DOI article:
Kozina, Irma: Aspekty stosowania pojęcia "historyzm" w badaniach nad architekturą niemiecką XIX wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14246#0160
ASPEKTY STOSOWANIA POJĘCIA „HISTORYZM" W BADANIACH NAD ARCHITEKTURĄ NIEMIECKĄ XIX WIEKU
155
7. Karl Friedrich Schinkel, Zamczysko nad strumieniem. Wg Galerie der Romantik, Katalog Zbiorów Nationalgalerie,
Staatliche Museen, PreuBischer Kulturbesitz, Berlin 1987 (wyd. II)
czają się zazwyczaj do jednostkowych dzieł lub też do pewnych zamkniętych „czasoprzestrzeni", związanych
z wąskimi artystycznymi milieu61.
W sztuce XIX stulecia znacznie częstszym zjawiskiem było poszukiwanie wspólnej idei subordynującej
w przypadku jednostkowego dzieła sztuki, łączącego częstokroć różne jej dyscypliny, lecz nie dążącego do
wyrażania jednej dziedziny za pomocą drugiej. Najczęściej miało to miejsce w odniesieniu do pojedynczych
budowli, w których zarówno rzeźba, jak i malarstwo, a czasem także muzyka, słowa i cały odprawiany tam
ceremoniał determinowane były określoną formą artystyczną wyraźnie ujawniającą się w całym założeniu.
Pośród tych trzech zasadniczo się od siebie różniących koncepcji poszukujących jedności w sztuce: synestezji,
stylu i jednostkowego dzieła łączącego w sobie wszystkie formy wypowiedzi artystycznej, ta ostatnia okazała
się najmniej dyskusyjna. Odpowiadające jej rozumienie Gesamtkunstwerk łączone bywa zazwyczaj z Ryszar-
dem Wagnerem, który przez wielu badaczy uważany jest za jej czołowego teoretyka68. Choć dążenia mające
na celu połączenie poezji, muzyki, tańca oraz sztuk plastycznych w jednym przedsięwzięciu artystycznym
dostrzegane są już w dramacie antycznym, to jednak dopiero w pismach Wagnera miały się one ułożyć
w zwarty system, którego realizacją był powstający w latach 1854-1874 Pierścień Nibelungów. W swoistym
traktacie wydanym w Lipsku w 1850 г., a zatytułowanym Das Kunstwerk der Zukunft przedstawił Wagner
tezę o sztuce przyszłości, będącej „żywą religią"69, której najważniejszym elementem jest człowiek70. Tworząc
67 Zob. Euler-Rolle, op.cit. Por. także A. Baranowa, Gesamtkunstwerk Tadeusza Kantora - między awangardą a mi-
tem, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego" MCLXXIII: „Prace z historii sztuki" XXI: 1995, s. 83-97; D. Klein, Das
Gesamtkunstwerk im 19. Jahrhundert unter besonderer Beriicksichtigung des Werkes von Martin Diilfer, „Ars Bavarica" XXV/
XXVI: 1982, s. 115-130; G. Celant, Der Hang zum Gesamtkunstwerk, „Art Forum", September 1983, s. 56-57.
68 Por. Gesamtkunstwerk, [w:] Die Musik. Ein Sachlexikon der Musik, pod red. G. Kwiatkowskiego, Mannheim-Wien-Ziirich
1971, s. 121.
69 „Dzieło sztuki jest przedstawianą z życiem religią.", cyt. R. Wagner, Das Kunstwerk der Zukunft, Leipzig 1850, s. 36.
70 „Najwyższym i pod względem przekazu najwartościowszym przedmiotem sztuki jest człowiek: ku w pełni świadomemu
155
7. Karl Friedrich Schinkel, Zamczysko nad strumieniem. Wg Galerie der Romantik, Katalog Zbiorów Nationalgalerie,
Staatliche Museen, PreuBischer Kulturbesitz, Berlin 1987 (wyd. II)
czają się zazwyczaj do jednostkowych dzieł lub też do pewnych zamkniętych „czasoprzestrzeni", związanych
z wąskimi artystycznymi milieu61.
W sztuce XIX stulecia znacznie częstszym zjawiskiem było poszukiwanie wspólnej idei subordynującej
w przypadku jednostkowego dzieła sztuki, łączącego częstokroć różne jej dyscypliny, lecz nie dążącego do
wyrażania jednej dziedziny za pomocą drugiej. Najczęściej miało to miejsce w odniesieniu do pojedynczych
budowli, w których zarówno rzeźba, jak i malarstwo, a czasem także muzyka, słowa i cały odprawiany tam
ceremoniał determinowane były określoną formą artystyczną wyraźnie ujawniającą się w całym założeniu.
Pośród tych trzech zasadniczo się od siebie różniących koncepcji poszukujących jedności w sztuce: synestezji,
stylu i jednostkowego dzieła łączącego w sobie wszystkie formy wypowiedzi artystycznej, ta ostatnia okazała
się najmniej dyskusyjna. Odpowiadające jej rozumienie Gesamtkunstwerk łączone bywa zazwyczaj z Ryszar-
dem Wagnerem, który przez wielu badaczy uważany jest za jej czołowego teoretyka68. Choć dążenia mające
na celu połączenie poezji, muzyki, tańca oraz sztuk plastycznych w jednym przedsięwzięciu artystycznym
dostrzegane są już w dramacie antycznym, to jednak dopiero w pismach Wagnera miały się one ułożyć
w zwarty system, którego realizacją był powstający w latach 1854-1874 Pierścień Nibelungów. W swoistym
traktacie wydanym w Lipsku w 1850 г., a zatytułowanym Das Kunstwerk der Zukunft przedstawił Wagner
tezę o sztuce przyszłości, będącej „żywą religią"69, której najważniejszym elementem jest człowiek70. Tworząc
67 Zob. Euler-Rolle, op.cit. Por. także A. Baranowa, Gesamtkunstwerk Tadeusza Kantora - między awangardą a mi-
tem, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego" MCLXXIII: „Prace z historii sztuki" XXI: 1995, s. 83-97; D. Klein, Das
Gesamtkunstwerk im 19. Jahrhundert unter besonderer Beriicksichtigung des Werkes von Martin Diilfer, „Ars Bavarica" XXV/
XXVI: 1982, s. 115-130; G. Celant, Der Hang zum Gesamtkunstwerk, „Art Forum", September 1983, s. 56-57.
68 Por. Gesamtkunstwerk, [w:] Die Musik. Ein Sachlexikon der Musik, pod red. G. Kwiatkowskiego, Mannheim-Wien-Ziirich
1971, s. 121.
69 „Dzieło sztuki jest przedstawianą z życiem religią.", cyt. R. Wagner, Das Kunstwerk der Zukunft, Leipzig 1850, s. 36.
70 „Najwyższym i pod względem przekazu najwartościowszym przedmiotem sztuki jest człowiek: ku w pełni świadomemu