DOI Artikel:
Störtkuhl, Beate: Historia sztuki w służbie "niemieckich badań wschodnich": (Ostforschung)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14244#0037
Rocznik Historii Sztuki, tom XXVI
Wydawnictwo Neriton, 2001
BEATE STÔRTKUHL
HISTORIA SZTUKI W SŁUŻBIE „NIEMIECKICH BADAŃ WSCHODNICH"
(OSTFORSCHUNG)
W przeciwieństwie do nauk historycznych, w niemieckiej nauce o sztuce nie istnieje termin „badania
wschodnie" w sensie ściśle wyznaczonego zakresu. Jednak wkładu Niemców w kulturę i historię wschod-
niej Europy poszukiwano właśnie w zakresie sztuki, przy czym punktem wyjścia była teza o dominacji
kultury niemieckiej i jednostronnym wpływie na tę sferę życia sąsiednich narodów, znana jako teoria „no-
sicieli kultury" - Kulturtrager. Inspiracje wzajemne nie znajdowały na ogół potwierdzenia lub w ogóle nie
były poruszane.
Ten rozdział historii niemieckiego piśmiennictwa o sztuce, wraz z uleganiem w historii sztuki od lat
dwudziestych aż po czterdzieste XX wieku1 wpływom ideologicznym, nie doczekał się jeszcze pełnego
opracowania. Bogaty zbiór materiałów opublikowany w NRD w 1970 roku przez Ingrid Schulze2 został sam
silnie zabarwiony ideologicznie. Temat ten podjęli później Adam S. Labuda i Stefan Muthesius3, w związku
z refleksjami nad różnicą poglądów w niemieckim i polskim piśmiennictwie o sztuce w XX wieku. Nadal
jednak brakuje syntetycznego opracowania opartego na pogłębionych badaniach, omawiającego zarówno
osoby, jak i instytucje, w których historycy sztuki prowadzili „badania wschodnie"4. W trakcie interdyscy-
plinarnej konferencji „Niemieckie badania wschodnie - polska myśl zachodnia", zorganizowanej w grudniu
1998 roku w Poznaniu, na której przedstawiłam ten referat w pierwszej redakcji, wykazano, że analiza tego
problemu powinna nastąpić tylko po przekroczeniu granic własnej dziedziny, w ramach pracy porównaw-
czej z pokrewnymi dyscyplinami pomocniczymi dla „badań wschodnich".
1 Wstępne uwagi na temat tego zagadnienia H. D i 11 y, Deutsche Kunsthistoriker 1933-1945, Munchen 1988. Dyskusję
podjęto w 1970 r. podczas XII Zjazdu Historyków Sztuki w ramach sekcji „Das Kunstwerk zwischen Wissenschaft und Welt-
anschauiing". Wygłoszone wówczas referaty opublikowano pod tym samym tytułem w książce pod red. Martina Warnkego,
Giitersloh 1970. Pomimo tego dyskusja pozostała bez oddźwięku, por. H. В e 11 i n g, Die Deutschen und ihre Kunst, Munchen
1992.
2 I. Schulze, Der Missbrauch der Kunstgeschichte durch die imperialistische deutsche Ostpolitik, Leipzig 1970.
" Zasadniczo mówi o tym artykuł A. S. Labudy, „[...] eine von sinnvollen Zweckgefiihlen erfullte, herbe und grofiartige
Kolnlkunst...". Zum kunsthistorischen Diskurs iiher Ostmitteleuropa, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte", 56, 1993, s. 1-17; tenże,
Die Ostsiedlung und die gotische Kunst. Begriffe und Realitdten, [w:] T. W. G a e h t g e n s (red.), Kiinstlerischer Austausch-Artistic
Exchange. Akten des XXVIII. Intemationalen Kongreses fiir Kunstgeschichte, Bd. 2, Berlin 1993, s. 31-38; tenże, Kunst und
Kunsthistoriographie im deutsch-polnischen Spannungsverhaltnis - eine vernachlassigte Forschungsaufgabe, [w:] H.-J. Karp,
Deutsche Geschichte und Kultur im heutigen Polen. Tagungen zur Ostmitteleuropa-Forschung, Bd. 2, Marburg 1997, s. 1 19-135;
S. Muthesius, Schlesische Kunst im Lichte der polnischen und deutschen Kunstgeschichte, „Kunstchronik", 50, 1997, 7,
s. 333-345.
