DOI Artikel:
Kossowska, Irena: "Caprichos" Francisco Goyi: nowa forma cyklu w grafice
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14247#0025
20
IRENA KOSSOWSKA
ferują wyroki nad najbardziej bezbronnymi i najmniej winnymi . Prócz kontrapunktu tematycznego ryciny
C21-C22 wnoszą więc także nowe treści dotyczące niewspółmierności kary i przewinienia. Napiętnowanie
przemocy wywieranej w imię prawa następuje z całą mocą w kolejnej parze rycin C23 („Aąuellos polbos")
i C24 („Nohubo remedio"), które przedstawiają dopełniające się aspekty tematu znęcania się nad skazańca-
mi i ich hańbienia w procesach prowadzonych przez Inkwizycję56.
W C25 („Si quebrô el cantaro") Goya zmniejsza wagę wydarzeń przechodząc od wyroków Inkwizycji
do drobnej sceny rodzajowej; tutaj kara wymierzana przez matkę synowi za rozbicie dzbana także przerasta
winę"17. Wyeksponowany wizualnie w C25 motyw „tyłka" artysta wykorzystuje w zmienionym kontekście
tematycznym w C26 („Ya tienen asiento")58. Świadczy o tym nie tyle zakomponowanie ryciny, co kalambur
słowny w komentarzu oparty na podwójnym znaczeniu słowa asiento rozumianych jako „tyłek" i „rozsą-
dek". Goya ośmiesza tu frywolność i próżność kobiet, którym niekontrolowane namiętności nie pozwalają
„nabrać rozsądku". Przesłanie C26 rozubodowuje również alegoryczne znaczenie motywu rozbitego dzbana
nawiązując do utraty dziewictwa.
Motyw niestałości i zepsucia kobiet artysta rozwija w kolejnym ogniwie narracyjnym Caprichos,
wzbogacając go o krytykę lekkomyślności i obłudy mężczyzn. Deprawacja kobiet odzwierciedla rozwią-
złość mężczyzn, jest miarą ich postępowania. Rycina C27 („Quien mas rendido?") stanowi wariant ryciny
C5 objaśnionej sentencją „Jedno warte drugiego"59. Temat moralnego upadku kobiet Goya kontynuuje w C28
(„Chiton")60. W przedstawionym epizodzie kobieta z wyższych sfer powierza sekretne zlecenie „doskonałej
matce" - rajfurce. Krytyczną charakterystykę arystokracji dopełnia wizerunek obsługiwanego przez służbę
próżniaka w C29 („Esto si que es leer"), który swoje lenistwo maskuje pozorną lekturą książki61. Przedstawia-
jąc w C30 („Porąue esconderlos?") skąpca, Goya, podobnie jak w C29, ukazuje pewien rys starczej degene-
racji - fałszywie pojętą czy udawaną oszczędność, tam czasu, tu pieniędzy62. Worki z pieniędzmi, mające
w osiemnastowiecznym języku hiszpańskim konotacje z jądrami, wprowadzają także erotyczne aluzje, które
artysta w pełni wydobywa w C31 („Ruega por ella", il. 11); powraca tu do tematu prostytucji, który podpo-
rządkowuje problemowi zmienności fortuny63. Scena w C31 przedstawia toaletę prostytutki nadzorowaną
podobnie jak w С17, przez rajfurkę; stręczycielka nie tylko czuwa nad wyglądem podopiecznej, ale również
modli się za jej powodzenie. Wprowadzając w tym miejscu wariant ryciny Cl 7 Goya pobudza skojarzenia
z wcześniejszą sekwencją rycin poświęconą prostytucji i karom wymierzanym za ten proceder; tym samym
wzmacnia motywację próśb rajfurki o ochronę przed stróżami prawa. Kolejnym ogniwem w strukturze nar-
racyjnej cyklu jest scena więzienna, C32 („Por que fue sensible", il. 12), dopełniająca motyw prowadzenia
prostytutek do więzienia wyobrażony w C2264. Ekspresja tej kompozycji, sposób ujęcia samotnej, wtrąconej
w mrok celi kobiety, wyraża współczucie, którego nie odzwierciedla szorstki ton komentarza. Temat kary
zasłużonej, ale przerastającej wymiar przestępstwa, powraca w zmodyfikowanej formie w rycinie C34 („Las
55 C22: Biec/ule.' „Mają zamiar naprawić te kobiety; zamknijcie je, ponieważ wystarczająco długo oddawały się rozpuście". -
Podpis na rysunku przygotowawczym: „Biedule. Jak wielu zasługuje na to bardziej; lecz co to znaczy? Znaczy to, że zabierająje
do San Fernando, więzienie?"
