Rocznik Historii Sztuki (23.1998)

ARCHITEKTONICZNE FANTAZJE KRYSTIANA Z TROYES: TRZY ZAMKI „POWIEŚCI O GRAALU"

15

-= eut nous en седо ata Ь гаяиа <SL ni 1UC„ tou * tfn »w„ сццы

4 U taratgc qtudV mm M нас* oie fiłtt- tel oim-гкг?

<£ и Утаи moi c0~ itnmam; A. ne mclbct- tic mcitfb &V*

О с Hioitlus qia cfl- (ЙИШв b omet» tic błruici? ne tferat*

У tatufae fcîtoirqncfbbmt* cD ii^uc*тоьЬиЬе.ййст*

* t£.ttic plflittgr itltm&l 4.- ttfintclcHc qia ^fiilb

ci. l(&iuw ftfeuerfemAmltfai Ь с frutv picu-c nttcfiift-

t и* HfbiiMtô é ûfluft |И йм brfttw btcu (jutta o-, u11

J- ^if тлисв aufc qui tfûmuu M łrce ït mm mciics н«-р»ю
гЫшг iłirijtit ttdV tel -

6. Zamek Eskladora Rudego jako warownia w czterech wieżach;

ilustracja powieści Krystiana z Troyes Iwajn, rycerz z lwem,
XIII/XIV w., Paryż, Bibliothèque Nationale, ms. fr. 1433, fol. 65.
Wg S. Hindman, Rereadings...

z czterech stron półokrągłe wieżyczki, które w wyższych kondygnacjach silnie wyodrębniają się z całości. Ten
prosty, lecz oryginalny układ jest zarazem znacznie bardziej monumentalny od poprzednio przytoczonych
donżonów - między innymi dzięki podkreśleniu masywu głównej wieży przez drobne sylwetki towarzyszą-
cych jej wieżyczek. One też, podkreślając pionowy wymiar budowli, sprawiają że bryła, mimo przysadzistych
proporcji, wydaje się nawet strzelista. Monumentalne położenie donżonu w Provins czyni zeń główny akcent
sylwety miasta, nad którym góruje. Nie bez powodu nazywany był potocznie „Wieżą Cezara" lub „królew-
ską". Dzięki swojej formie wprost idealnie pasuje do opisu zamku Gornemanta z Goortu, choć nie zbudowano
go nad ujściem rzeki i nie przylega doń wieloczłonowy most27. Czwórgranna struktura, ilość i wielkość wież,
cechy rzadkie w owym czasie, każą postawić pytanie, czy tak liczne zbieżności są przypadkowe, czy też
można w nich odczytać ślad pewnej przemyślanej koncepcji, przesłania?

Odpowiedź musi brzmieć: tak. Cała Szampania już od początku XI w. należała do hrabiów Blois. Pro-
vins zaś było ulubionym miejscem pobytu hrabiego Blois Henryka Szczodrego i jego żony, Marii z Szampa-
nii, mecenasów poety28. „Wieżę Cezara" wzniósł właśnie Henryk Szczodry29. Można zatem być niemal pew-
nym, że Krystian dobrze znał ten sławny donżon, który w jego rozumieniu mógł być pewnego rodzaju wizy-
tówką Henryka. W każdym razie nie ulega wątpliwości, że wyobraźnia poety oscyluje wokół rzadkiego,
nowego wówczas typu budowli, którego sztandarowym przykładem był zamek wzniesiony przez jego mece-

27 Dla porządku należało by też zaznaczyć, że opisowi Krystiana mogłyby także odpowiadać inne donżony, typu na przykład
Chambois, gdzie centralnemu, prostokątnemu w planie budynkowi towarzyszą wtopione w naroża wieżyczki. Jednak donżon taki
można by też nazwać „pałacem", „donżonem" wreszcie; tak przecież postępuje poeta w innych opisach, używając zamiennie tych
właśnie określeń. Stałe i konsekwentne opisywanie przez Krystiana grupy pięciu wież wskazuje więc raczej na konstrukcję zbli-
żoną do donżonu w Provins niż Chambois.

28 Zob. Frappier, Chrétien de Troyes..., s. 47-59.

29 Albrecht, Von der Burg..., s. 15.