DOI article:
Putkowska, Jolanta: Pałac Wielopolskich i Franciszka Ksawerego Branickiego przy Nowym Świecie w Warszawie w 2. połowie XVII i w XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0251
PAŁAC WIELOPOLSKICH I FRANCISZKA KSAWEPJEGO BRANICKIEGO PRZY NOWYM ŚWIECIE W WARSZAWIE
239
1. Warszawa, dwór Jana Wielopolskiego, kanclerza w. kor. przy Nowym Świecie. Fragment z otoku Wiel-
kiego widoku Warszawy Jana Jerzego Feygego, ok. 1701. Drezno, Sàchsische Staatsarchiv, sygn. Ingenieur-
corps В Ш, Warschau 1, opisany jako ..Graff von Beichling oder des Gross Cantzlers Pallast 23"
lerzym w. kor., a w 1678 r. kanclerzem w. kor. E. Starczewski pisze, że „w przeciwieństwie do ojca, który
dbał o popularność, zachowywał się dumnie i nieprzystępnie i zabiegał tylko o dalsze wyniesienie się przez
majątek, koligacje i dostojeństwa"18. Przy takich cechach musiał szczególnie dbać o właściwą oprawę swo-
jej ,,wielmożności", której rezydencje były głównym, jeżeli nie najważniejszym elementem.
Funkcja starosty nie wymagała przebywania na stałe w Warszawie, ale była podstawą dalszych awan-
sów w karierze senatorsko-dygnitarskiej19, która łączyła się z koniecznością dość częstych pobytów na dworze
królewskim. Należy przypuszczać, że Wielopolski, po zawarciu drugiego małżeństwa z Krystyną Komorow-
ską20, kiedy to ogromnie powiększył swoje posiadłości, chciał potwierdzić nową pozycję uzyskaniem waż-
nego stanowiska w państwie. Wówczas najpewniej przebudował dwór warszawski, doprowadzając do stanu,
jaki jest znany z rysunku J. J. Feygego z 1701 r.21 (il. 1) i planu C. F Hubnera z 1733 r.22 W 1667 r. dołączył
do tej rezydencji trzy place wydzielone z terenów starostwa warszawskiego - pierwszy w sąsiedztwie,
o szerokości 185 łokci wzdłuż Nowego Światu i głębokości 670 łokci, drugi mniejszy, rozciągający się „na
Starczewski,^, c/r., t. I, s. 560-561.
19 O mechanizmach działających przy takich awansach: T. Zielińska, Magnateria polska epoki saskiej, Wrocław. War-
szawa, Kraków, Gdańsk 1977, s. 43 i nn.
20 S t а г с z e w s к i, op. cit., t. I, s. 561 i W. D w о г z а с z е к, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 153 podają jedynie daty
zgonów kolejnych żon Jana Wielopolskiego, kanclerza w. kor. Pierwsza żona Aniela Febronia Koniecpolska zmarła w 1663 г..
druga Konstancja Krystyna Komorowska w 1675 г., ostatnia Maria Anna de la Grange d'Arquien w 1733 r.
21 Fragment z otoku Wielkiego widoku Warszawy Jana Jerzego Feygego, ok. 1701, rysunek w Sàchsische Staatsarchiv Dresden
[dalej cyt.: SSD], sygn. Ingenieurcorps В III, Warschau 1, opisany jako „Graff von Beichling oder des Gross Cantzlers Pallast 23".
Z. Bieniecki w analitycznym opracowaniu Widoku., nie zidentyfikował tego rysunku: Z. В i e n i e с к i, Obraz Warszawy z 1701
roku w rysunkach Jana Jerzego Feyge, „Biuletyn Historii Sztuki", XXXIX, 1977, nr 3, s. 274. Kwiatkowski, Architektura....
s. 14 identyfikuje ten rysunek jako pałac Wielopolskich, co wydaje się wielce prawdopodobne. Byłoby to ujęcie od strony południo-
wo-wschodniej z wieżowym budynkiem gospodarczym na planie kwadratu po prawej stronie, głównym budynkiem mieszkalno-
reprezentacyjnym w środku, za postacią myśliwego i stajniami z lewej strony.
