DOI Artikel:
Kozina, Irma: Aspekty stosowania pojęcia "historyzm" w badaniach nad architekturą niemiecką XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14246#0164
ASPEKTY STOSOWANIA POJĘCIA ..HISTORYZM" W BADANIACH NAD ARCHITEKTURĄ NIEMIECKĄ XIX WIEKU
159
10. A.W. Schirmer, Fragment mużakowskiego Pleasureground, tab. XXXIII. Wg Hermann Fiirst von Piickler-Muskau,
Andeutungen iiber Landschaftsgârtnerei Berlin 1933
tkankę mużakowskiego parku, miało być jednak tak przekształcone, by mogło organicznie włączyć się w Piickle-
rowskie dzieło, pełniąc w nim nowe funkcje83.
Ów specyficzny stosunek do przeszłości, która stawała się dla artysty źródłem inspiracji, składając się
jednakże na dzieło nowe, wspanialsze i będące świadectwem dokonań epoki współczesnej jego twórcy, poja-
wił się także jako sui generis założenie programowe sztuki w rozważaniach Schłegla. I tym razem punktem
wyjścia dla jego teorii stała się idea nieskończonej jedności, służąc następującej argumentacji „Wszystkie
wiersze starożytności łączą się jeden z drugim, aż z coraz to większych mas i członków tworzy się całość;
wszystko sięga w siebie nawzajem, i wszędzie jest jeden i ten sam duch, tyle że wyrażony inaczej. Tak więc
w istocie nie jest pustym obrazem stwierdzenie: dawna poezja jest jednym jedynym niepodzielnym i w pełni
ukończonym utworem poetyckim. Dlaczego nie miałoby powstać na nowo to, co niedgyś już było? Oczywi-
ście w pewien inny sposób. I dlaczegóż by nie w sposób jeszcze piękniejszy, wspanialszy?"84 Choć słowa te
odnoszą się bezpośrednio do literatury, nie należy ich lekceważyć również w odniesieniu do innych dziedzin
twórczości artystycznej. Przetłumaczone na język plastyczny oznaczają one bowiem program zakładający
korzystanie z motywów historycznych nie po to, by pozwolić historii żyć w czasach współczesnych artyście,
lecz aby w nawiązaniu do przeszłości stworzyć coś, czego jeszcze nie było, coś na miarę nowej epoki. Jak-
kolwiek aspekt ów pobrzmiewa nawet w najbardziej historycznie ukierunkowanych programach artystycz-
nych XIX w., przez większość dzisiejszych badaczy jest on niemal zupełnie pomijany, do czego w dużej
mierze przyczyniła się Pevsnerowska koncepcja historyzmu, dyktująca doszukiwanie się w nie stosującej
inżynierskich rozwiązań architekturze tamtych czasów nie tego, co w niej nowoczesne i indywidualne, lecz
tego, co wynikało z sięgnięcia do form dawnych. Obecni interpretatorzy dzieł tamtych czasów zdają się nie
83 Piickler przedstawiał tę kwestię w sposób nastęoujący: „Bliska była więc temu myśl, aby ponownie odzwierciedlić prze-
szłość w jednym wspólnym obrazie, przez co wszystko, co niegdyś było, powinno było zostać na nowo wydobyte, w miarę możności
pozbawione dawnego celu i po przystosowaniu do nowej funkcji zespolone w jedną uporządkowaną całość.,ł, Piickler-Mu-
skau, op.cit., Berlin 1933 (wyd. I Stuttgart 1834), szp. 189.
84 F. Schlegel, Gesprach iiber die Poésie, [w:] Friedrich Schlegel 1794-1802. Seine prosaischen..., t. П, s. 358; zob. także
W. Benjamin, Der Begriff der Kunstkritik in der deutschen Romantik, [w:] tenże, Gesammelte Schriften, Frankfurt/M. 1974,
s. 90.
159
10. A.W. Schirmer, Fragment mużakowskiego Pleasureground, tab. XXXIII. Wg Hermann Fiirst von Piickler-Muskau,
Andeutungen iiber Landschaftsgârtnerei Berlin 1933
tkankę mużakowskiego parku, miało być jednak tak przekształcone, by mogło organicznie włączyć się w Piickle-
rowskie dzieło, pełniąc w nim nowe funkcje83.
Ów specyficzny stosunek do przeszłości, która stawała się dla artysty źródłem inspiracji, składając się
jednakże na dzieło nowe, wspanialsze i będące świadectwem dokonań epoki współczesnej jego twórcy, poja-
wił się także jako sui generis założenie programowe sztuki w rozważaniach Schłegla. I tym razem punktem
wyjścia dla jego teorii stała się idea nieskończonej jedności, służąc następującej argumentacji „Wszystkie
wiersze starożytności łączą się jeden z drugim, aż z coraz to większych mas i członków tworzy się całość;
wszystko sięga w siebie nawzajem, i wszędzie jest jeden i ten sam duch, tyle że wyrażony inaczej. Tak więc
w istocie nie jest pustym obrazem stwierdzenie: dawna poezja jest jednym jedynym niepodzielnym i w pełni
ukończonym utworem poetyckim. Dlaczego nie miałoby powstać na nowo to, co niedgyś już było? Oczywi-
ście w pewien inny sposób. I dlaczegóż by nie w sposób jeszcze piękniejszy, wspanialszy?"84 Choć słowa te
odnoszą się bezpośrednio do literatury, nie należy ich lekceważyć również w odniesieniu do innych dziedzin
twórczości artystycznej. Przetłumaczone na język plastyczny oznaczają one bowiem program zakładający
korzystanie z motywów historycznych nie po to, by pozwolić historii żyć w czasach współczesnych artyście,
lecz aby w nawiązaniu do przeszłości stworzyć coś, czego jeszcze nie było, coś na miarę nowej epoki. Jak-
kolwiek aspekt ów pobrzmiewa nawet w najbardziej historycznie ukierunkowanych programach artystycz-
nych XIX w., przez większość dzisiejszych badaczy jest on niemal zupełnie pomijany, do czego w dużej
mierze przyczyniła się Pevsnerowska koncepcja historyzmu, dyktująca doszukiwanie się w nie stosującej
inżynierskich rozwiązań architekturze tamtych czasów nie tego, co w niej nowoczesne i indywidualne, lecz
tego, co wynikało z sięgnięcia do form dawnych. Obecni interpretatorzy dzieł tamtych czasów zdają się nie
83 Piickler przedstawiał tę kwestię w sposób nastęoujący: „Bliska była więc temu myśl, aby ponownie odzwierciedlić prze-
szłość w jednym wspólnym obrazie, przez co wszystko, co niegdyś było, powinno było zostać na nowo wydobyte, w miarę możności
pozbawione dawnego celu i po przystosowaniu do nowej funkcji zespolone w jedną uporządkowaną całość.,ł, Piickler-Mu-
skau, op.cit., Berlin 1933 (wyd. I Stuttgart 1834), szp. 189.
84 F. Schlegel, Gesprach iiber die Poésie, [w:] Friedrich Schlegel 1794-1802. Seine prosaischen..., t. П, s. 358; zob. także
W. Benjamin, Der Begriff der Kunstkritik in der deutschen Romantik, [w:] tenże, Gesammelte Schriften, Frankfurt/M. 1974,
s. 90.