4 Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 4-6 XII 1998. Pokłosie tej konferencji wkrótce ma się ukazać drukiem.
Wydawnictwo Neriton, 2001
BEATE STÔRTKUHL
HISTORIA SZTUKI W SŁUŻBIE „NIEMIECKICH BADAŃ WSCHODNICH"
(OSTFORSCHUNG)
W przeciwieństwie do nauk historycznych, w niemieckiej nauce o sztuce nie istnieje termin „badania
wschodnie" w sensie ściśle wyznaczonego zakresu. Jednak wkładu Niemców w kulturę i historię wschod-
niej Europy poszukiwano właśnie w zakresie sztuki, przy czym punktem wyjścia była teza o dominacji
kultury niemieckiej i jednostronnym wpływie na tę sferę życia sąsiednich narodów, znana jako teoria „no-
sicieli kultury" - Kulturtrager. Inspiracje wzajemne nie znajdowały na ogół potwierdzenia lub w ogóle nie
były poruszane.
Ten rozdział historii niemieckiego piśmiennictwa o sztuce, wraz z uleganiem w historii sztuki od lat
dwudziestych aż po czterdzieste XX wieku1 wpływom ideologicznym, nie doczekał się jeszcze pełnego
opracowania. Bogaty zbiór materiałów opublikowany w NRD w 1970 roku przez Ingrid Schulze2 został sam
silnie zabarwiony ideologicznie. Temat ten podjęli później Adam S. Labuda i Stefan Muthesius3, w związku
z refleksjami nad różnicą poglądów w niemieckim i polskim piśmiennictwie o sztuce w XX wieku. Nadal
jednak brakuje syntetycznego opracowania opartego na pogłębionych badaniach, omawiającego zarówno
osoby, jak i instytucje, w których historycy sztuki prowadzili „badania wschodnie"4. W trakcie interdyscy-
plinarnej konferencji „Niemieckie badania wschodnie - polska myśl zachodnia", zorganizowanej w grudniu
1998 roku w Poznaniu, na której przedstawiłam ten referat w pierwszej redakcji, wykazano, że analiza tego
problemu powinna nastąpić tylko po przekroczeniu granic własnej dziedziny, w ramach pracy porównaw-
czej z pokrewnymi dyscyplinami pomocniczymi dla „badań wschodnich".
1 Wstępne uwagi na temat tego zagadnienia H. D i 11 y, Deutsche Kunsthistoriker 1933-1945, Munchen 1988. Dyskusję
podjęto w 1970 r. podczas XII Zjazdu Historyków Sztuki w ramach sekcji „Das Kunstwerk zwischen Wissenschaft und Welt-
anschauiing". Wygłoszone wówczas referaty opublikowano pod tym samym tytułem w książce pod red. Martina Warnkego,
Giitersloh 1970. Pomimo tego dyskusja pozostała bez oddźwięku, por. H. В e 11 i n g, Die Deutschen und ihre Kunst, Munchen
1992.
2 I. Schulze, Der Missbrauch der Kunstgeschichte durch die imperialistische deutsche Ostpolitik, Leipzig 1970.
" Zasadniczo mówi o tym artykuł A. S. Labudy, „[...] eine von sinnvollen Zweckgefiihlen erfullte, herbe und grofiartige
Kolnlkunst...". Zum kunsthistorischen Diskurs iiher Ostmitteleuropa, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte", 56, 1993, s. 1-17; tenże,
Die Ostsiedlung und die gotische Kunst. Begriffe und Realitdten, [w:] T. W. G a e h t g e n s (red.), Kiinstlerischer Austausch-Artistic
Exchange. Akten des XXVIII. Intemationalen Kongreses fiir Kunstgeschichte, Bd. 2, Berlin 1993, s. 31-38; tenże, Kunst und
Kunsthistoriographie im deutsch-polnischen Spannungsverhaltnis - eine vernachlassigte Forschungsaufgabe, [w:] H.-J. Karp,
Deutsche Geschichte und Kultur im heutigen Polen. Tagungen zur Ostmitteleuropa-Forschung, Bd. 2, Marburg 1997, s. 1 19-135;
S. Muthesius, Schlesische Kunst im Lichte der polnischen und deutschen Kunstgeschichte, „Kunstchronik", 50, 1997, 7,
s. 333-345.
4 Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 4-6 XII 1998. Pokłosie tej konferencji wkrótce ma się ukazać drukiem.