DOI article:
Błachut, Adam Jan: Zespoły kościelno-klasztorne reformatów prowincji małopolskiej i ruskiej w XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0243
ZESPOŁY KOŚCIELNO-KLASZTORNE REFORMATÓW PROWINCJI MAŁOPOLSKIEJ I RUSKIEJ W XVIII WIEKU
231
'T'
38. Dederkały Wielkie, kościół Reformatów, prezbiterium i ołtarz główny.
Fot. ze zbiorów A. Betleja
Oczywiście, nie sposób wymienić i przeanalizować wyposażenia wszystkich XVIII-wiecznych kościo-
łów reformackich obu prowincji, nie tylko ze względu na brak wystarczających informacji źródłowych, ale
także na ich stan zachowania, bowiem w ciągu następnych stuleci nie tylko ołtarze i pozostałe elementy
wyposażenia, ale i wnętrza kościołów uległy mniej lub bardziej radykalnym zmianom, zacierającym ich
pierwotny kształt i charakter. Dotyczy to większości zachowanych świątyń prowincji małopolskiej, nie
wspominając o kościołach prowincji ruskiej, których wnętrza zostały niemal całkowicie zniszczone217.
Charakterystyczną cechą XVIII-wiecznego wyposażenia kościołów reformackich prowincji małopol-
skiej i ruskiej był dość rozpowszechniony schemat ołtarza głównego, trójosiowego z szerszym przęsłem
środkowym (ił. 38). Odznaczał się on stosunkowo płaską konstrukcją i był ustawiony między przęsłami
prezbiterium, wypełniając całą jego przestrzeń. Za nim znajdował się chór zakonny. Część cokołowa ołtarza
dzięki swej wysokości (tam bowiem w bocznych przęsłach znajdowały się przejścia do chóru zakonnego)
tworzyła jakby pierwszą jego kondygnację. Na niej spoczywała zasadnicza, trójosiowa konstrukcja o równej
wysokości przęseł, zakończona w części środkowej zwieńczeniem. Szersze pole środkowe ujmowała para
kolumn korynckich lub kompozytowych (czasami nawet dwie pary), ustawionych na tle kanelowanych
2" Niektóre z nich znane są częściowo z przedwojennych fotografii. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty wyposaże-
nia, m.in. z kościoła w Rawie Ruskiej, w postaci dwóch ołtarzy bocznych, z których jeden przeniesiono do tamtejszego kościoła
parafialnego, a drugi do Gródka Jagiellońskiego. Podobny los spotkał dwa ołtarze boczne z Chełma, przekazane w XIX w. do
kościoła parafialnego w Kumowie. S к r a b s к i, op. cit., s. 36.
231
'T'
38. Dederkały Wielkie, kościół Reformatów, prezbiterium i ołtarz główny.
Fot. ze zbiorów A. Betleja
Oczywiście, nie sposób wymienić i przeanalizować wyposażenia wszystkich XVIII-wiecznych kościo-
łów reformackich obu prowincji, nie tylko ze względu na brak wystarczających informacji źródłowych, ale
także na ich stan zachowania, bowiem w ciągu następnych stuleci nie tylko ołtarze i pozostałe elementy
wyposażenia, ale i wnętrza kościołów uległy mniej lub bardziej radykalnym zmianom, zacierającym ich
pierwotny kształt i charakter. Dotyczy to większości zachowanych świątyń prowincji małopolskiej, nie
wspominając o kościołach prowincji ruskiej, których wnętrza zostały niemal całkowicie zniszczone217.
Charakterystyczną cechą XVIII-wiecznego wyposażenia kościołów reformackich prowincji małopol-
skiej i ruskiej był dość rozpowszechniony schemat ołtarza głównego, trójosiowego z szerszym przęsłem
środkowym (ił. 38). Odznaczał się on stosunkowo płaską konstrukcją i był ustawiony między przęsłami
prezbiterium, wypełniając całą jego przestrzeń. Za nim znajdował się chór zakonny. Część cokołowa ołtarza
dzięki swej wysokości (tam bowiem w bocznych przęsłach znajdowały się przejścia do chóru zakonnego)
tworzyła jakby pierwszą jego kondygnację. Na niej spoczywała zasadnicza, trójosiowa konstrukcja o równej
wysokości przęseł, zakończona w części środkowej zwieńczeniem. Szersze pole środkowe ujmowała para
kolumn korynckich lub kompozytowych (czasami nawet dwie pary), ustawionych na tle kanelowanych
2" Niektóre z nich znane są częściowo z przedwojennych fotografii. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty wyposaże-
nia, m.in. z kościoła w Rawie Ruskiej, w postaci dwóch ołtarzy bocznych, z których jeden przeniesiono do tamtejszego kościoła
parafialnego, a drugi do Gródka Jagiellońskiego. Podobny los spotkał dwa ołtarze boczne z Chełma, przekazane w XIX w. do
kościoła parafialnego w Kumowie. S к r a b s к i, op. cit., s. 36.