DOI Artikel:
Pieńkos, Andrzej: Konwencje obrazowania śmierci w sztuce XIX wieku: między formą a tabu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14247#0053
48
ANDRZEJ PIEŃKOS
9. Albert von Keller, Wskrzeszenie córki Jaira (studium), 1885-1886. Monachium, Neue Pinakothek
schemat Max przetworzył mistrzowsko także w najlepszym może swoim obrazie Anatom, z 1869 r.56 Medy-
tacja nad trupem - uczony w czerni siedzi zadumany nad poziomo rozciągniętymi bladymi zwłokami w całunie
-jest tu głównym tematem obrazu, komponowanego według popularnego schematu kompozycyjnego (pion
postaci żywej, poziom - zmarłej), którego najznakomitszym rozwinięciem u progu interesującej nas tu epoki
był głośny obraz Guérina - Marek Sekstus.
* * *
Popularny w sztuce dawnej temat lekcji anatomii przekształcił się w XIX w. w apologię medycyny jako
nauki, stając się jednym z podstawowych ikonograficznych nośników pozytywizmu57. „Heroizm życia współ-
czesnego" przejawia się w wizerunkach lekarzy, walczących ze śmiercią lub chorobą z pomocą naukowego
oręża, we współczesnych strojach bądź zawodowych uniformach. Sala szpitalna albo aula uczelni tworzą
pozytywistyczną scenografię operacji i pokazów medycznych, dokonywanych przez sławnych uczonych: dok-
tora Grossa i doktora Agnew (obrazy Thomasa Eakinsa z 1875 i 1889 r.58); doktora Péan (obraz Henri
Gervexa z 1885 r.59); chirurga Pawłowa i jego zespół (obraz Ilji J. Riepina z 1888 r.60). We wszystkich tych
56 Monachium, Neue Pinakothek; mały wariant w Ermitażu w Petersburgu. Obrazem tym zajęła się bliżej, po raz pierwszy
w historii sztuki, В r on fe n (pp.cit., s. 13-15). Zadziwiająco bliska w kompozycji jest obrazowi von Маха rycina Klingera Śmierć
z cyklu Miłość. Opus X z 1887 r. W 1883 r. von Max namalował, zaginioną dziś, scenę Wiwisektor, w typie rembrandtowskich
„filozofów". Zob. N. Mann, Gabriel Cornélius von Max, Bielefeld-Leipzig 1890, s. 45.
57 W tradycyjnej konwencji lekcji anatomii jako portretu pewnej zbiorowości z lekarzem na czele przedstawił jeszcze
F.N. Feyen-Perrin Anatomię doktora Velpeau (1864; Tours, Musée des Beaux-Arts), ale jest to w XIX w. obraz wyjątkowy.
58 Filadelfia, Jefferson Médical College; Filadelfia, University of Pennsylvania. Na temat okoliczności powstania obrazów
zob. Thomas Eakins - Artist of Philadelphia, Philadelphia 1982, katalog wystawy, s. 37-39. Eakins jest zresztą znakomitym
przykładem wybitnego malarza modernité, całkowicie „zaprzedanego" naukowemu, w intencjach, odzwierciedlaniu przejawów
nowoczesnego życia. Krojenie zwłok, mecz bokserski, regaty - traktuje on na tej samej zasadzie. Trudno w wymienionym obrazie
dopatrzeć się „głębokiego zainteresowania ludzkim losem", jak twierdzą autorzy katalogu wystawy 19th Century America, Pain-
tings and Sculpture, New York 1970, nr 155. Wydaje się, że malarz właśnie manifestacyjnie odcinał się od takiej postawy.
59 Obraz Przed operacją (Paryż, Musée d'Orsay). A. Celebonovic (Biïrgerlicher Realismus. Die Meisterwerke der Salon-
malerei, Berlin 1974, s. 154-155) wskazuje na szczególny chłód obiektywizmu tego przedstawienia i wydobycie przez malarza
prozaicznej strony medycyny. Znakomity wybór recenzji odnoszących się do tego obrazu, akcentujących modernité tematu i obiek-
tywizm ujęcia w Equivoques. Peintures françaises du XIX siècle, Paris 1973, katalog wystawy, hasło Gei-vex. Zob. też omówienie
w Henri Gervex 1852-1929, Bordeaux 1992, katalog wystawy, s. 165. Tamże wzmiankowane są inne dzieła o podobnym temacie
„medycznym", wystawione na Salonie 1887. Gervex namalował wcześniej zbliżony w podejściu obraz Autopsja w Hôtel-Dieu
(1876, zaginiony), pokazujący oględziny trupa w prosektorium, z jednym z asystentów lekarza skręcającym niedbale papierosa.
Miała to być wg malarza oznaka „nowoczesnego odruchu" (op.cit., s. 97-99).
60 Moskwa, Państwowa Galeria Tretiakowska. W malarstwie rosyjskim ten malarski „pozytywizm" odezwie się jeszcze
w 1935 г., w obrazie M.W. Niestierowa Chirurg Judin przy operacji (Moskwa, tamże).
