DOI Artikel:
Zlat, Mieczysław: Geneza gotycko-renesansowych portali zamku na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0110
106
MIECZYSŁAW ZLAT
28. Szewcy, miniatura w Kodeksie Behema, ok. 1505.
Kraków, Biblioteka Jagiellońska. Fot. Biblioteka
Benedykt metrykę zawodową - zapisaną w formach tych dzieł. Tak czy inaczej, niepodważalne jest autor-
stwo Sandomierzanina - projektowe i, w części, wykonawcze - w odniesieniu do większości gotycko-
-renesansowych portali w zamkach królewskich, przez niego budowanych w 2. i 3. dekadzie wieku (Piotr-
ków, Sandomierz, Kraków).
Benedykt, czy inny kamieniarz pracujący pod kierunkiem Franciszka z Florencji, mógł wykuć tylko
takie odrzwia, jakich projekt zatwierdził wcześniej architekt (ta sama zasada obowiązywała oczywiście na
budowach prowadzonych później przez Benedykta i przez Berrecciego). Od niego tylko zależała decyzja
o uzupełnieniu portalu późnogotyckiego okazałym renesansowym gzymsem. Po wcześniejszych uwagach
możemy uznać za bezsporne, że tak jak nie mógł późnogotyckiego obramienia zaprojektować ani mistrz
Franciszek, ani Berrecci, tak też uzupełnienia go włoskorenesansowym gzymsem nie był w stanie wymyślić
kamieniarz wyszkolony w strzechach późnogotyckich. Wszystko więc wskazuje na to, że za autora niezwy-
kłego kompromisu artystycznego - zespolenia ze sobą form dwóch przeciwstawnych sobie systemów sty-
lowych - uznać należy Franciszka Florentczyka. Zmuszony do korzystania z pomocy niewłoskich kamienia-
rzy, nieznających innego języka form niż późnogotycki, wolał, by robili po swojemu to, co dobrze umieli,
zamiast uczyć się odkuwania form sobie obcych. Wykonane przez nich obramienia okien i drzwi wprowa-
dził florencki architekt do renesansowego pałacu po charakterystycznej korekcie: uzupełnił je poziomymi
akcentami gzymsów (i ław podokiennych), złożonych z pasów prostych ornamentów, antyczno-renesanso-
wych, łatwych do wykonania. Tak skonstruowane ramy otworów tworzą całość kompozycyjnie zwartą, choć
zestawioną z dwóch składników różnych stylistycznie i kontrastujących swym wyrazem. Gzymsy nad nad-
prożami były jakby stemplem nowatorstwa, dobitnym znakiem artystycznej mody. Służyły zarazem ujedno-
MIECZYSŁAW ZLAT
28. Szewcy, miniatura w Kodeksie Behema, ok. 1505.
Kraków, Biblioteka Jagiellońska. Fot. Biblioteka
Benedykt metrykę zawodową - zapisaną w formach tych dzieł. Tak czy inaczej, niepodważalne jest autor-
stwo Sandomierzanina - projektowe i, w części, wykonawcze - w odniesieniu do większości gotycko-
-renesansowych portali w zamkach królewskich, przez niego budowanych w 2. i 3. dekadzie wieku (Piotr-
ków, Sandomierz, Kraków).
Benedykt, czy inny kamieniarz pracujący pod kierunkiem Franciszka z Florencji, mógł wykuć tylko
takie odrzwia, jakich projekt zatwierdził wcześniej architekt (ta sama zasada obowiązywała oczywiście na
budowach prowadzonych później przez Benedykta i przez Berrecciego). Od niego tylko zależała decyzja
o uzupełnieniu portalu późnogotyckiego okazałym renesansowym gzymsem. Po wcześniejszych uwagach
możemy uznać za bezsporne, że tak jak nie mógł późnogotyckiego obramienia zaprojektować ani mistrz
Franciszek, ani Berrecci, tak też uzupełnienia go włoskorenesansowym gzymsem nie był w stanie wymyślić
kamieniarz wyszkolony w strzechach późnogotyckich. Wszystko więc wskazuje na to, że za autora niezwy-
kłego kompromisu artystycznego - zespolenia ze sobą form dwóch przeciwstawnych sobie systemów sty-
lowych - uznać należy Franciszka Florentczyka. Zmuszony do korzystania z pomocy niewłoskich kamienia-
rzy, nieznających innego języka form niż późnogotycki, wolał, by robili po swojemu to, co dobrze umieli,
zamiast uczyć się odkuwania form sobie obcych. Wykonane przez nich obramienia okien i drzwi wprowa-
dził florencki architekt do renesansowego pałacu po charakterystycznej korekcie: uzupełnił je poziomymi
akcentami gzymsów (i ław podokiennych), złożonych z pasów prostych ornamentów, antyczno-renesanso-
wych, łatwych do wykonania. Tak skonstruowane ramy otworów tworzą całość kompozycyjnie zwartą, choć
zestawioną z dwóch składników różnych stylistycznie i kontrastujących swym wyrazem. Gzymsy nad nad-
prożami były jakby stemplem nowatorstwa, dobitnym znakiem artystycznej mody. Służyły zarazem ujedno-