22 Plan Warszawy z okolicami, C.F. Hubner. 1733, oryg. SSD, sygn. X, F. 4, nr 9.
239
1. Warszawa, dwór Jana Wielopolskiego, kanclerza w. kor. przy Nowym Świecie. Fragment z otoku Wiel-
kiego widoku Warszawy Jana Jerzego Feygego, ok. 1701. Drezno, Sàchsische Staatsarchiv, sygn. Ingenieur-
corps В Ш, Warschau 1, opisany jako ..Graff von Beichling oder des Gross Cantzlers Pallast 23"
lerzym w. kor., a w 1678 r. kanclerzem w. kor. E. Starczewski pisze, że „w przeciwieństwie do ojca, który
dbał o popularność, zachowywał się dumnie i nieprzystępnie i zabiegał tylko o dalsze wyniesienie się przez
majątek, koligacje i dostojeństwa"18. Przy takich cechach musiał szczególnie dbać o właściwą oprawę swo-
jej ,,wielmożności", której rezydencje były głównym, jeżeli nie najważniejszym elementem.
Funkcja starosty nie wymagała przebywania na stałe w Warszawie, ale była podstawą dalszych awan-
sów w karierze senatorsko-dygnitarskiej19, która łączyła się z koniecznością dość częstych pobytów na dworze
królewskim. Należy przypuszczać, że Wielopolski, po zawarciu drugiego małżeństwa z Krystyną Komorow-
ską20, kiedy to ogromnie powiększył swoje posiadłości, chciał potwierdzić nową pozycję uzyskaniem waż-
nego stanowiska w państwie. Wówczas najpewniej przebudował dwór warszawski, doprowadzając do stanu,
jaki jest znany z rysunku J. J. Feygego z 1701 r.21 (il. 1) i planu C. F Hubnera z 1733 r.22 W 1667 r. dołączył
do tej rezydencji trzy place wydzielone z terenów starostwa warszawskiego - pierwszy w sąsiedztwie,
o szerokości 185 łokci wzdłuż Nowego Światu i głębokości 670 łokci, drugi mniejszy, rozciągający się „na
Starczewski,^, c/r., t. I, s. 560-561.
19 O mechanizmach działających przy takich awansach: T. Zielińska, Magnateria polska epoki saskiej, Wrocław. War-
szawa, Kraków, Gdańsk 1977, s. 43 i nn.
20 S t а г с z e w s к i, op. cit., t. I, s. 561 i W. D w о г z а с z е к, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 153 podają jedynie daty
zgonów kolejnych żon Jana Wielopolskiego, kanclerza w. kor. Pierwsza żona Aniela Febronia Koniecpolska zmarła w 1663 г..
druga Konstancja Krystyna Komorowska w 1675 г., ostatnia Maria Anna de la Grange d'Arquien w 1733 r.
21 Fragment z otoku Wielkiego widoku Warszawy Jana Jerzego Feygego, ok. 1701, rysunek w Sàchsische Staatsarchiv Dresden
[dalej cyt.: SSD], sygn. Ingenieurcorps В III, Warschau 1, opisany jako „Graff von Beichling oder des Gross Cantzlers Pallast 23".
Z. Bieniecki w analitycznym opracowaniu Widoku., nie zidentyfikował tego rysunku: Z. В i e n i e с к i, Obraz Warszawy z 1701
roku w rysunkach Jana Jerzego Feyge, „Biuletyn Historii Sztuki", XXXIX, 1977, nr 3, s. 274. Kwiatkowski, Architektura....
s. 14 identyfikuje ten rysunek jako pałac Wielopolskich, co wydaje się wielce prawdopodobne. Byłoby to ujęcie od strony południo-
wo-wschodniej z wieżowym budynkiem gospodarczym na planie kwadratu po prawej stronie, głównym budynkiem mieszkalno-
reprezentacyjnym w środku, za postacią myśliwego i stajniami z lewej strony.
22 Plan Warszawy z okolicami, C.F. Hubner. 1733, oryg. SSD, sygn. X, F. 4, nr 9.