DOI Artikel:
Zalewska, Katarzyna: Świat rozległy i obcy: o średniowiecznych wyobrażeniach krain egzotycznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14246#0075
70
KATARZYNA ZALEWSKA
Mandeville poświęcił sporo uwagi pomnikowi Justyniana, opowiadając o jabłku królewskim, które wypadło
z ręki władcy i leży u jego stóp, jako znak utraconych przez niego królestw40. Ustawiony na kolumnie posąg
cesarza, wzniesiony w 543 r. i zniszczony w 1492, był najwyraźniej uważany za znak rozpoznawczy miasta
(il. 9). Taką funkcję pełnił już na tzw. Tabula Peutingeriana, wykonanej w XIII w. kopii rzymskiej mapy
pochodzącej najprawdopodobniej z VI stulecia41. Poza tą pamiątką świetności miasta, zainteresowanie autora
relacji i malarza wzbudziły przechowywane w Konstantynopolu relikwie Krzyża Św., szaty Chrystusa i gąbki
nasyconej octem, których historia zobrazowana jest na kilku dalszych miniaturach. O tym, że pielgrzymu-
jący rycerz oddawał cześć także relikwiom świętych, świadczy miniatura pokazująca kościół, w którym stoją
nagrobki św. Anny, św. Łukasza oraz św. Jana Chryzostoma (fol. 6). Jednak nie tylko chrześcijańska prze-
szłość kraju interesowała i Mandeville'a, i czeskiego miniaturzystę: następna ilustracja (fol. 6 v) ukazuje grób
Arystotelesa, ze stojącym obok ołtarzem, na którym mieszkańcy Stagiry składają ofiary. Jeszcze bardziej
zadziwiająca scena znalazła się na fol. 7: jest to odnalezienie grobu Hermesa Trismegistosa (il. 10). Według
legendy przekazanej przez Mandeville'a grób ten został przypadkowo odsłonięty w kościele Hagia Sophia, a
znaleziona w nim złota tabliczka miała potwierdzać, że ów mędrzec i mag starożytności przepowiedział
narodziny Jezusa Chrystusa z dziewicy oraz swe własne pośmiertne losy42. Mandeville traktuje obu uczonych
niemalże jak chrześcijańskich świętych. Współczesnych natomiast badaczy odnalazł na górze Atos: są to
astronomowie, którzy obserwują gwiazdy przy pomocy astrolabium i kwadrantu (il. 11). Towarzyszą im
geomanci, wypisujący na ziemi tajemnicze znaki. Mandeville krótko tylko wspomniał górę Atos, na którą
wchodzą uczeni, aby prowadzić swe badania. Zilustrowanie tej informacji odrębną, samodzielną miniaturą
jest potwierdzeniem przemian, jakie dokonywały się w ikonografii podróży i pielgrzymek. O ile astronomia,
a w pewnym stopniu także astrologia była nauką praktykowaną jawnie, o tyle geomancję zaliczano do wróż-
biarstwa i działań magicznych. Chęć pokazania tych niezwykłych czynności była jednak silniejsza, niż ewen-
tualne zastrzeżenia co do prawomyślności takich praktyk.
Rozmaite wątki uległy połączeniu w miniaturze ukazującej Cypr. Do jego wybrzeży przybijają statki
kupieckie. W głębi lądu widać warowne miasta oraz starannie uprawiane winnice, a chrześcijański charakter
kraju potwierdza nagrobek jakiegoś świętego na wzgórzu, gdzie wznosi się krzyż. Obok bram miasta na
pierwszym planie widnieje postać św. Barbary, która znalazła się w czeskim tłumaczeniu Podróży zamiast
św. Barnaby, urodzonego w Famaguście na Cyprze41. Za godne uwagi uznał też iluminator niektóre obyczaje
mieszkańców wyspy, takie jak orientalny zwyczaj polowania z gepardami i jadanie posiłków z naczyń usta-
wionych na ziemi (fol. 5v). Ponieważ dalsza droga do Ziemi Świętej prowadziła przez dwa porty: Tyr albo
Jaffę, to ostatnie miasto znalazło się na kolejnej miniaturze (fol. 8), a za jego znak rozpoznawczy służy,
zgodnie z tekstem opowieści Mandeville'a, długie na czterdzieści stóp żebro olbrzyma Andromadosa, zawie-
szone na murach miejskich. Podróżni po wyjściu na ląd uiszczają opłaty celne strażnikom, którzy mają swój
posterunek przy bramie. Osobliwością tych wybrzeży jest tzw. jaskinia Memnona, z której czerpie się piasek
do produkcji szkła. Cały proces wytwarzania szklanych naczyń został starannie odtworzony przez malarza
(fol. 16), a huta szkła, zdaniem Krasy, wzorowana jest na rzeczywistych warsztatach istniejących w XIV
wieku w Czechach44.