56 C23: Ten proch. „Wstyd! Traktować w ten sposób czcigodną kobietę, która za drobnostkę służyła każdemu tak pilnie, tak
pożytecznie! Wstyd!". - C24: Nie było rady. „Skazali tę świątobliwą kobietę na śmierć! Po podpisaniu wyroku wyprowadzają ją
triumfalnie. Ona rzeczywiście zasługuje na triumf i jeśli robią to by ją znieważyć, to tracą czas. Nikt nie może zawstydzić kogoś,
kto nie ma się czego wstydzić".
57 C25: I rozbił dzban. „Syn jest psotny i matka jest popędliwa. Co jest gorsze".
58 C26: Już usiadły. „Jeśli próżne dziewczęta chcą pokazać, że mają siedzenie (rozum), nie ma nic lepszego jak włożyć im je
na głowę".
59 C27: Które z nich jest bardziej oddane? „Ani jedno ani drugie. On jest oszustem w miłości, który każdej mówi to samo,
a ona myśli o rezygnacji z pięciu spotkań, na które umówiła się między 8.00 a 9.00, a jest już 7.30". - Relację analogii pogłębia
stylistyczne podobieństwo. Obie ryciny zostały wykonane w pierwszej fazie realizacji cyklu.
60 C28: Sza! „Doskonała matka by powierzyć jej poufne zlecenie".
61 C29: Tak jakby czytał. „Czeszą go, zakładają mu buty, on śpi i czyta. Nikt nie powie, że on marnuje czas".
62 C30: Po co je chowa? „Odpowiedź jest łatwa. Powodem, dla którego nie chce ich wydawać i nie wydaje jest to, że chociaż
przekroczył osiemdziesiątkę i nie przeżyje kolejnego miesiąca, boi się, że będzie żył jeszcze tak długo, zabraknie mu pieniędzy. Tak
błędne są kalkulacje skąpstwa".
63 C31: Modli się o nią. „I dobrze robi modląc się, by Bóg dał jej powodzenie i zachował ją od krzywdy, od chirurgów i od
policjantów, i żeby uczynił ją równie zręczną bystrą i chętną jak jej matkę, która jest w niebie".
64 C32: Ponieważ była czuła. „Musiało się tak stać. Życie ma swoje wzloty i upadki. To, które prowadziła nie mogło jej
nigdzie indziej doprowadzić".
IRENA KOSSOWSKA
ferują wyroki nad najbardziej bezbronnymi i najmniej winnymi . Prócz kontrapunktu tematycznego ryciny
C21-C22 wnoszą więc także nowe treści dotyczące niewspółmierności kary i przewinienia. Napiętnowanie
przemocy wywieranej w imię prawa następuje z całą mocą w kolejnej parze rycin C23 („Aąuellos polbos")
i C24 („Nohubo remedio"), które przedstawiają dopełniające się aspekty tematu znęcania się nad skazańca-
mi i ich hańbienia w procesach prowadzonych przez Inkwizycję56.
W C25 („Si quebrô el cantaro") Goya zmniejsza wagę wydarzeń przechodząc od wyroków Inkwizycji
do drobnej sceny rodzajowej; tutaj kara wymierzana przez matkę synowi za rozbicie dzbana także przerasta
winę"17. Wyeksponowany wizualnie w C25 motyw „tyłka" artysta wykorzystuje w zmienionym kontekście
tematycznym w C26 („Ya tienen asiento")58. Świadczy o tym nie tyle zakomponowanie ryciny, co kalambur
słowny w komentarzu oparty na podwójnym znaczeniu słowa asiento rozumianych jako „tyłek" i „rozsą-
dek". Goya ośmiesza tu frywolność i próżność kobiet, którym niekontrolowane namiętności nie pozwalają
„nabrać rozsądku". Przesłanie C26 rozubodowuje również alegoryczne znaczenie motywu rozbitego dzbana
nawiązując do utraty dziewictwa.
