DOI article:
Świechowski, Zygmunt: Wystrój rzeźbiarski kościoła klasztornego w Trzebnicy i jego związki z katedrą w Bambergu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0010
ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
3. Trzebnica, kościół klasztorny, tympanon Dawida 4. Bamberg, katedra, Gnadenpforte, tympanon
temat tympanonu Dawida14, jak przed laty Janusz Rębłowski1' i Jerzy Rozpędowski16 przedkładali inne związ-
ki. W krótkim ustępie wprowadzenia do problematyki sztuki romańskiej w Polsce wyraziłem przeciwstawną
opinię17. Uzasadnieniu tej tezy czy raczej antytezy będą służyły poniższe uwagi.
W pierwszym rzędzie wypadnie zwrócić się ku problematyce materiałowo-technicznej, ponieważ dostar-
cza ona bardzo pewnych kryteriów przy ustalaniu związków warsztatowych. Wszystkie rzeźby są wykonane
z piaskowca. Jest to drobnoziarnisty, żółtawy piaskowiec wyjątkowo tylko o zabarwieniu czerwonawym18. Te
same odmiany, obok granitu ze Strzelina, zastosowano przy elementach konstrukcyjnych kościoła w Trzeb-
nicy: kapitelach, gzymsach, trzonach kolumn, bazach, zwornikach i segmentach żeber. Dla wyglądu - rodzaj
kamienia nie miał większego znaczenia, ponieważ wszystkie dotychczas znane rzeźby wykazują ślady poli-
chromii. Oprawa polichromiczna była najlepiej zachowana na tympanonie Dawida bezpośrednio po odkryciu.
Po półwieczu widoczne są już tylko nieznaczne pozostałości19. Dzięki temu jednak stały się czytelne ślady
14 Frey, Das romanische Tympanon..., s. 144 na temat mistrza trzebnickich rzeźb: „Jego sztuka zdaje się wyrastać z tego
samego korzenia co bamberska Gnadenpforte, chociaż nie pozostaje do niej w bezpośrednim stosunku".
bJ. Kębłowski, Studia nad trzebnicko-legnickimi warsztatami rzeźbiarskimi, [w:] Prace Naukowe Instytu Historii Archi-
tektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 15: Studia i Materiały VIII: 1981, s. 19.
16 Rozpędowski, Die Architektur der Zisterzienserinnenkirche..., s. 173: „... Bamberg natomiast może być z całą pew-
nością wyłączony jako najbliższa analogia".
17 Z. Swiechowski, Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1982, s. 66. Wcześniej za związkami rzeźby trzebnickiej
z Bambergiem opowiadał się M. Kutzner, por. ekskurs na temat rzeźby trzebnickiej w jego pracy Cysterska architektura na
Śląsku w latach 1200-1330, Toruń 1969.
1 Brak naukowej geologicznej ekspertyzy na temat rodzajów kamienia zastosowanych w trzebnickim kościele klasztornym.
Tym niemniej wydaje się, że A. Zinkler ma rację, kiedy wiąże darowiznę lasu w okolicach Złotoryi, w 1206 r. na rzecz klasztoru
z możliwością eksploatowania tamtejszych złóż żółtawego piaskowca. Porównanie z piaskowcem użytym do budowy bliskiego
czasowo kościoła parafialnego w Złotoryi zdaje się przemawiać na rzecz tej hipotezy. Z tej samej okolicy mógłby także pochodzić
czerwonawy piaskowiec wbrew przypuszczeniom A. Zinklera, który w danym wypadku myślał o kamieniołomach w okolicach
Bolkowa. Za kamieniołomami złotoryjskimi przemawia fakt, że z czerwonawego piaskowca zbudowana jest świątynia w Nowym
Kościele w dolinie Kaczawy niedaleko Złotoryi.
