Rocznik Historii Sztuki (30.2005)

ZESPOŁY KOŚCIELNO-KLASZTORNE REFORMATÓW PROWINCJI MAŁOPOLSKIEJ I RUSKIEJ W XVIII WIEKU

221

26. Projekt ołtarza głównego dla kościoła Reformatów, widok, poł. XVII w.,
Adam Wasztanowczyk. Archiwum Prowincji Franciszkanów-Reformatów
w Krakowie. Fot. W. Kryński

na Ewangelisty, zaś w dalszej kolejności figury św. Piotra Apostoła i Marii Magdaleny lub świętych fran-
ciszkańskich. Chrystocentrycznej idei, zilustrowanej w ołtarzu głównym sceną Ukrzyżowania, podporząd-
kowane były również ołtarze boczne. W każdym kościele jeden z nich, ustawiony na ścianie przy tęczy, był
poświęcony św. Franciszkowi z Asyżu, najczęściej w scenie stygmatyzacji, która treściowo była dopełnie-
niem tajemnicy kalwaryjskiej, uobecnionej w ołtarzu głównym. Drugie jego skrzydło stanowił ołtarz boczny
Matki Boskiej, usytuowany analogicznie po drugiej stronie. Pozostałe ołtarze były poświęcone naśladow-
com św. Franciszka, w tym św. Antoniemu z Padwy i obowiązkowo św. Piotrowi z Alkantary, a dalsze
innym świętym. W ten sposób w wystroju kościołów reformackich, stanowiącym zwartą logicznie całość,
wyrażał się chrystocentryzm duchowości polskich reformatów187. Ten niejako programowy wystrój kościoła
został zapisany w późniejszych statutach wszystkich prowincji reformackich188.

Z XVII-wiecznego wyposażenia kościołów prowincji małopolskiej zachowały się jedynie krucyfiksy
w Pińczowie, będące dziełem br. Urbana Kitowicza, i w Gliwicach oraz dwa ołtarze boczne w Kazimierzu
Dolnym z około 1690 r. i ołtarz główny w Solcu, fundowany przez Krzysztofa Zbaraskiego około 1630 r.
Ten ostatni został wykonany wbrew reformackim przepisom i tradycji. Wzniesiono go bowiem nie z drew-
na, jak przewidywały statuty, ale z piaskowca, nadając mu bogatą formę architektoniczną, z niderlandyzu-

B. Brzuszek, Kult św. Franciszka z Asyżu w polskich prowincjach reformatów ( 1621-1900), „Studia Franciszkańskie",
l, Poznań 1984, s. 221-222.

188 Potwierdzają go również w pełni ostatnie wydane drukiem statuty prowincji małopolskiej z 1747 r. Statutu Provinciae
Reformatae SS. V. Mariae Angelorum Minons Poloniae Fratrum Minorum S. P. Francisci Reformatorum, Cracoviae 1748.