Motyw niestałości i zepsucia kobiet artysta rozwija w kolejnym ogniwie narracyjnym Caprichos,
wzbogacając go o krytykę lekkomyślności i obłudy mężczyzn. Deprawacja kobiet odzwierciedla rozwią-
złość mężczyzn, jest miarą ich postępowania. Rycina C27 („Quien mas rendido?") stanowi wariant ryciny
C5 objaśnionej sentencją „Jedno warte drugiego"59. Temat moralnego upadku kobiet Goya kontynuuje w C28
(„Chiton")60. W przedstawionym epizodzie kobieta z wyższych sfer powierza sekretne zlecenie „doskonałej
matce" - rajfurce. Krytyczną charakterystykę arystokracji dopełnia wizerunek obsługiwanego przez służbę
próżniaka w C29 („Esto si que es leer"), który swoje lenistwo maskuje pozorną lekturą książki61. Przedstawia-
jąc w C30 („Porąue esconderlos?") skąpca, Goya, podobnie jak w C29, ukazuje pewien rys starczej degene-
racji - fałszywie pojętą czy udawaną oszczędność, tam czasu, tu pieniędzy62. Worki z pieniędzmi, mające
w osiemnastowiecznym języku hiszpańskim konotacje z jądrami, wprowadzają także erotyczne aluzje, które
artysta w pełni wydobywa w C31 („Ruega por ella", il. 11); powraca tu do tematu prostytucji, który podpo-
rządkowuje problemowi zmienności fortuny63. Scena w C31 przedstawia toaletę prostytutki nadzorowaną
podobnie jak w С17, przez rajfurkę; stręczycielka nie tylko czuwa nad wyglądem podopiecznej, ale również
modli się za jej powodzenie. Wprowadzając w tym miejscu wariant ryciny Cl 7 Goya pobudza skojarzenia
z wcześniejszą sekwencją rycin poświęconą prostytucji i karom wymierzanym za ten proceder; tym samym
wzmacnia motywację próśb rajfurki o ochronę przed stróżami prawa. Kolejnym ogniwem w strukturze nar-
racyjnej cyklu jest scena więzienna, C32 („Por que fue sensible", il. 12), dopełniająca motyw prowadzenia
prostytutek do więzienia wyobrażony w C2264. Ekspresja tej kompozycji, sposób ujęcia samotnej, wtrąconej
w mrok celi kobiety, wyraża współczucie, którego nie odzwierciedla szorstki ton komentarza. Temat kary
zasłużonej, ale przerastającej wymiar przestępstwa, powraca w zmodyfikowanej formie w rycinie C34 („Las
55 C22: Biec/ule.' „Mają zamiar naprawić te kobiety; zamknijcie je, ponieważ wystarczająco długo oddawały się rozpuście". -
Podpis na rysunku przygotowawczym: „Biedule. Jak wielu zasługuje na to bardziej; lecz co to znaczy? Znaczy to, że zabierająje
do San Fernando, więzienie?"
56 C23: Ten proch. „Wstyd! Traktować w ten sposób czcigodną kobietę, która za drobnostkę służyła każdemu tak pilnie, tak
pożytecznie! Wstyd!". - C24: Nie było rady. „Skazali tę świątobliwą kobietę na śmierć! Po podpisaniu wyroku wyprowadzają ją
triumfalnie. Ona rzeczywiście zasługuje na triumf i jeśli robią to by ją znieważyć, to tracą czas. Nikt nie może zawstydzić kogoś,
kto nie ma się czego wstydzić".
57 C25: I rozbił dzban. „Syn jest psotny i matka jest popędliwa. Co jest gorsze".
58 C26: Już usiadły. „Jeśli próżne dziewczęta chcą pokazać, że mają siedzenie (rozum), nie ma nic lepszego jak włożyć im je
na głowę".
59 C27: Które z nich jest bardziej oddane? „Ani jedno ani drugie. On jest oszustem w miłości, który każdej mówi to samo,
a ona myśli o rezygnacji z pięciu spotkań, na które umówiła się między 8.00 a 9.00, a jest już 7.30". - Relację analogii pogłębia
stylistyczne podobieństwo. Obie ryciny zostały wykonane w pierwszej fazie realizacji cyklu.
60 C28: Sza! „Doskonała matka by powierzyć jej poufne zlecenie".
61 C29: Tak jakby czytał. „Czeszą go, zakładają mu buty, on śpi i czyta. Nikt nie powie, że on marnuje czas".
62 C30: Po co je chowa? „Odpowiedź jest łatwa. Powodem, dla którego nie chce ich wydawać i nie wydaje jest to, że chociaż
przekroczył osiemdziesiątkę i nie przeżyje kolejnego miesiąca, boi się, że będzie żył jeszcze tak długo, zabraknie mu pieniędzy. Tak
błędne są kalkulacje skąpstwa".
63 C31: Modli się o nią. „I dobrze robi modląc się, by Bóg dał jej powodzenie i zachował ją od krzywdy, od chirurgów i od
policjantów, i żeby uczynił ją równie zręczną bystrą i chętną jak jej matkę, która jest w niebie".
64 C32: Ponieważ była czuła. „Musiało się tak stać. Życie ma swoje wzloty i upadki. To, które prowadziła nie mogło jej
nigdzie indziej doprowadzić".