Rocznik Historii Sztuki (23.1998)

108

RYSZARD MĄCZYŃSKI

8. Pałac Collegium Nobilium. Rzut pierwszego piętra. Rycina Rocha Markowskiego, sporządzona według
projektu Jakuba Fontany (1743). Wg: S. Konarski, Planty fabryki Collegii Nobilium [Warszawa] 1744

wały „mapy geograficzne" oraz „instrumenty matematyczne", w większości służące do prowadzenia z mło-
dzieżą mierniczych ćwiczeń terenowych116.

„Na czele biblioteki" - zatem najpewniej u wejścia do sali - znajdowała się „na postumencie" wspo-
mniana „statua drewniana, biało malowana, świętego Józefa Kalasantego". Wnętrze bibliotecznej auli odzna-
czało się bogatą kolorystyką. Całe sklepienie pokrywał wykonany w 1766 r. fresk. Szafy były na „zielono
malowane", stoliki zaś na „niebiesko". Nie zabrakło też dekoracji rzeźbiarskiej, którą stanowiło dziesięć
„biustów różnych, biało malowanych, z ramkami wyzłacanymi". Przez odrutowane drzwiczki widniały księgi,
oprawne w skórę, pergamin lub płótno, z wypisanymi na grzbietach oznaczeniami: literowym - szafy i licz-
bowym - numeru katalogowego inwentarza. W zbiorach Starych Druków Biblioteki Uniwersytetu Warszaw-
skiego zachowała się na przykład rozprawa: Flavii Vegetii de re militari libri quatuor, Lugduni Batavorum
1692, opatrzona na stronie tytułowej własnościowym wpisem: „Bibliothecae Varsav[iensis] Sch[olarum] Pia-
rum", oprawna w tłoczony pergamin z oznaczeniami na grzbiecie u góry: 127 (numer inwentarza), u dołu:
W (dział matematyka) oraz: 4 (zapewne numer półki) (il. 7)117.

SALA BIBLIOTEKI W PAŁACU COLLEGIUM NOBILIUM

Kiedy w roku 1743 kładziono kamień węgielny pod stanowiący własną, stałą siedzibę konwiktu Colle-
gium Nobilium pałac przy ulicy Miodowej, było już tam przewidziane specjalne pomieszczenie dla księgo-
zbioru gromadzonego przez Stanisława Konarskiego118. Architekt Jakub Fontana zaprojektował je - o czym
świadczą zachowane w postaci sztychów jego plany - nie w obrębie samej rezydencji, lecz we wschodniej
tylnej oficynie (il. 8)119. Z jednej strony przylegała ona prostopadle do lewego skrzydła pałacu w narożu jego
korpusu głównego, z drugiej zaś miała sięgać aż do skarbca pobliskiego pijarskiego kościoła. I właśnie ów
skarbiec zamierzał Fontana nadbudować piętrem, by tam ulokować bibliotekę, dostępną z konwiktu koryta-
rzem na piętrze oficyny. Zbliżony do kwadratu kształt i wymiary: 15 V2 x 13 3/4 łokcia, także dwa okna od
strony wschodniej i jedno do wnętrza prezbiterium, zostały zdeterminowane formą siedemnastowiecznego
kościelnego aneksu.

Szerokie opisy takowych zajęć zamieszczały niekiedy szkolne popisy egzaminacyjne, stąd m.in. także wiadomo, że
w 1789 r. uczniowie mierzyli Gorce, w 1790 - Powązki, w 1791 - Wolę. Por: Popis roczny z nauk dawanych w szkołach warszaw-
skich xx. Scholarum Piarum odprawiony w ... roku 1789, Warszawa 1789, s. nlb.; Popis roczny z nauk dawanych w .szkołach
warszawskich xx. Scholarum Piarum odprawiony w ... roku 1790, Warszawa 1790, s. nlb.; Popis roczny z nauk dawanych w szko-
łach warszawskich xx. Scholarum Piarum odprawiony w ... roku 1791, Warszawa 1791, s. nlb.

117 F. R. Vegetius, De re militari libri quatuor Lugduni Batavorum 1692 (BUW, sygn. Sd.608.564).

118 Szeroko dzieje budowy zostały omówione w: R. Mączyński, Pij ar ski pałac s. 9 n.

119 Pięć plansz przedstawiających fasadę oraz rzuty poszczególnych kondygnacji załączono do druku: [S. Konarski], Desseins
et plans du bâtiment du Collège pour la noblesse à Varsovie aux Écoles Pieuses ... - Planty fabryki Collegii Nobilium Varsaviae
Scholarum Piarum [Warszawa] 1744, s. nlb.