DOI Artikel:
Nicieja, Stanisław S.: Pomniki artystyczne na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13595#0395
POMNIKI NA CMENTARZU ŁYCZAKOWSKIM
391
Motywy antyczne występują również na pomniku Rawskiego wzniesionym na mogiłach bohaterów
spod Rarańczy.
Kilka pomników wykonał Rawski wspólnie z architektem Tadeuszem Iwanowiczem (1885-1944),
współpracującym również z pracownią Ludwika Makolondry. Pierwszy z nich stanął na grobie inż. Adolfa
Edelmana (1874-1927) i przedstawia wysoką, wręcz strzelistą popielnicę z różowego piaskowca,
ozdobioną symetrycznie dookoła czterema płaskorzeźbionymi głowami aniołów. Stylizacja wywołuje
wrażenie, iż jest to posąg Światowida. Drugi pomnik wzniesiono na grobie skrytobójczo zamordowanego
kuratora lwowskiego okręgu szkolnego Stanisława Sobińskiego (1872-1926), jest to piękny sarkofag
zdobiony reliefowymi scenami figuralnymi z czterema kariatydami umieszczonymi na rogach tumby.
W tym samym roku Rawski wykonuje nagrobek Józefa Nogaja (1856- 1926), dyrektora V Gimnazjum
we Lwowie, który zdobią płaskorzeźby stylizowanych, pełnych spokoju i prostoty aniołów. W podobnym
stylu utrzymane są pomniki: dra Franciszka Majchrowicza (1859 - 1928) - wizytatora szkół średnich, dra
Szczepana Mikołajskiego (1861 - 1929) - działacza Stronnictwa Ludowego, naczelnika Wojewódzkiego
Urzędu Zdrowia we Lwowie, oraz sarkofag prof. Uniwersytetu Jana Kazimierza, wybitnego uczonego i
krytyka Józefa Kalenbacha (1861-1929).
Postacie rozpaczających aniołów są natomiast elementami dominującymi na pomnikach Wiktora,
Karola i Mariana Kamieńskich - obrońców Lwowa, oraz Adama Grzędzielskiego (1864-1925) - posła
na Sejm Ustawodawczy, ministra Rzeczypospolitej Polskiej.
W twórczości nekropolnej Rawskiego pewną odmiennością wyróżnia się, zaprojektowany wspólnie z J.
Mikołajskim, nagrobek profesora Politechniki Lwowskiej, Karola Skibińskiego (1849 - 1922). Utrzymany
on jest w formie strzelistego łuku triumfalnego, o ścianach zdobionych płaskorzeźbami o motywach
technicznych, z napisem w dolnej części: „Znakomitemu uczonemu wdzięczni uczniowie".
Najpiękniejszy nagrobek okresu międzywojennego na Cmentarzu Łyczakowskim stanął na grobowcu
rodziny Zakrejsów i Truszkowskich. Pomnik ten składa się z czterech zasadniczych elementów, każdy
innego autorstwa. Na wysokim postumencie, wykonanym z czarnego marmuru przez Henryka Periera,
Umieszczono, odlaną z brązu, piękną rzeźbę bolejącej żałobnicy dłuta Jana Juliana Nalborczyka (1870
-1940). Jest to jedyne na Cmentarzu Łyczakowskim dzieło osiadłego w 1908 r. we Lwowie profesora
Politechniki, znakomitego pedagoga i organizatora lwowskiego środowiska plastycznego. Warto
przypomnieć, iż Nalborczyk zajmuje znaczące miejsce w dziejach polskiego medalierstwa. Był też autorem
licznych popiersi wykonanych w brązie, marmurze, drewnie, m. in. Kasprowicza, Sienkiewicza, Przyby-
szewskiego, Kopernika, Sabały. Szeroką popularność przyniósł mu pomnik Tytusa Chałubińskiego z
postacią górala Sabały, według rysunku Stanisława Witkiewicza, odsłonięty w Zakopanem 15 lipca 1903 r.
