86

ANDRZEJ PIEŃKOS

50. Hubert von Herkomer, Niedziela w Chelsea Hospital,
1875. Port Sunlight, Lady Lever Art Gallery

obrazów Brendekilde i Patiniego) umiera prawdopodobnie wskutek tortur. Siła wymowy tego obrazu bierze
się z niezwykłego chłodu barw i światła, wydobywającego bladość ze wszystkich osób i przedmiotów, wszy-
stkiemu przydającego śmiertelnego piętna. Analogiczne skojarzenie budzi także znany obraz Huberta von
Herkomer z 1875 г., Niedziela w Chelsea Hospital262 (il. 50). W tłumie starców skupionych w kaplicy jeden
właśnie umarł; nic niemal nie wyróżnia go spośród żywych, a mrożące światło przenosi całą scenę na stronę
śmierci. Jednocześnie obraz ten reprezentuje, tak typową dla XIX w., wizję „śmierci łatwej", zachodzącej na
marginesie życia społecznego i ukazywanej jako zjawisko marginalne. Że wizja taka mogła niepostrzeżenie
przechodzić w wyobrażenie tragiczne, odsłaniać wymiar transcendentny śmierci, spróbuję wykazać pod ko-
niec niniejszych rozważań.

* * *

Data 1855 r. oznacza w malarstwie francuskim nie tylko manifestację Courbeta, określa również m.in.
kulminację „realizmu z życia pierwszych chrześcijan". W 1854 r. William Bouguereau wystawia z rozgło-
sem Triumf męczeństwa - Przeniesienie ciała świętej Cecylii do katakumb263\ rok później Jules Lenepveu -
Męczenników w katakumbach264. W obu obrazach chodzi w istocie o ukazanie ceremonii pogrzebu z demon-
stracją zwłok. Przez Bouguereau - pięknie wyidealizowanych, przez Lenepveu przedstawionych w całym
majestacie śmierci. Oczywiście obrazów samego męczeństwa pierwszych chrześcijan jest w sztuce XIX wieku

262 Port Sunlight, Lady Lever Art Gallery. To wielkie płótno znane jest też pod tytułem Ostatni apel. Por. analizę N о с h 1 i n,
Realizm, s. 111.

263 Lunéville, Musée Municipal. Pod wpływem tego obrazu powstało chyba, w kręgu szkoły dusseldorfskiej, dzieło Alberta
Baura Chrześcijańscy męczennicy (1870; Dusseldorf, Kunstmuseum).

264 Paryż, Musée d'Orsay.