Chociaż ten zespół miniatur zawiera ilustracje do niewielkiego tylko fragmentu tekstu Mandeville'a, to
jednak jego różnorodność tematyczna sprawia, że świat w nim przedstawiony jest bogaty w wielorakie zna-
czenia: pogańska przeszłość przeplata się z dziejami chrześcijańskimi, a wydarzeniom z czasów minionych
towarzyszy zainteresowanie współczesnością odwiedzanych obszarów. Godne upamiętnienia są nie tylko wielkie
postacie i ważne fakty, lecz także codzienne życie mieszkańców kolejnych krajów. Okazją do pokazania
miejsca niedostępnego dla zwykłych wędrowców stała się natomiast opowieść o Secie, który u bram raju
otrzymał z rąk archanioła gałązkę z drzewa życia, by mógł ją zanieść umierającemu Adamowi.
Mandeville zapewne nie odwiedził wszystkich opisywanych przez siebie krajów, nie wiadomo nawet, czy
rzeczywiście pielgrzymował do Ziemi Świętej. Bez wątpienia natomiast pielgrzymkę taką odbył Bernard z Brey-
40 Ibid., s. 68.
41 L. Bosio, La Tabula Peutingeriana: ima descrizione pittońca del mondo antico, Rimini 1983.
42 Kràsa, Die Reisen..., s. 111.
43 Ibid., s. 117.
44 Ibid., s. 129.
45 Bernard von Breydenbach, Die Reise ins Heilige Land. Ein Reisebericht aus dem Jahre 1483. Ûbertragung und
Nachwort von Elisabeth Geck. Wiesbaden 1977.
KATARZYNA ZALEWSKA
Mandeville poświęcił sporo uwagi pomnikowi Justyniana, opowiadając o jabłku królewskim, które wypadło
z ręki władcy i leży u jego stóp, jako znak utraconych przez niego królestw40. Ustawiony na kolumnie posąg
cesarza, wzniesiony w 543 r. i zniszczony w 1492, był najwyraźniej uważany za znak rozpoznawczy miasta
(il. 9). Taką funkcję pełnił już na tzw. Tabula Peutingeriana, wykonanej w XIII w. kopii rzymskiej mapy
pochodzącej najprawdopodobniej z VI stulecia41. Poza tą pamiątką świetności miasta, zainteresowanie autora
relacji i malarza wzbudziły przechowywane w Konstantynopolu relikwie Krzyża Św., szaty Chrystusa i gąbki
nasyconej octem, których historia zobrazowana jest na kilku dalszych miniaturach. O tym, że pielgrzymu-
jący rycerz oddawał cześć także relikwiom świętych, świadczy miniatura pokazująca kościół, w którym stoją
nagrobki św. Anny, św. Łukasza oraz św. Jana Chryzostoma (fol. 6). Jednak nie tylko chrześcijańska prze-
szłość kraju interesowała i Mandeville'a, i czeskiego miniaturzystę: następna ilustracja (fol. 6 v) ukazuje grób
Arystotelesa, ze stojącym obok ołtarzem, na którym mieszkańcy Stagiry składają ofiary. Jeszcze bardziej
zadziwiająca scena znalazła się na fol. 7: jest to odnalezienie grobu Hermesa Trismegistosa (il. 10). Według
legendy przekazanej przez Mandeville'a grób ten został przypadkowo odsłonięty w kościele Hagia Sophia, a
znaleziona w nim złota tabliczka miała potwierdzać, że ów mędrzec i mag starożytności przepowiedział
narodziny Jezusa Chrystusa z dziewicy oraz swe własne pośmiertne losy42. Mandeville traktuje obu uczonych
niemalże jak chrześcijańskich świętych. Współczesnych natomiast badaczy odnalazł na górze Atos: są to
astronomowie, którzy obserwują gwiazdy przy pomocy astrolabium i kwadrantu (il. 11). Towarzyszą im
geomanci, wypisujący na ziemi tajemnicze znaki. Mandeville krótko tylko wspomniał górę Atos, na którą
wchodzą uczeni, aby prowadzić swe badania. Zilustrowanie tej informacji odrębną, samodzielną miniaturą
jest potwierdzeniem przemian, jakie dokonywały się w ikonografii podróży i pielgrzymek. O ile astronomia,
a w pewnym stopniu także astrologia była nauką praktykowaną jawnie, o tyle geomancję zaliczano do wróż-
biarstwa i działań magicznych. Chęć pokazania tych niezwykłych czynności była jednak silniejsza, niż ewen-
tualne zastrzeżenia co do prawomyślności takich praktyk.