19 Według danych Frey a, Das romanische Tympanon..., s. 126, a także własnych obserwacji autora sprzed czterdziestu lat,
tło tympanonu Dawida było błękitne, jego płaszcz niebieskozielony, tunika czerwona, tron i instrument muzyczny czarne. Płaszcz
Betsabee był karminowy, suknia biała, płaszcz służebnej podobnie jak Dawida niebieskozielony. Na wargach można było rozpoznać
3. Trzebnica, kościół klasztorny, tympanon Dawida 4. Bamberg, katedra, Gnadenpforte, tympanon
temat tympanonu Dawida14, jak przed laty Janusz Rębłowski1' i Jerzy Rozpędowski16 przedkładali inne związ-
ki. W krótkim ustępie wprowadzenia do problematyki sztuki romańskiej w Polsce wyraziłem przeciwstawną
opinię17. Uzasadnieniu tej tezy czy raczej antytezy będą służyły poniższe uwagi.
W pierwszym rzędzie wypadnie zwrócić się ku problematyce materiałowo-technicznej, ponieważ dostar-
cza ona bardzo pewnych kryteriów przy ustalaniu związków warsztatowych. Wszystkie rzeźby są wykonane
z piaskowca. Jest to drobnoziarnisty, żółtawy piaskowiec wyjątkowo tylko o zabarwieniu czerwonawym18. Te
same odmiany, obok granitu ze Strzelina, zastosowano przy elementach konstrukcyjnych kościoła w Trzeb-
nicy: kapitelach, gzymsach, trzonach kolumn, bazach, zwornikach i segmentach żeber. Dla wyglądu - rodzaj
kamienia nie miał większego znaczenia, ponieważ wszystkie dotychczas znane rzeźby wykazują ślady poli-
chromii. Oprawa polichromiczna była najlepiej zachowana na tympanonie Dawida bezpośrednio po odkryciu.
Po półwieczu widoczne są już tylko nieznaczne pozostałości19. Dzięki temu jednak stały się czytelne ślady
14 Frey, Das romanische Tympanon..., s. 144 na temat mistrza trzebnickich rzeźb: „Jego sztuka zdaje się wyrastać z tego
samego korzenia co bamberska Gnadenpforte, chociaż nie pozostaje do niej w bezpośrednim stosunku".
bJ. Kębłowski, Studia nad trzebnicko-legnickimi warsztatami rzeźbiarskimi, [w:] Prace Naukowe Instytu Historii Archi-
tektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 15: Studia i Materiały VIII: 1981, s. 19.
16 Rozpędowski, Die Architektur der Zisterzienserinnenkirche..., s. 173: „... Bamberg natomiast może być z całą pew-
nością wyłączony jako najbliższa analogia".
17 Z. Swiechowski, Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1982, s. 66. Wcześniej za związkami rzeźby trzebnickiej
z Bambergiem opowiadał się M. Kutzner, por. ekskurs na temat rzeźby trzebnickiej w jego pracy Cysterska architektura na
Śląsku w latach 1200-1330, Toruń 1969.
1 Brak naukowej geologicznej ekspertyzy na temat rodzajów kamienia zastosowanych w trzebnickim kościele klasztornym.
Tym niemniej wydaje się, że A. Zinkler ma rację, kiedy wiąże darowiznę lasu w okolicach Złotoryi, w 1206 r. na rzecz klasztoru
z możliwością eksploatowania tamtejszych złóż żółtawego piaskowca. Porównanie z piaskowcem użytym do budowy bliskiego
czasowo kościoła parafialnego w Złotoryi zdaje się przemawiać na rzecz tej hipotezy. Z tej samej okolicy mógłby także pochodzić
czerwonawy piaskowiec wbrew przypuszczeniom A. Zinklera, który w danym wypadku myślał o kamieniołomach w okolicach
Bolkowa. Za kamieniołomami złotoryjskimi przemawia fakt, że z czerwonawego piaskowca zbudowana jest świątynia w Nowym
Kościele w dolinie Kaczawy niedaleko Złotoryi.
19 Według danych Frey a, Das romanische Tympanon..., s. 126, a także własnych obserwacji autora sprzed czterdziestu lat,
tło tympanonu Dawida było błękitne, jego płaszcz niebieskozielony, tunika czerwona, tron i instrument muzyczny czarne. Płaszcz
Betsabee był karminowy, suknia biała, płaszcz służebnej podobnie jak Dawida niebieskozielony. Na wargach można było rozpoznać