Rocznik Historii Sztuki (30.2005)

PAŁAC WIELOPOLSKICH I FRANCISZKA KSAWEREGO BRANICKIEGO PRZY NOWYM ŚWIECIE W WARSZAWIE

253

10. Warszawa, rezydencja Franciszka Ksawerego Branickiego, hetmana w. kor., pałac „większy", elewacja frontowa
z elewacjami oficyn od ulicy, po 1781 г., projekt S.B. Zuga, Gabinet Rycin BUW, sygn. Inw. G.R. 2226 (Zb. Patka 45).

Oprać. J. Putkowska

osiowa, miała przyziemie odcięte od piętra prostym paskiem i zwieńczenie prostym gzymsem. Oprócz iden-
tycznych w obu kondygnacjach skromnie profilowanych opasek otworów okiennych, otrzymała na piętrze
proste dekoracyjne płyciny podokienne, a na pasach międzyokiennych o bogatszym profilu, o wysokości
równej oknom z opaskami. W części środkowej przyziemia dodano boniowanie, po obu stronach okna na osi
i nad dwoma sąsiednimi, a na piętrze rozdzielono cztery wysokie płyciny na dwie z uzupełnieniem w gór-
nych narożnikach o przełamania. Dziedzińcowa elewacja parterowej oficyny południowej była także jede-
nastoosiowa i należy przyjąć, że miała identyczne opracowanie jak przeciwległa, z wyróżnieniem trzech osi
środkowych, tylko wnękowych, z małymi otworami u góry. Jak wyglądały elewacje oficyn od strony dzie-
dzińca po obu stronach wjazdu, nie wiadomo. Regularność rozmieszczenia w nich otworów i wnęk, zakłó-
coną w części południowej wjazdami do wozowni, można odczytać na planie. Zestawienie z pomiarem
z 1780 r. wyraźnie pokazuje, że musiały być przerobione z dostosowaniem do całości odnowionego parad-
nego dziedzińca przed pałacem „większym". Od strony ulicy oficyny po obu stronach wjazdu na pewno też
otrzymały wówczas nowe opracowanie, utrzymane w tej samej konwencji co od strony dziedzińca, tylko
bogatsze. Północną, z nadbudowanym mieszkalnym piętrem, wykonano zapewne zgodnie z zachowanym
projektem S.B. Zuga61, z częścią środkową zaakcentowaną bogatszą dekoracją i zamknięciami kompozycji
na narożach. Miała cokołowe, boniowane przyziemie i wyższe piętro zwieńczone rozbudowanym gzymsem
z kroksztynami we fryzie. Otwory okienne piętra w profilowanych opaskach miały parapety także podparte
kroksztynami, a ozdobne wąskie płyciny wystąpiły tu jako elementy dekorujące część akcentującą oś, a tak-
że jako zamknięcia naroży górnej kondygnacji. Wydaje się oczywiste, że druga, parterowa oficyna po prze-
ciwnej, południowej stronie bramy również otrzymała nowe opracowanie przyulicznej elewacji, identyczne
jak parter północnej.

W przekształcaniu rezydencji według projektu S.B. Zuga część pałacu „większego" pomiędzy ulicą
a korpusem wymagała znacznie mniejszych zmian i korekt, niż ta sama przestrzeń przed korpusem pałacu
„mniejszego". Tu dziedziniec otaczały przypadkowo ustawione budynki. Architekt, przyjmując narzucony,
uzupełniający program zaproponował niezwykle proste i dające rewelacyjny efekt rozwiązanie, niestety
niezrealizowane62. W 1790 r. dziedziniec ten nadal otaczały budynki różnej wielkości i wysokości, bez

Przypisanie autorstwa opracowania tej elewacji S.B. Zugowi wynika z analizy porównawczej z projektem elewacji oficyn od strony
Nowego Światu przedstawionych na projekcie ze zbiorów GR BUW, sygn. Inw. G.R. 2226 (Zb. Patka 45).

61 Pałac „większy", elewacja głównego korpusu od strony dziedzińca z doklejonymi elewacjami oficyn od Nowego Światu
wraz z główną bramą wiodącą na dziedziniec, projekt S.B. Zug po 1780 г., GR BUW, sygn. G.R. 2226 (Zb. Patka 45).

62 Kwiatkowski, Szymon Bogumił Zug..., s. 111, przyjmuje, że projekt Zuga otoczenia dziedzińca „mniejszego" kolum-
nadą wykonano, uzasadniając tę hipotezę widokiem narysowanym przez Z. Vogla. Szkic sytuacyjny rezydencji załączony do Po-
miaru Warszawy na łokcie... z 1790 г., opisany w przyp. 59 świadczy dowodnie o tym, że akwarela Vogla była tylko załącznikiem
do projektu, ilustracją zachęcającą inwestora do wyłożenia funduszy na jego budowę albo też reklamówką zrobioną na zamówienie
architekta. Autor monografii S.B. Zuga powtórzył to błędne stwierdzenie o zrealizowanej kolumnadzie na dziedzińcu pałacu
..mniejszego" К wiatk ows ki, Architektura..., s. 226.