Rozmaite wątki uległy połączeniu w miniaturze ukazującej Cypr. Do jego wybrzeży przybijają statki
kupieckie. W głębi lądu widać warowne miasta oraz starannie uprawiane winnice, a chrześcijański charakter
kraju potwierdza nagrobek jakiegoś świętego na wzgórzu, gdzie wznosi się krzyż. Obok bram miasta na
pierwszym planie widnieje postać św. Barbary, która znalazła się w czeskim tłumaczeniu Podróży zamiast
św. Barnaby, urodzonego w Famaguście na Cyprze41. Za godne uwagi uznał też iluminator niektóre obyczaje
mieszkańców wyspy, takie jak orientalny zwyczaj polowania z gepardami i jadanie posiłków z naczyń usta-
wionych na ziemi (fol. 5v). Ponieważ dalsza droga do Ziemi Świętej prowadziła przez dwa porty: Tyr albo
Jaffę, to ostatnie miasto znalazło się na kolejnej miniaturze (fol. 8), a za jego znak rozpoznawczy służy,
zgodnie z tekstem opowieści Mandeville'a, długie na czterdzieści stóp żebro olbrzyma Andromadosa, zawie-
szone na murach miejskich. Podróżni po wyjściu na ląd uiszczają opłaty celne strażnikom, którzy mają swój
posterunek przy bramie. Osobliwością tych wybrzeży jest tzw. jaskinia Memnona, z której czerpie się piasek
do produkcji szkła. Cały proces wytwarzania szklanych naczyń został starannie odtworzony przez malarza
(fol. 16), a huta szkła, zdaniem Krasy, wzorowana jest na rzeczywistych warsztatach istniejących w XIV
wieku w Czechach44.
Chociaż ten zespół miniatur zawiera ilustracje do niewielkiego tylko fragmentu tekstu Mandeville'a, to
jednak jego różnorodność tematyczna sprawia, że świat w nim przedstawiony jest bogaty w wielorakie zna-
czenia: pogańska przeszłość przeplata się z dziejami chrześcijańskimi, a wydarzeniom z czasów minionych
towarzyszy zainteresowanie współczesnością odwiedzanych obszarów. Godne upamiętnienia są nie tylko wielkie
postacie i ważne fakty, lecz także codzienne życie mieszkańców kolejnych krajów. Okazją do pokazania
miejsca niedostępnego dla zwykłych wędrowców stała się natomiast opowieść o Secie, który u bram raju
otrzymał z rąk archanioła gałązkę z drzewa życia, by mógł ją zanieść umierającemu Adamowi.
Mandeville zapewne nie odwiedził wszystkich opisywanych przez siebie krajów, nie wiadomo nawet, czy
rzeczywiście pielgrzymował do Ziemi Świętej. Bez wątpienia natomiast pielgrzymkę taką odbył Bernard z Brey-
40 Ibid., s. 68.
41 L. Bosio, La Tabula Peutingeriana: ima descrizione pittońca del mondo antico, Rimini 1983.
42 Kràsa, Die Reisen..., s. 111.
43 Ibid., s. 117.
44 Ibid., s. 129.
45 Bernard von Breydenbach, Die Reise ins Heilige Land. Ein Reisebericht aus dem Jahre 1483. Ûbertragung und
Nachwort von Elisabeth Geck. Wiesbaden 1977.