DOI Artikel:
Błachut, Adam Jan: Zespoły kościelno-klasztorne reformatów prowincji małopolskiej i ruskiej w XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0205
ZESPOŁY KOŚC1ELNO-KŁASZTORNE REFORMATÓW PROWINCJI MAŁOPOLSKIEJ I RUSKIEJ W XVIII WIEKU
193
1. Wieliczka, kościół i klasztor Reformatów, widok ogólny. Fot. W. Kryński
uwzględnić przepisy zakonne17. Gotowy plan założenia kościelno-klasztornego mógł być realizowany do-
piero po zatwierdzeniu przez prowincjała, a budowę musiał nadzorować wydelegowany zakonnik (inspektor
fabryki), który miał obowiązek pilnowania zgodności z zatwierdzonymi planami18. Kwestie budowlane były
również dokładnie omawiane przez kapituły i kongregacje prowincjalne. Na posiedzeniu jednej z nich, które
odbyło się w Krakowie w 1641 г.. definitorium prowincji surowo nakazało przełożonym, „ażeby nie odwa-
żyli się rozpocząć jakiejkolwiek fabryki bez wyraźnego pozwolenia prowincjała i to według wzorca lub
modelu im przepisanego. Kto by zaś inaczej uczynił albo cokolwiek zmienił [bez porozumienia i zgody],
będzie pozbawiony urzędu, albo nałożona zostanie na niego odpowiednia kara"19. Statuty prowincji mało-
polskiej z 1687 r. zawierały już szczegółowsze przepisy budowlane. Zgodnie z nimi prowincjał wraz z defini-
torium w czasie obrad kapituły był zobowiązany wybrać dwóch zakonników „odpowiednich i uzdolnionych",
których zadaniem było sporządzenie przy pomocy architektów modelu budowli i wyrysowanie planu kościoła
i klasztoru. Zakonnicy mieli przedłożyć sporządzony projekt do akceptacji definitorium prowincji (il. 2).
Dopiero wtedy można było przystąpić do budowy20. Statuty powołały się również na zarządzenia statutów
generalnych, mówiące, że kapituła bądź kongregacja winna ustanowić dwóch zakonników (kapłana i brata)
inspektorami (prefektami) fabryki - doradcami budowlanymi, którzy by pilnowali budowy i czuwali nad jej
prawidłową realizacją21. Na przestrzeganie powyższych wytycznych władze zakonne kładły silny nacisk22.
17 A.B. Sroka. Prawo i życie polskich reformatów, Kraków 1975, s. 284.
18 Statuta Provinciae Reformalae Minoris Poloniae Reformatorum. In Capitule Provinciali Cracoviensi 1638 approbata.
Novissime in Capitula 1686 dati. In Congregatione Stopnicensi 1687 modificata, Cracoviae 1687. s. 50, nr 16.
19 APR Kraków. Acta originalia A. R. P. Valeriani Bieńkowski (1641-1644), к. 272r.
:o Statuta Provinciae Reformatae Minoris Poloniae..., s. 51. nr 19.
21 Ibidem: Statuta et Constitutiones générales Familiae Cismontanae Ordinis S. Francisci Minorum Reformatorum in Congre-
gatione Generali Romana Anno Dni 1642 celebrata sancita, Varsaviae 1663, s. 42, nr 13; Błachut. Budownictwo..., s. 134.
22 Przy okazji nowej fundacji ofiarowanej w Uhnowie przez Krzysztofa Dunina, kasztelana lubaczowskiego (1688) dowiadu-
jemy się. że jej przyjęcie zastrzeżono warunkami: fundator wybuduje kościół i klasztor według planu i rysunku podpisanego przez
definitorium i jemu przekazanego oraz że jeden zakonnik (ojciec) wybrany przez prowincjała będzie czuwał, aby wybudowano je
zgodnie z zatwierdzonymi planami. APR Kraków, Acta originalia A. R. P. Joachimi Stanzel (1686-1689), k. 538r.
193
1. Wieliczka, kościół i klasztor Reformatów, widok ogólny. Fot. W. Kryński
uwzględnić przepisy zakonne17. Gotowy plan założenia kościelno-klasztornego mógł być realizowany do-
piero po zatwierdzeniu przez prowincjała, a budowę musiał nadzorować wydelegowany zakonnik (inspektor
fabryki), który miał obowiązek pilnowania zgodności z zatwierdzonymi planami18. Kwestie budowlane były
również dokładnie omawiane przez kapituły i kongregacje prowincjalne. Na posiedzeniu jednej z nich, które
odbyło się w Krakowie w 1641 г.. definitorium prowincji surowo nakazało przełożonym, „ażeby nie odwa-
żyli się rozpocząć jakiejkolwiek fabryki bez wyraźnego pozwolenia prowincjała i to według wzorca lub
modelu im przepisanego. Kto by zaś inaczej uczynił albo cokolwiek zmienił [bez porozumienia i zgody],
będzie pozbawiony urzędu, albo nałożona zostanie na niego odpowiednia kara"19. Statuty prowincji mało-
polskiej z 1687 r. zawierały już szczegółowsze przepisy budowlane. Zgodnie z nimi prowincjał wraz z defini-
torium w czasie obrad kapituły był zobowiązany wybrać dwóch zakonników „odpowiednich i uzdolnionych",
których zadaniem było sporządzenie przy pomocy architektów modelu budowli i wyrysowanie planu kościoła
i klasztoru. Zakonnicy mieli przedłożyć sporządzony projekt do akceptacji definitorium prowincji (il. 2).
Dopiero wtedy można było przystąpić do budowy20. Statuty powołały się również na zarządzenia statutów
generalnych, mówiące, że kapituła bądź kongregacja winna ustanowić dwóch zakonników (kapłana i brata)
inspektorami (prefektami) fabryki - doradcami budowlanymi, którzy by pilnowali budowy i czuwali nad jej
prawidłową realizacją21. Na przestrzeganie powyższych wytycznych władze zakonne kładły silny nacisk22.
17 A.B. Sroka. Prawo i życie polskich reformatów, Kraków 1975, s. 284.
18 Statuta Provinciae Reformalae Minoris Poloniae Reformatorum. In Capitule Provinciali Cracoviensi 1638 approbata.
Novissime in Capitula 1686 dati. In Congregatione Stopnicensi 1687 modificata, Cracoviae 1687. s. 50, nr 16.
19 APR Kraków. Acta originalia A. R. P. Valeriani Bieńkowski (1641-1644), к. 272r.
:o Statuta Provinciae Reformatae Minoris Poloniae..., s. 51. nr 19.
21 Ibidem: Statuta et Constitutiones générales Familiae Cismontanae Ordinis S. Francisci Minorum Reformatorum in Congre-
gatione Generali Romana Anno Dni 1642 celebrata sancita, Varsaviae 1663, s. 42, nr 13; Błachut. Budownictwo..., s. 134.
22 Przy okazji nowej fundacji ofiarowanej w Uhnowie przez Krzysztofa Dunina, kasztelana lubaczowskiego (1688) dowiadu-
jemy się. że jej przyjęcie zastrzeżono warunkami: fundator wybuduje kościół i klasztor według planu i rysunku podpisanego przez
definitorium i jemu przekazanego oraz że jeden zakonnik (ojciec) wybrany przez prowincjała będzie czuwał, aby wybudowano je
zgodnie z zatwierdzonymi planami. APR Kraków, Acta originalia A. R. P. Joachimi Stanzel (1686-1689), k. 538r.