DOI Artikel:
Pieńkos, Andrzej: Konwencje obrazowania śmierci w sztuce XIX wieku: między formą a tabu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14247#0056
KONWENCJE OBRAZOWANIA ŚMIERCI W SZTUCE XIX WIEKU. MIĘDZY FORMĄ A TABU
51
12. Henry-Jules Geoffroy, Dzień odwiedzin w szpitalu,
1889. Vichy, ratusz
nież takich dzieł sztuki, w których przedstawienie rannego służyć ma wyrażeniu np. treści politycznej, tzn.
ranny jest jedynie ofiarą jakiegoś działania, nie ukazanego na obrazie. W obrazie Stanisława Witkiewicza
Ranny powstaniec z 1881 r.70 sam bohater niknie w tłumie rodzajowo ujętych wieśniaków i żołnierzy. W innego
typu scenie rodzajowej, Henry-Jules Geoffroy (Dzień odwiedzin w szpitalu z 1889 r.71, il. 12) podkreśla już
jednak oznaki choroby, bladość i wychudzenie postaci dziecka na pierwszym planie. Właśnie ta postać, a nie
otoczenie, odwiedzający itp., przyciąga naszą uwagę.
W eleganckiej scenie z obrazu Jacka Malczewskiego Rekonwalescentka powstałego w 1882 r.72, stan
choroby został z lekka podkreślony. To samo można powiedzieć o obrazie Stanisława Małeckiego o takim
samym tytule, z 1887 r.73, o nostalgicznej scenie Nikołaja A. Jaroszenki z 1890 r. - W ciepłych krajach74,
a także o licznych tego rodzaju przedstawieniach w malarstwie skandynawskim końca XIX w.75 Trudno
rozstrzygnąć, czy miało to bezpośredni związek z narastaniem zainteresowania chorobą w jej fizjologicznej
warstwie, charakterystycznego dla ostatniej fazy naturalizmu. W wymienionych obrazach polskich malarzy cho-
dziło raczej o dodanie swoistego uroku banalnym wizerunkom kobiet. Owo „chorobliwe piękno" jest możliwe tylko
dlatego, że jest dalekie od tabu, jest estetycznym produktem, niezależnym od doświadczenia choroby i śmierci, co
widoczne jest w porównaniu z np. holenderskimi obrazami chorych i rekonwalescentek z XVII w.
W kilku, w szczególny sposób odosobnionych dziełach rzeźby XIX w. znajdujemy rzadkie próby zbliże-
nia się do sfery tego tabu, nie tyle jednak artystycznego sprostania doświadczeniu granicznemu, tzn. poszu-
kiwania formy dlań adekwatnej, ile raczej eksperymentalnego potraktowania tematu. Przedstawianie choroby
kusi nowymi perspektywami dla formy. Chodzi o zastanawiający przypadek studium Alexandre'a Falguière
70 Warszawa, Muzeum Narodowe.
71 Vichy, ratusz.
72 Wrocław, Muzeum Narodowe.
7j Poznań, Muzeum Narodowe.
74 Petersburg, Państwowe Muzeum Rosyjskie.
75 Przykłady podaję w Edvarda Muncha studium..., s. 42-44.
51
12. Henry-Jules Geoffroy, Dzień odwiedzin w szpitalu,
1889. Vichy, ratusz
nież takich dzieł sztuki, w których przedstawienie rannego służyć ma wyrażeniu np. treści politycznej, tzn.
ranny jest jedynie ofiarą jakiegoś działania, nie ukazanego na obrazie. W obrazie Stanisława Witkiewicza
Ranny powstaniec z 1881 r.70 sam bohater niknie w tłumie rodzajowo ujętych wieśniaków i żołnierzy. W innego
typu scenie rodzajowej, Henry-Jules Geoffroy (Dzień odwiedzin w szpitalu z 1889 r.71, il. 12) podkreśla już
jednak oznaki choroby, bladość i wychudzenie postaci dziecka na pierwszym planie. Właśnie ta postać, a nie
otoczenie, odwiedzający itp., przyciąga naszą uwagę.
W eleganckiej scenie z obrazu Jacka Malczewskiego Rekonwalescentka powstałego w 1882 r.72, stan
choroby został z lekka podkreślony. To samo można powiedzieć o obrazie Stanisława Małeckiego o takim
samym tytule, z 1887 r.73, o nostalgicznej scenie Nikołaja A. Jaroszenki z 1890 r. - W ciepłych krajach74,
a także o licznych tego rodzaju przedstawieniach w malarstwie skandynawskim końca XIX w.75 Trudno
rozstrzygnąć, czy miało to bezpośredni związek z narastaniem zainteresowania chorobą w jej fizjologicznej
warstwie, charakterystycznego dla ostatniej fazy naturalizmu. W wymienionych obrazach polskich malarzy cho-
dziło raczej o dodanie swoistego uroku banalnym wizerunkom kobiet. Owo „chorobliwe piękno" jest możliwe tylko
dlatego, że jest dalekie od tabu, jest estetycznym produktem, niezależnym od doświadczenia choroby i śmierci, co
widoczne jest w porównaniu z np. holenderskimi obrazami chorych i rekonwalescentek z XVII w.
W kilku, w szczególny sposób odosobnionych dziełach rzeźby XIX w. znajdujemy rzadkie próby zbliże-
nia się do sfery tego tabu, nie tyle jednak artystycznego sprostania doświadczeniu granicznemu, tzn. poszu-
kiwania formy dlań adekwatnej, ile raczej eksperymentalnego potraktowania tematu. Przedstawianie choroby
kusi nowymi perspektywami dla formy. Chodzi o zastanawiający przypadek studium Alexandre'a Falguière
70 Warszawa, Muzeum Narodowe.
71 Vichy, ratusz.
72 Wrocław, Muzeum Narodowe.
7j Poznań, Muzeum Narodowe.
74 Petersburg, Państwowe Muzeum Rosyjskie.
75 Przykłady podaję w Edvarda Muncha studium..., s. 42-44.