Rocznik Historii Sztuki (22.1996)

„Rocznik Historii Sztuki", tom XXII
Wydawnictwo „Neriton", 1996

MAŁGORZATA OMILANOWSKA

DWA POLSKIE PROJEKTY M.H. BAILLIE SCOTTA

Problematyka związków artystycznych polsko-angielskich jest niewątpliwie szerokim, czekającym wciąż
na kompleksowe opracowanie tematem. Oddziaływanie sztuki angielskiej daje się obserwować w kulturze
polskiej od połowy XVIII w. i jest częścią szerszego zjawiska, jakim był wzrost wpływu kultury anglosa-
skiej na pozostałe kraje europejskie w XVIII w.1 Związki kulturalne między Polską i Anglią ulegają w ciągu
XIX stulecia dalszemu zacieśnieniu i obejmują szerokie spektrum problemów, pośród których jednym
z najistotniejszych jest wpływ architektury i myśli architektonicznej powstałej w kręgu ruchu «Arts and
Crafts» na architekturę polską początku XX w.

Wprawdzie ruch «Arts and Crafts» opierał się na wykrystalizowanych jeszcze w połowie XIX w.
ideach Johna Ruskina, podjętych i rozwijanych w 3 ćwierci XIX w. przez Williama Morrisa, ale wpływ tych
idei na twórczość architektów poza Wyspami Brytyjskimi nastąpił dopiero w latach dziewięćdziesiątych
ubiegłego wieku. Był skutkiem popularyzacji projektów powstałych w kręgu tzw. drugiego pokolenia archi-
tektów należących do tego ruchu2. Znaczącą rolę odegrały tu nie tylko publikacje w czasopismach angiel-
skich („The Builder", „The Studio"), ale także działalność popularyzatorska Hermanna Muthesiusa3.
W rezultacie od 1897 r. angielscy architekci związani z ruchem zaczynają otrzymywać zlecenia na projekty
także z kontynentu, włączając się bezpośrednio w procesy kulturowe zachodzące w Europie Środkowej
około roku 19004.

Znaczenie nurtu artystycznego zainicjowanego przez Williama Morrisa dla kształtowania się architek-
tury modernistycznej dostrzeżone zostało niemal u początków badań nad architekturą awangardową XX w.5
Niewątpliwie istotny wpływ idei Morrisa i Ruskina na kształtowanie się uznawanych za awangardowe zja-
wisk w architekturze, wzornictwie, urbanistyce i szkolnictwie artystycznym początków XX w. przysłania
nieco znaczenie tych idei i architektury angielskiej powstałej w ich kręgu na bardziej zachowawczy nurt
zjawisk w architekturze modernistycznej zwany romantyzmem narodowym6.

1 Por. artykuły w tomie: Polska i Anglia. Stosunki kulturalno-artystyczne. Pamiętnik wystawy sztuki angielskiej, pod red.
J. Białostockiego i I. Kołoszyńskiej, Warszawa 1974.

2 P. Devey, Arts and Crafts Architecture: the Search for Earthly Paradise, London 1980 (II wyd. 1995).

3 S. Muthesius, Das englische Vorbild: Eine Studie zu den deutschen Reformbewegungen in Architektur, Wohnbau und
Kunstgewerbe im spàteren 19. Jahrhundert, Miinchen 1974 (w serii: «Studien zur Kunst des 19. Jahrhunderts», Bd. 26);
H. J. Hubrich, Hermann Muthesius. Die Schriften zu Architektur, Kunstgewerbe, Industrie in der ,,Neuen Bewegung", Berlin
1980.

4 Devey, op.cit., s. 195-210; A. Moravânszky, Die Architektur der Donaumonarchie, Berlin 1988, s. 150.

5 N. Pe vsner, Pioneers of Modem Design. From William Morris to Walter Gropius, London 1936, wyd. polskie Pionierzy
współczesności. Od Williama Morrisa do Waltera Gropiusa, Warszawa 1978.

6 Por. M. Omilanowską Nacjonalizm a style narodowe w architekturze europejskiej XIX i początku XX wieku, referat
wygłoszony na sesji zorganizowanej przez Instytut Sztuki PAN w Warszawie „Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki (1789-1945)",
grudzień 1995 (w druku).