DOI Artikel:
Zlat, Mieczysław: Geneza gotycko-renesansowych portali zamku na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0092
88
MIECZYSŁAWZLAT
3. Kraków, zamek na Wawelu, portal w skrzydle wschodnim, 4. Kraków, zamek na Wawelu, portal z nadświetlem w skrzy-
1524-1529. Fot. Instytut Sztuki PAN dle wschodnim. 1524-1529. Wg Wawel, praca zbiorowa, pod
kier. i red. J. Szabłowskiego, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce,
t. IV, Miasto Kraków, cz. 1, Warszawa, Kraków 1965
terystyczne dla pojmowania dekoracyjności w krajach Północy. Obok łuku w ośli grzbiet i zamiast niego
występują miękkie linie zwielokrotnionych półkoli i odcinków koła. W portalach tej grupy naruszana też
bywa jednorodność stylistyczna każdego z członów - późnogotyckiego obramienia otworu i renesansowego
gzymsu. W nadprożach widać renesansowe ząbki, kimationy, astragale (i podobne do nich pasy kółeczek),
a niekiedy kute antyczną majuskułą łacińskie sentencje. Na gzymsach natomiast szeregi klasycznych orna-
mentów rozdzielane są przez pasy późnogotyckich suchych gałązek, skręcanego sznura lub szczególnie
popularny motyw pręta owiniętego spiralnie wstążką12. Odpowiednio do wzbogacenia i skomplikowania
nadproży musiała zostać wzmocniona mająca je równoważyć forma wieńcząca. Gzyms tych późnych portali
odbiega od norm renesansu: jest znacznie podwyższony, jeszcze bardziej wysunięty przed lico ściany, a jego
profilowanie i artykulację przesłania szczelny płaszcz ornamentów (il. 3-6). Wszystkie obramienia wawel-
skie, starsze i późniejsze (także w zamku piotrkowskim), obejmują z reguły otwory drzwiowe prostokątne,
często z zaokrąglonymi górnymi narożnikami. Górna linia otworu stanowi w ten sposób drugi akcent pozio-
my, który koresponduje z gzymsem, odcinając mocną linią od dołu zawiłe sploty lasek na nadprożu. Proste
zamknięcie otworu było odstępstwem od zasady, że jego wykrój u góry powtarza linia laskowania, zakre-
12 Motyw wstążki spiralnie owiniętej wokół pręta utrzymał się do połowy XVI w., także w dziełach o formach poza tym
renesansowych (np. w portalach kościołów w Miechowie, Kodniu i Kraśniku). Wprowadzony został nawet do kominka dworu
w Jakubowicach, z połowy XVI w., wzorowanym na rycinie z traktatu Serlia - jak to zauważył J. Kowalczyk. Sebastian Serlio
a sztuka polska, Wrocław 1973, s. 155 i il. 125. Ornament ten został przeniesiony do Polski ze spiżowymi płytami nagrobkowymi,
sprowadzanymi z norymberskiego warsztatu Vischerôw i zanim wszedł do repertuaru kamieniarzy strzechy wawelskiej wystąpił
m.in. w nagrobkach: kanonika B. Lubrańskiego (zm. 1499) w katedrze poznańskiej, wojewody P. Kmity (zm. 1505) w katedrze wa-
welskiej, kanonika P. Szydłowieckiego (zm. 1506) tamże i patrycjusza P. Salomona (zm. 1516) w kościele Mariackim w Krakowie.
MIECZYSŁAWZLAT
3. Kraków, zamek na Wawelu, portal w skrzydle wschodnim, 4. Kraków, zamek na Wawelu, portal z nadświetlem w skrzy-
1524-1529. Fot. Instytut Sztuki PAN dle wschodnim. 1524-1529. Wg Wawel, praca zbiorowa, pod
kier. i red. J. Szabłowskiego, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce,
t. IV, Miasto Kraków, cz. 1, Warszawa, Kraków 1965
terystyczne dla pojmowania dekoracyjności w krajach Północy. Obok łuku w ośli grzbiet i zamiast niego
występują miękkie linie zwielokrotnionych półkoli i odcinków koła. W portalach tej grupy naruszana też
bywa jednorodność stylistyczna każdego z członów - późnogotyckiego obramienia otworu i renesansowego
gzymsu. W nadprożach widać renesansowe ząbki, kimationy, astragale (i podobne do nich pasy kółeczek),
a niekiedy kute antyczną majuskułą łacińskie sentencje. Na gzymsach natomiast szeregi klasycznych orna-
mentów rozdzielane są przez pasy późnogotyckich suchych gałązek, skręcanego sznura lub szczególnie
popularny motyw pręta owiniętego spiralnie wstążką12. Odpowiednio do wzbogacenia i skomplikowania
nadproży musiała zostać wzmocniona mająca je równoważyć forma wieńcząca. Gzyms tych późnych portali
odbiega od norm renesansu: jest znacznie podwyższony, jeszcze bardziej wysunięty przed lico ściany, a jego
profilowanie i artykulację przesłania szczelny płaszcz ornamentów (il. 3-6). Wszystkie obramienia wawel-
skie, starsze i późniejsze (także w zamku piotrkowskim), obejmują z reguły otwory drzwiowe prostokątne,
często z zaokrąglonymi górnymi narożnikami. Górna linia otworu stanowi w ten sposób drugi akcent pozio-
my, który koresponduje z gzymsem, odcinając mocną linią od dołu zawiłe sploty lasek na nadprożu. Proste
zamknięcie otworu było odstępstwem od zasady, że jego wykrój u góry powtarza linia laskowania, zakre-
12 Motyw wstążki spiralnie owiniętej wokół pręta utrzymał się do połowy XVI w., także w dziełach o formach poza tym
renesansowych (np. w portalach kościołów w Miechowie, Kodniu i Kraśniku). Wprowadzony został nawet do kominka dworu
w Jakubowicach, z połowy XVI w., wzorowanym na rycinie z traktatu Serlia - jak to zauważył J. Kowalczyk. Sebastian Serlio
a sztuka polska, Wrocław 1973, s. 155 i il. 125. Ornament ten został przeniesiony do Polski ze spiżowymi płytami nagrobkowymi,
sprowadzanymi z norymberskiego warsztatu Vischerôw i zanim wszedł do repertuaru kamieniarzy strzechy wawelskiej wystąpił
m.in. w nagrobkach: kanonika B. Lubrańskiego (zm. 1499) w katedrze poznańskiej, wojewody P. Kmity (zm. 1505) w katedrze wa-
welskiej, kanonika P. Szydłowieckiego (zm. 1506) tamże i patrycjusza P. Salomona (zm. 1516) w kościele Mariackim w Krakowie.