We Lwowie na zamówienie władz miejskich wykonał w drewnie posąg „Rycerza w zbroi". Był też
projektantem pomników Andrzeja Potockiego i Franciszka Smolki. Wszystkie prace Nalborczyka, który
zginął we Lwowie w tragicznych, nie wyjaśnionych do dziś okolicznościach, nacechowane są precyzją w
modelowaniu, a w swej formie nawiązują do wiedeńskiego akademizmu135.
Na pomniku Zakrejsów i Truszkowskich (il. 79, 80) znajduje się też płaskorzeźba z brązu dłuta Sołtysa
przedstawiająca rycerza w zbroi średniowiecznej klęczącego przed wejściem do grobu Chrystusa w
Jerozolimie. Pod nią umieszczono dużych rozmiarów, ozdobioną herbami, tablicę wykonaną z brązu w
słynnej warszawskiej firmie odlewniczo-cyzelerskiej braci Grzegorza i Feliksa Łopieńskich. Wytłoczony na
tablicy napis informuje: „W Jerozolimie w katakumbach o.o. Assumpcjonistów spoczywa snem wiecznym
Władysław herbu Dragosław Truszkowski rycerz grobu Chrystusa, kapitan-komendant artylerii wojsk
austriackich na froncie tureckim, poległ śmiercią bohaterską w bitwie pod Gazą dnia 26 III 1917 г.,
odznaczony licznymi austriackimi, niemieckimi i tureckimi orderami".
Obok Nalborczyka niewątpliwie największą indywidualnością rzeźbiarską okresu międzywojennego
we Lwowie była Luna Amelia Drexlerôwna (1882- 1933). Ta lwowianka z urodzenia, mająca za sobą
studia artystyczne w Paryżu (u Jalberta i Bourdelle'a), Rzymie, Monachium, Lipsku, uczestnicząca swego
czasu wraz ze stu kilkudziesięcioma artystami różnych narodowości przy budowie Goetheanum w
135 Zob. T. Maksyśko, Rzeźbiarz Jan Nalborczyk i jego prace medalierskie, „Biuletyn Numizmatyczny", 1973
s. 46 -48; tenże, biogram Nalborczyka [w:] PSB, t. XXII/3, z. 94, s. 485, 486.
391
Motywy antyczne występują również na pomniku Rawskiego wzniesionym na mogiłach bohaterów
spod Rarańczy.
Kilka pomników wykonał Rawski wspólnie z architektem Tadeuszem Iwanowiczem (1885-1944),
współpracującym również z pracownią Ludwika Makolondry. Pierwszy z nich stanął na grobie inż. Adolfa
Edelmana (1874-1927) i przedstawia wysoką, wręcz strzelistą popielnicę z różowego piaskowca,
ozdobioną symetrycznie dookoła czterema płaskorzeźbionymi głowami aniołów. Stylizacja wywołuje
wrażenie, iż jest to posąg Światowida. Drugi pomnik wzniesiono na grobie skrytobójczo zamordowanego
kuratora lwowskiego okręgu szkolnego Stanisława Sobińskiego (1872-1926), jest to piękny sarkofag
zdobiony reliefowymi scenami figuralnymi z czterema kariatydami umieszczonymi na rogach tumby.
W tym samym roku Rawski wykonuje nagrobek Józefa Nogaja (1856- 1926), dyrektora V Gimnazjum
we Lwowie, który zdobią płaskorzeźby stylizowanych, pełnych spokoju i prostoty aniołów. W podobnym
stylu utrzymane są pomniki: dra Franciszka Majchrowicza (1859 - 1928) - wizytatora szkół średnich, dra
Szczepana Mikołajskiego (1861 - 1929) - działacza Stronnictwa Ludowego, naczelnika Wojewódzkiego
Urzędu Zdrowia we Lwowie, oraz sarkofag prof. Uniwersytetu Jana Kazimierza, wybitnego uczonego i
krytyka Józefa Kalenbacha (1861-1929).
Postacie rozpaczających aniołów są natomiast elementami dominującymi na pomnikach Wiktora,
Karola i Mariana Kamieńskich - obrońców Lwowa, oraz Adama Grzędzielskiego (1864-1925) - posła
na Sejm Ustawodawczy, ministra Rzeczypospolitej Polskiej.