ANDRZEJ PIEŃKOS
9. Albert von Keller, Wskrzeszenie córki Jaira (studium), 1885-1886. Monachium, Neue Pinakothek
schemat Max przetworzył mistrzowsko także w najlepszym może swoim obrazie Anatom, z 1869 r.56 Medy-
tacja nad trupem - uczony w czerni siedzi zadumany nad poziomo rozciągniętymi bladymi zwłokami w całunie
-jest tu głównym tematem obrazu, komponowanego według popularnego schematu kompozycyjnego (pion
postaci żywej, poziom - zmarłej), którego najznakomitszym rozwinięciem u progu interesującej nas tu epoki
był głośny obraz Guérina - Marek Sekstus.
* * *
Popularny w sztuce dawnej temat lekcji anatomii przekształcił się w XIX w. w apologię medycyny jako
nauki, stając się jednym z podstawowych ikonograficznych nośników pozytywizmu57. „Heroizm życia współ-
czesnego" przejawia się w wizerunkach lekarzy, walczących ze śmiercią lub chorobą z pomocą naukowego
oręża, we współczesnych strojach bądź zawodowych uniformach. Sala szpitalna albo aula uczelni tworzą
pozytywistyczną scenografię operacji i pokazów medycznych, dokonywanych przez sławnych uczonych: dok-
tora Grossa i doktora Agnew (obrazy Thomasa Eakinsa z 1875 i 1889 r.58); doktora Péan (obraz Henri
Gervexa z 1885 r.59); chirurga Pawłowa i jego zespół (obraz Ilji J. Riepina z 1888 r.60). We wszystkich tych
56 Monachium, Neue Pinakothek; mały wariant w Ermitażu w Petersburgu. Obrazem tym zajęła się bliżej, po raz pierwszy
w historii sztuki, В r on fe n (pp.cit., s. 13-15). Zadziwiająco bliska w kompozycji jest obrazowi von Маха rycina Klingera Śmierć
z cyklu Miłość. Opus X z 1887 r. W 1883 r. von Max namalował, zaginioną dziś, scenę Wiwisektor, w typie rembrandtowskich
„filozofów". Zob. N. Mann, Gabriel Cornélius von Max, Bielefeld-Leipzig 1890, s. 45.
57 W tradycyjnej konwencji lekcji anatomii jako portretu pewnej zbiorowości z lekarzem na czele przedstawił jeszcze
F.N. Feyen-Perrin Anatomię doktora Velpeau (1864; Tours, Musée des Beaux-Arts), ale jest to w XIX w. obraz wyjątkowy.
58 Filadelfia, Jefferson Médical College; Filadelfia, University of Pennsylvania. Na temat okoliczności powstania obrazów
zob. Thomas Eakins - Artist of Philadelphia, Philadelphia 1982, katalog wystawy, s. 37-39. Eakins jest zresztą znakomitym
przykładem wybitnego malarza modernité, całkowicie „zaprzedanego" naukowemu, w intencjach, odzwierciedlaniu przejawów
nowoczesnego życia. Krojenie zwłok, mecz bokserski, regaty - traktuje on na tej samej zasadzie. Trudno w wymienionym obrazie
dopatrzeć się „głębokiego zainteresowania ludzkim losem", jak twierdzą autorzy katalogu wystawy 19th Century America, Pain-
tings and Sculpture, New York 1970, nr 155. Wydaje się, że malarz właśnie manifestacyjnie odcinał się od takiej postawy.
59 Obraz Przed operacją (Paryż, Musée d'Orsay). A. Celebonovic (Biïrgerlicher Realismus. Die Meisterwerke der Salon-
malerei, Berlin 1974, s. 154-155) wskazuje na szczególny chłód obiektywizmu tego przedstawienia i wydobycie przez malarza
prozaicznej strony medycyny. Znakomity wybór recenzji odnoszących się do tego obrazu, akcentujących modernité tematu i obiek-
tywizm ujęcia w Equivoques. Peintures françaises du XIX siècle, Paris 1973, katalog wystawy, hasło Gei-vex. Zob. też omówienie
w Henri Gervex 1852-1929, Bordeaux 1992, katalog wystawy, s. 165. Tamże wzmiankowane są inne dzieła o podobnym temacie
„medycznym", wystawione na Salonie 1887. Gervex namalował wcześniej zbliżony w podejściu obraz Autopsja w Hôtel-Dieu
(1876, zaginiony), pokazujący oględziny trupa w prosektorium, z jednym z asystentów lekarza skręcającym niedbale papierosa.
Miała to być wg malarza oznaka „nowoczesnego odruchu" (op.cit., s. 97-99).
60 Moskwa, Państwowa Galeria Tretiakowska. W malarstwie rosyjskim ten malarski „pozytywizm" odezwie się jeszcze
w 1935 г., w obrazie M.W. Niestierowa Chirurg Judin przy operacji (Moskwa, tamże).