DOI Artikel:
Pieńkos, Andrzej: Konwencje obrazowania śmierci w sztuce XIX wieku: między formą a tabu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14247#0049
44
ANDRZEJ PIEŃKOS
6. Gustave Courbet, Toaleta zmarłej, ok. 1859. Smith College Muséum of Art w Northampton
na południu Francji, zabójstwa Fualdesa. Pierwsze zdarzenie zrodziło w 1818 r. kilka reportażowych (wykona-
nych z autopsji) wizerunków o wielkiej sile wyrazu36. Znaną mu tylko z gazet „aferę Fualdesa" Géricault ujmował
natomiast w zgodzie z konwencjami śmierci bohatera, zaintrygowany jedynie sensacyjnym jej aspektem37.
* * *
Sytuację historyka sztuki, badającego relacje sztuki XIX w. do śmierci, określa w pouczający sposób
dyskusja o właściwym temacie znanego obrazu Gustave Courbeta z około 1859 г., znajdującego się w Smith
College Muséum of Art w Northampton (il. 6). Czy jest to Toaleta panny młodej czy też Toaleta zmarłej?
Jak ten spór, wszczęty w związku z paryską wystawą Courbeta w 1977 г., rozstrzygnąć i czy warto go
rozstrzygać? Przypomnijmy, że obraz miał należeć do serii przedstawień obyczajowości rodzinnego regionu
Franche-Comté. Wyobrażenie zmarłej dostrzegła w nim po raz pierwszy Hélène Toussaint i dziś uchodzi on
raczej właśnie za scenę przygotowań ciała zmarłej do stypy38. Bruno Foucart przychyla się do hipotezy, iż
ów „tragiczny i fantastyczny obraz" może przedstawiać scenę z trupem, ale nie jest to pewne i rozsądzenie
sporu nie ma większego znaczenia39. Dla nas znaczący będzie fakt, że w obrazie realistycznym (w sensie tego
Rysunek w kolekcji Azam w Paryżu; szkice olejne we francuskiej kolekcji prywatnej i w Sammlung Reinhart w Winterthurze.
37 Słusznie chyba Eitner przeciwstawia sobie dwa zamysły malarza, jeden „odpowiadający na bezpośredni szok", na do-
świadczenie, drugi - stanowiący kreację romantycznego „aktualizmu" i fascynacji gwałtem (Eitner, op.cit., s. 158). Tego rodzaju
poszukiwań tematu „ze śmiercią" jest oczywiście w dziele Géricault więcej: por. np. szkice scen egzekucji w Rzymie (Paryż, Ecole
Nationale des Beaux-Arts; Sztokholm, Nationalmuseum), rysunek z publicznego wieszania spiskowców w Londynie (ok. 1820;
Rouen, Musée des Beaux-Arts). Por. T. Yamanashi, Géricault ou la fascination de la folie et de la mort, [w:] Géricault, Kyoto
1988, katalog wystawy.
38 Argumentację H. Toussaint i przebieg całej dyskusji podają L. Nochlin i S. Faunce w katalogu wystawy: Courbet Recon-
sidered, Brooklyn Muséum 1988, s. 126-128. Szczegółowy kontekst powstania obrazu rysuje R. Fernier, Courbet. Catalogue
raisonné, Lausanne-Paris 1977, t. 1, s. 155. Por. też feministyczną interpretację obrazu i dyskusji wokół niego w Bronfen,
op.cit., s. 259-264.
39 B. Foucart, Courbet, Paris 1977, s. 64.
ANDRZEJ PIEŃKOS
6. Gustave Courbet, Toaleta zmarłej, ok. 1859. Smith College Muséum of Art w Northampton
na południu Francji, zabójstwa Fualdesa. Pierwsze zdarzenie zrodziło w 1818 r. kilka reportażowych (wykona-
nych z autopsji) wizerunków o wielkiej sile wyrazu36. Znaną mu tylko z gazet „aferę Fualdesa" Géricault ujmował
natomiast w zgodzie z konwencjami śmierci bohatera, zaintrygowany jedynie sensacyjnym jej aspektem37.
* * *
Sytuację historyka sztuki, badającego relacje sztuki XIX w. do śmierci, określa w pouczający sposób
dyskusja o właściwym temacie znanego obrazu Gustave Courbeta z około 1859 г., znajdującego się w Smith
College Muséum of Art w Northampton (il. 6). Czy jest to Toaleta panny młodej czy też Toaleta zmarłej?
Jak ten spór, wszczęty w związku z paryską wystawą Courbeta w 1977 г., rozstrzygnąć i czy warto go
rozstrzygać? Przypomnijmy, że obraz miał należeć do serii przedstawień obyczajowości rodzinnego regionu
Franche-Comté. Wyobrażenie zmarłej dostrzegła w nim po raz pierwszy Hélène Toussaint i dziś uchodzi on
raczej właśnie za scenę przygotowań ciała zmarłej do stypy38. Bruno Foucart przychyla się do hipotezy, iż
ów „tragiczny i fantastyczny obraz" może przedstawiać scenę z trupem, ale nie jest to pewne i rozsądzenie
sporu nie ma większego znaczenia39. Dla nas znaczący będzie fakt, że w obrazie realistycznym (w sensie tego
Rysunek w kolekcji Azam w Paryżu; szkice olejne we francuskiej kolekcji prywatnej i w Sammlung Reinhart w Winterthurze.
37 Słusznie chyba Eitner przeciwstawia sobie dwa zamysły malarza, jeden „odpowiadający na bezpośredni szok", na do-
świadczenie, drugi - stanowiący kreację romantycznego „aktualizmu" i fascynacji gwałtem (Eitner, op.cit., s. 158). Tego rodzaju
poszukiwań tematu „ze śmiercią" jest oczywiście w dziele Géricault więcej: por. np. szkice scen egzekucji w Rzymie (Paryż, Ecole
Nationale des Beaux-Arts; Sztokholm, Nationalmuseum), rysunek z publicznego wieszania spiskowców w Londynie (ok. 1820;
Rouen, Musée des Beaux-Arts). Por. T. Yamanashi, Géricault ou la fascination de la folie et de la mort, [w:] Géricault, Kyoto
1988, katalog wystawy.
38 Argumentację H. Toussaint i przebieg całej dyskusji podają L. Nochlin i S. Faunce w katalogu wystawy: Courbet Recon-
sidered, Brooklyn Muséum 1988, s. 126-128. Szczegółowy kontekst powstania obrazu rysuje R. Fernier, Courbet. Catalogue
raisonné, Lausanne-Paris 1977, t. 1, s. 155. Por. też feministyczną interpretację obrazu i dyskusji wokół niego w Bronfen,
op.cit., s. 259-264.
39 B. Foucart, Courbet, Paris 1977, s. 64.