Rocznik Historii Sztuki (30.2005)

PAŁAC WIELOPOLSKICH I FRANCISZKA KSAWEREGO BRANICKIEGO PRZY NOWYM ŚWIECIE W WARSZAWIE 255

11. Warszawa, rezydencja Franciszka Ksawerego Branickiego, hetmana w. kor., pałac „mniejszy", elewacja frontowa, po 1781
г.. projekt S.B. Zuga, Gabinet Rycin BUW, sygn. Inw. G.R. 2228 (Zb. Patka 51). Fot. T. Żółtowska-Huszcza

dzi na zadany temat. Natomiast koncepcja stworzenia dla hetmana apartamentu o bardzo rozbudowanym
programie była interesująca, szczególnie w części kameralnej, zaprojektowanej w piwnicach. Według tej
wersji w przyziemiu pałacu „mniejszego" zamiast apartamentu gościnnego miały się znaleźć pomieszczenia
do pracy i reprezentacji przeznaczone dla hetmana, takie jak kancelaria połączona z galerią i gabinet, do-
stępne przez przedpokój w oficynie, do którego można było wejść z obu dziedzińców. Pozostała część miała
być identyczna jak w zrealizowanym projekcie, ale z południowej garderoby hetmańskiego apartamentu
można byłoby przejść do sieni i schodami w dół dostać się do piwnic, które Zug proponował gruntownie
przekształcić na rekreacyjny apartament dla F. K. Branickiego z labiryntem, ogrodem i łazienką o programie
sekretnego ogrodu miłości68. Zejście przez sień z oficjalnego apartamentu miało być użytkowane wyłącznie
przez właściciela, natomiast wybrani goście wprowadzani byliby tylko od ogrodu, z zewnątrz. Architekt
przedstawił dwie wersje projektowe apartamentu rekreacyjnego, obie o identycznym programie, różniące
się tylko opracowaniem niektórych szczegółów69. Stosując proste zabiegi scenograficzne proponował całko-
wite przeobrażenie dziewięciu sklepionych pomieszczeń pod środkową i południową częścią pałacu „mniej-
szego", zgodnie z funkcją przyjmowaną wówczas bardzo często w pawilonach ogrodowych. Chciał na osi
pałacu od strony ogrodu dostawić grotę, przez którą wchodziło by się do atrakcyjnych wnętrz, różnych
w nastroju, silnie oddziaływujących na gości.

ZAKOŃCZENIE

Dwór Jana Wielopolskiego, wojewody krakowskiego, kanclerza w. kor. z 2. połowy XVII w. miał
skromny program, a rozwiązanie głównego budynku mieszkalno-reprezentacyjnego wzorowano na maniery-
stycznych willach, z częścią reprezentacyjną o pomieszczeniach bez sprecyzowanych funkcji, z galerią i skrom-
nym apartamentem o podstawowym zestawie trzech pokoi. Rezydencja nie należała do najwspanialszych
w mieście stołecznym, ale musiała wyróżniać się spośród innych, skoro J. J. Feyge umieścił ją w otoku
panoramy Warszawy z 1701 r.

Przebudowa rezydencji przez spadkobierców kanclerza, przeprowadzona w latach 1744-1755 według
projektu Piotra Hiża wykazuje, jak inne były już wymagania, jakim odpowiadać musiała warszawska siedziba

68M. To p i ń s к a, Groty ogrodowe w założeniach przestrzennych Szymona Bogumiła Zuga, [w:] Arx felicitatis. Księga ku
czci profesora Andrzeja Rottermunda w sześćdziesiątą rocznicę urodzin od przyjaciół, kolegów i współpracowników, Warszawa
2001. s. 434-^36.

69 Pałac „mniejszy'", rzut podziemi - projekt, S.B. Zug, po 1780 г., GR BUW, sygn. Inw. G.R. 2230 (Zb. Patka 73) i 2231
(Zb. Patka 74).