopskiej siermiędze, trzymającego chorągiew Ziemi
Witebskiej z orłem, Pogonią i archaniołem, i wskazującego prawą dłonią drogę do niepodległej Polski.
Siermięga, w którą rzeźbiarz przyoblókł postać tajemniczego chorążego, miała przywoływać śłowa
Jana Kasprowicza: „Jest w ludzie siła niespożyta". Na rustykowanym cokole pomnika Wizunasa
umieszczono dwie tablice granitowe, na których wyryto następujące słowa: „Z PROCHÓW NA-
SZYCH POWSTANĄ MŚCICIELE!" oraz kilkadziesiąt nazwisk wybitnych powstańców, którzy
padli w bojach bądź zostali na mocy wyroków carskich straceni.
131 „Nasz Kraj", 1 V 1909, nr 44, s. 13; List prof. M. Tyrowicza do autora artykułu z 28 V 1986.
132 Żywe pomniki bohaterstwa. Ostatni z 1863 roku, Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Weteranów 1863 г., pod red
W. Dunin-Wąsowicza, Warszawa 1934, s. 86; J. Bialynia Chołodecki, Szymon Wizunas Moczydłów Szydłowski. Przyczynek
do dziejów lat 1863-1864, Lwów 1924, s. 13. Zob. też A. Klesiewicz, Wizunas, „Kronika Powszechna", 1 И 1913 nr 5
s. 97, 98.
387
(1862—1924) i Antoninę z Tołoczków. Tu na jednej z płyt umieszczono medalion zmarłej 17-letniej
dziewczyny sygnowany nazwiskiem Władysław Gawliński. Pozwala to przypuszczać, iż był on jednym
ze współpracowników firmy Tyrowicza.
Biografia Władysława Gawlińskiego spowita jest mgłą tajemnicy. Na Cmentarzu Łyczakowskim
znajduje się jednak kilka pomników, które podpisane są jego nazwiskiem. Jeden z nich stoi na grobie
Antoniego Durskiego (1854-1908), pochodzącego ze Zbaraża, naczelnika lwowskiego Sokoła. Jest to
wysoki, strzelisty obelisk z medalionem zmarłego, zwieńczony rzeźbą z brązu lecącego sokoła,
trzymającego w szponach zwinięty sztandar związku sokolego.
Spod dłuta Gawlińskiego wyszedł też nagrobek wzniesiony na mogile wiceprezydenta Lwowa inż.
Karola Epiera (1852-1916). Jest to również obelisk z płaskorzeźbą mężczyzny w stroju szlacheckim,
w czapce z pawimi piórami, z przewieszonym przez ramię łańcuchem prezydenckim (ii, 75). W grobie
tym spoczywają także rodzice wiceprezydenta Jakub (1808-1873) i Anna (1820-1886) oraz jego
siostra Karolina z Eplerów Rauchowa (1844-1893). Gawliński był także autorem medalionu na
grobie Bronisława Mrazka (1855-1914) oraz wspólnie z Piotrem Wojtowiczem i Bronisławem
Wiktorem twórcą pomnika Olgi Schmelkesowej (1875-1920) - postać zrywającej kwiaty młodej
kobiety, stojącej na postumencie, w którym znajduje się wyrzeźbiona w kamieniu głowa zmarłej i
krótki napis: „Niech ci snu nie mącą męża twego łzy".
W kwietniu 1909 r. odsłonięto na Cmentarzu Łyczakowskim jedyny pomnik autorstwa Tadeusza
Błotnickiego (1858-1928), wywodzącego się ze znanej lwowskiej rodziny artystycznej. Warto tu
przypomnieć, iż jego ojcem był Edward Błotnicki (1830-1880), literat, autor m.in. Pani majstrowej z
Chorążczyzny, działacz polityczny, rzeźbiarz, litograf, spoczywający również na Łyczakowie, a wujem
znany malarz Juliusz Błotnicki. Po młodości spędzonej we Lwowie Tadeusz Błotnicki przebywał
później głównie w Krakowie, ale podczas przyjazdów do rodzinnego miasta zostawiał tu co pewien
czas swoje rzeźby, m.in. „Świteziankę" ustawioną w 1879 r. jako dekorację studni miejskiej na Placu
Halickim, statuę papieża Piusa IX w katedrze Św. Jura oraz pomnik Franciszka Smolki na placu u
wylotu ul. Kościuszki.
Jedyne dzieło łyczakowskie Tadeusza Błotnickiego zrealizowane w firmie Tyrowicza stanęło na
grobie wybitnego prezydenta Lwowa Michała Michalskiego (1846-1907). Reporter „Naszego Kraju"
tak opisał ten nagrobek w uroczystym dniu jego odsłonięcia: „Podstawa pomnika w kształcie
trójkątnej piramidy przechodzi z przodu we fronton starożytnego grobowca. Na cokole spoczywa
popiersie Michalskiego odlane w brązie. W twarzy prezydenta zachował artysta uderzające podobień-
stwo"131. Uzupełniając ten opis warto dodać, iż popiersie przedstawia mężczyznę z sumiastym wąsem,
którego ramiona i tors oplata łańcuch prezydencki z herbem miasta.
Na początku XX w. rozpoczyna działalność we Lwowie przy ul. Piekarskiej 89 pracownia
kamieniarsko-rzeźbiarska prowadzona przez małżeństwo Klotyldę (1868-1936) i Aleksandra (1871
-1944) Zagórskich. Najbardziej znany pomnik, który wyszedł z tej pracowni, stanął na mogile
zmarłego 10 marca 1906 r. chorążego Ziemi Witebskiej Szymona Wizunasa z Moczydłów Szydłow-
skiego (ił. 76), postaci spowitej mgłą tajemnicy. Materiały archiwalne sugerują, iż pochodził on z
możnego, arystokratycznego rodu książąt Światopełków-Mirskich132. Pomnik Aleksandra Zagórskie-
go przedstawia postać domniemanego księcia w chłopskiej siermiędze, trzymającego chorągiew Ziemi
Witebskiej z orłem, Pogonią i archaniołem, i wskazującego prawą dłonią drogę do niepodległej Polski.
Siermięga, w którą rzeźbiarz przyoblókł postać tajemniczego chorążego, miała przywoływać śłowa
Jana Kasprowicza: „Jest w ludzie siła niespożyta". Na rustykowanym cokole pomnika Wizunasa
umieszczono dwie tablice granitowe, na których wyryto następujące słowa: „Z PROCHÓW NA-
SZYCH POWSTANĄ MŚCICIELE!" oraz kilkadziesiąt nazwisk wybitnych powstańców, którzy
padli w bojach bądź zostali na mocy wyroków carskich straceni.
131 „Nasz Kraj", 1 V 1909, nr 44, s. 13; List prof. M. Tyrowicza do autora artykułu z 28 V 1986.
132 Żywe pomniki bohaterstwa. Ostatni z 1863 roku, Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Weteranów 1863 г., pod red
W. Dunin-Wąsowicza, Warszawa 1934, s. 86; J. Bialynia Chołodecki, Szymon Wizunas Moczydłów Szydłowski. Przyczynek
do dziejów lat 1863-1864, Lwów 1924, s. 13. Zob. też A. Klesiewicz, Wizunas, „Kronika Powszechna", 1 И 1913 nr 5
s. 97, 98.