W twórczości nekropolnej Rawskiego pewną odmiennością wyróżnia się, zaprojektowany wspólnie z J.
Mikołajskim, nagrobek profesora Politechniki Lwowskiej, Karola Skibińskiego (1849 - 1922). Utrzymany
on jest w formie strzelistego łuku triumfalnego, o ścianach zdobionych płaskorzeźbami o motywach
technicznych, z napisem w dolnej części: „Znakomitemu uczonemu wdzięczni uczniowie".
Najpiękniejszy nagrobek okresu międzywojennego na Cmentarzu Łyczakowskim stanął na grobowcu
rodziny Zakrejsów i Truszkowskich. Pomnik ten składa się z czterech zasadniczych elementów, każdy
innego autorstwa. Na wysokim postumencie, wykonanym z czarnego marmuru przez Henryka Periera,
Umieszczono, odlaną z brązu, piękną rzeźbę bolejącej żałobnicy dłuta Jana Juliana Nalborczyka (1870
-1940). Jest to jedyne na Cmentarzu Łyczakowskim dzieło osiadłego w 1908 r. we Lwowie profesora
Politechniki, znakomitego pedagoga i organizatora lwowskiego środowiska plastycznego. Warto
przypomnieć, iż Nalborczyk zajmuje znaczące miejsce w dziejach polskiego medalierstwa. Był też autorem
licznych popiersi wykonanych w brązie, marmurze, drewnie, m. in. Kasprowicza, Sienkiewicza, Przyby-
szewskiego, Kopernika, Sabały. Szeroką popularność przyniósł mu pomnik Tytusa Chałubińskiego z
postacią górala Sabały, według rysunku Stanisława Witkiewicza, odsłonięty w Zakopanem 15 lipca 1903 r.
We Lwowie na zamówienie władz miejskich wykonał w drewnie posąg „Rycerza w zbroi". Był też
projektantem pomników Andrzeja Potockiego i Franciszka Smolki. Wszystkie prace Nalborczyka, który
zginął we Lwowie w tragicznych, nie wyjaśnionych do dziś okolicznościach, nacechowane są precyzją w
modelowaniu, a w swej formie nawiązują do wiedeńskiego akademizmu135.
Na pomniku Zakrejsów i Truszkowskich (il. 79, 80) znajduje się też płaskorzeźba z brązu dłuta Sołtysa
przedstawiająca rycerza w zbroi średniowiecznej klęczącego przed wejściem do grobu Chrystusa w
Jerozolimie. Pod nią umieszczono dużych rozmiarów, ozdobioną herbami, tablicę wykonaną z brązu w
słynnej warszawskiej firmie odlewniczo-cyzelerskiej braci Grzegorza i Feliksa Łopieńskich. Wytłoczony na
tablicy napis informuje: „W Jerozolimie w katakumbach o.o. Assumpcjonistów spoczywa snem wiecznym
Władysław herbu Dragosław Truszkowski rycerz grobu Chrystusa, kapitan-komendant artylerii wojsk
austriackich na froncie tureckim, poległ śmiercią bohaterską w bitwie pod Gazą dnia 26 III 1917 г.,
odznaczony licznymi austriackimi, niemieckimi i tureckimi orderami".
Obok Nalborczyka niewątpliwie największą indywidualnością rzeźbiarską okresu międzywojennego
we Lwowie była Luna Amelia Drexlerôwna (1882- 1933). Ta lwowianka z urodzenia, mająca za sobą
studia artystyczne w Paryżu (u Jalberta i Bourdelle'a), Rzymie, Monachium, Lipsku, uczestnicząca swego
czasu wraz ze stu kilkudziesięcioma artystami różnych narodowości przy budowie Goetheanum w
135 Zob. T. Maksyśko, Rzeźbiarz Jan Nalborczyk i jego prace medalierskie, „Biuletyn Numizmatyczny", 1973
s. 46 -48; tenże, biogram Nalborczyka [w:] PSB, t. XXII/3, z. 94, s. 485, 486.