DOI Artikel:
Skibiński, Szczęsny: Udział warsztatów francuskich w gotyckim przełomie w Europie Środkowej w latach 1233 - 1248: (na przykładzie Niemiec i Polski)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0066
62
SZCZĘSNY SKIBIŃSKI
w Strasburgu (po 1241), chóru katedry w Naumburgu (po 1242), chóru cysterskiego kościoła w Pforta (po
1251) i, co najważniejsze, zainicjowanie budowy gotyckiej katedry w Kolonii (1248), a w Polsce: Poznań
- katedra (od 1243), kościół Dominikanów (po 1244) oraz Wrocław - katedra (od 1244), by pozostać na
razie przy najważniejszych i najwcześniejszych. Przykłady niemieckie rozpatrywane były jako dzieła war-
sztatów francuskich bądź powstałe pod wyraźnym wpływem architektury francuskiej. Katedrę wrocławską
natomiast odsyłano w niemieckiej i polskiej literaturze do kręgu architektury cysterskiej.
Zazwyczaj skłonni jesteśmy widzieć rozprzestrzenianie się nowych idei artystycznych jako stopniowy,
rozłożony w czasie przebieg od centrum ku peryferiom. Tymczasem dla przełomu gotyckiego w Europie na
wschód od Renu charakterystyczna była jednoczesność wystąpienia w pobliżu centrum i na dalekich pery-
feriach. To oznacza konieczność przyjęcia odmiennej perspektywy. Z faktu, że w chórze zachodnim katedry
w Naumburgu występuje, podobnie jak we Wrocławiu i Poznaniu, stylizowana roślinność, której wzory
pojawiły się nieco wcześniej we Francji, nie wynika wcale relacja między Naumburgiem a polskimi przykłada-
mi jako wzoru i naśladownictw. Niemal równoczesne wystąpienie dojrzałych wzorów dekoracji architekto-
nicznej na rozległym terytorium Europy od Renu po Śląsk i Wielkopolskę wskazuje, iż recepcja form nowej
sztuki gotyckiej mogła się dokonać w tak krótkim czasie na tak rozległym obszarze jedynie z udziałem
warsztatów architektonicznych lub przynajmniej kamieniarskich pochodzących z macierzystego kraju gotyku.
Na ogół w takiej sytuacji przyjmuje się następującą kolejność zdarzeń: najpierw fundator miał podej-
mować decyzję o budowie czy przebudowie, następnie organizował fabrykę kościoła, sprowadzał warsztat
budowlany, wykorzystując do tego celu koneksje dynastyczne lub kościelne. Przełom w latach 30.^40. XIII w.
pokazuje, że dotychczas, choć architektura gotycka we Francji przeżywała intensywny rozwój od prawie stu
lat, sprowadzanie stamtąd warsztatów było sporadyczne. Znamiennymi przykładami potwierdzającymi
wyjątkowość takich zdarzeń są kaplice władcze Arpadów w Ostrzyhomiu3 i Babenbergów w Kloster-
3 W. Sauerlànder, Das Jahrhundert der grossen Kathedralen. 1140-1260, Miinchen 1990, s. 394—395, zwraca uwagę
na paryskie źródła form kaplicy ostrzyhomskiej, przytaczając kościół w Deuil (Val d'Oise). Szerzej francuskie źródła omawia
E. M a r o s i, Die Anfânge der Gotik in Ungarn, Budapest 1984, s. 67-73. Czas powstania kaplicy umieszcza się około roku 1200.
Dla bezpośrednich kontaktów z Francją ważne były w tym wypadku związki dynastyczne. Bela III (1173-1196) przez drugie
małżeństwo wszedł w powinowactwo z Kapetyngami.
SZCZĘSNY SKIBIŃSKI
w Strasburgu (po 1241), chóru katedry w Naumburgu (po 1242), chóru cysterskiego kościoła w Pforta (po
1251) i, co najważniejsze, zainicjowanie budowy gotyckiej katedry w Kolonii (1248), a w Polsce: Poznań
- katedra (od 1243), kościół Dominikanów (po 1244) oraz Wrocław - katedra (od 1244), by pozostać na
razie przy najważniejszych i najwcześniejszych. Przykłady niemieckie rozpatrywane były jako dzieła war-
sztatów francuskich bądź powstałe pod wyraźnym wpływem architektury francuskiej. Katedrę wrocławską
natomiast odsyłano w niemieckiej i polskiej literaturze do kręgu architektury cysterskiej.
Zazwyczaj skłonni jesteśmy widzieć rozprzestrzenianie się nowych idei artystycznych jako stopniowy,
rozłożony w czasie przebieg od centrum ku peryferiom. Tymczasem dla przełomu gotyckiego w Europie na
wschód od Renu charakterystyczna była jednoczesność wystąpienia w pobliżu centrum i na dalekich pery-
feriach. To oznacza konieczność przyjęcia odmiennej perspektywy. Z faktu, że w chórze zachodnim katedry
w Naumburgu występuje, podobnie jak we Wrocławiu i Poznaniu, stylizowana roślinność, której wzory
pojawiły się nieco wcześniej we Francji, nie wynika wcale relacja między Naumburgiem a polskimi przykłada-
mi jako wzoru i naśladownictw. Niemal równoczesne wystąpienie dojrzałych wzorów dekoracji architekto-
nicznej na rozległym terytorium Europy od Renu po Śląsk i Wielkopolskę wskazuje, iż recepcja form nowej
sztuki gotyckiej mogła się dokonać w tak krótkim czasie na tak rozległym obszarze jedynie z udziałem
warsztatów architektonicznych lub przynajmniej kamieniarskich pochodzących z macierzystego kraju gotyku.
Na ogół w takiej sytuacji przyjmuje się następującą kolejność zdarzeń: najpierw fundator miał podej-
mować decyzję o budowie czy przebudowie, następnie organizował fabrykę kościoła, sprowadzał warsztat
budowlany, wykorzystując do tego celu koneksje dynastyczne lub kościelne. Przełom w latach 30.^40. XIII w.
pokazuje, że dotychczas, choć architektura gotycka we Francji przeżywała intensywny rozwój od prawie stu
lat, sprowadzanie stamtąd warsztatów było sporadyczne. Znamiennymi przykładami potwierdzającymi
wyjątkowość takich zdarzeń są kaplice władcze Arpadów w Ostrzyhomiu3 i Babenbergów w Kloster-
3 W. Sauerlànder, Das Jahrhundert der grossen Kathedralen. 1140-1260, Miinchen 1990, s. 394—395, zwraca uwagę
na paryskie źródła form kaplicy ostrzyhomskiej, przytaczając kościół w Deuil (Val d'Oise). Szerzej francuskie źródła omawia
E. M a r o s i, Die Anfânge der Gotik in Ungarn, Budapest 1984, s. 67-73. Czas powstania kaplicy umieszcza się około roku 1200.
Dla bezpośrednich kontaktów z Francją ważne były w tym wypadku związki dynastyczne. Bela III (1173-1196) przez drugie
małżeństwo wszedł w powinowactwo z Kapetyngami.