DOI Artikel:
Sikora, Sławomir: Doświadczenie fotografii: Roland Barthes
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14575#0072
66
SŁAWOMIR SIKORA
balizacji, nie poddają się przekształceniu w opowieść i z tego powodu często ulegają wyparciu i zapomnie-
niu80. Proust zdaje się rozszerzać to wyobrażenie na całą pamięć stricte intelektualną, która nie jest w stanie
ożywić przeszłości (często metaforycznie wykorzystuje do tego celu fotografię). Barthes podejmuje ten
wątek: fotografia z uwagi na „zastygły czas przeszły" i ahermeneutyczność przypomina traumatycznie „uwię-
zione wspomnienie" (to jej istota, drugi, powszechny, rodzaj punctum). Zdarza się jednak, że w tym zasty-
głym obrazie pojawia się szczegół, który podobnie jak u Prousta - potrafi „rozmrozić" zastygłą chwilę. Tę
iskierkę życia, przyszłość, którą można zobaczyć oglądając się za siebie, może „wyzwolić" z fotografii pun-
ctum. Jest doprawdy sprawą szczególną, że ta najważniejsza fotografia została zrobiona w ogrodzie zimo-
wym, tym osobliwym miejscu (dość powszechnym w XlX-wiecznych domach), które przechowywało życie
w środku zimy, ale było też namiastką Edenu.. .81
EXPERIENCE OF PHOTOGRAPHY: ROLAND BARTHES
Abstract
Roland Barthes was interested in photography for almost all his artistic life. He devoted some attention to it already in his
early Mithologies, but the most important from this perspective was his last book written before his sudden death - Camera lucida.
Reflections on Photography (1980). It brings back many threads that had been introduced before (sometimes in the strictly theo-
retical essays of the 1960s), nevertheless a great number of issues gains a new understanding and revaluation. What is différent is
the language used by the author - definitely more fréquent plural of the first person turns into personal voice: Barthes becomes
a mediator for all Photography. The quest for 'the language of photography' is replaced by more ontological reflections. This inter-
twines significantly with an attempt to search in the photographie pictures for the true mother, with the attempts to 'resurrect' her.
This search is conducted in the name of love (sensuality and physicality, so often omitted by science, are very important here). Break-
ing up with his previous reflections on photography, set forms of classifications, Barthes introduces two new éléments of the analy-
sis: the studium and punctum. The latter one, because of its unintentionality, slightly resembles the hierophany of Mircea Eliade -
Barthes himself writes that thanks to this element the expérience of photography (and its adventure) could become a feast.
His escape from the former forms of classifications is connected with his déclaration that faced with photographs he wants 'to
be a primitive, without a culture', and this statement reflects a cuit attitude once suggested by W. Benjamin. In Sikora's opinion the
most important key to interpreting the Barthes' book is Proust's 'involuntary memory' (an attempt to use it with photography), here
might be helpful some of the previous Benjamin's ideas concerning photography. (The Benjamin's influences could be traced in
many ideas of Barthes, although there is no explicit évidence for thèse inspirations.) The author argues with the attempts to unam-
biguously interpret as fiction the adventure of finding the mother described by Barthes (suggestions that the first photography of her
which he does not reproduce is nonexistent - for instance M. Olin). From some time now in science (e.g. in anthropology) could be
seen a criticism of realistic paradigm of description - the description itself should rather evoke the described reality. This opens up
the possibility of literary experiments - and in this way, in author's opinion, the Barthes' book should be regarded. Mysteriousness
of description of this last photograph, of expérience of the mother's présence in this last unpublished snapshot is rather supposed to
create a framework that helps the readers find their own émotions (as only thèse are real - the feelings of others, when too candid,
tend to lapse into sentimentality and kitsch), enter the imaginable... What is crucial is that as it was suggested by J.-P. Sartre (to
whom the book is dedicated), this going beyond reality should allow for émotions and actions. This quasi-ritual and emotional (syn-
esthesia) character of the Barthes' 'way' is what Sikora attempts to demonstrate.
Sławomir Sikora
niosła na płaszczyznę psychiczną trzy jego elementy: gwałtowny szok, przebicie i konsekwencje dla całego organizmu. [...] Aby
miał miejsce uraz we właściwym znaczeniu to znaczy nieodreagowanie doświadczenia, które zalega w psychice jako
>>obce ciało<< muszą być obecne pewne obiektywne uwarunkowania. Z pewnością >>sama natura<< wydarzenia może uniemoż-
liwiać całkowite odreagowanie (np. >>nieodwracalna utrata kochanej osoby«)". J. L a p 1 a n с h e, J.-P. P o n t a 1 i s, Słownik psycho-
analizy, pod kierunkiem D. Lagach e'a, przeł. E. Modzelewska, E. Wojciechowska, WSiP, Warszawa 1996, s. 40-44,
hasło: Uraz psychiczny.
80
Por. poprzedni przypis, a także A n к e r s m i t, op. cit.
81 „Według Waltera Benjamina ogród zimowy - zaczyna swój tekst Ogród zimowy Małgorzata Szafrańska - był, obok dworca
kolejowego, jednym z najbardziej charakterystycznych tworów XIX stulecia, w których osiągnięcia techniki krzyżowały się z nie-
poskromionymi wzlotami fantazji". M. Szafrańska, Ogród zimowy, [w:] e a d e m (red.), Ogród. Forma - Symbol - Marzenie,
Zamek Królewski w Warszawie [Warszawa 1999], s. 419. Na symboliczność tej nazwy (zgubionej w książkowym tłumaczeniu
polskim) zwraca uwagę również Olin, choć jej interpretacja podąża inną ścieżką. Wskazuje ona na podobieństwo tego opisu do
opisu zdjęcia sześcioletniego Kafki u Benjamina. Moim zdaniem to podobieństwo jest odległe, a enigmatyczny opis Barthes'a pa-
suje do wielu fotografii - niemniej to ciekawe skojarzenie. Olin, op. cit.; Benjamin, Mała historia..., s. 113-114.
SŁAWOMIR SIKORA
balizacji, nie poddają się przekształceniu w opowieść i z tego powodu często ulegają wyparciu i zapomnie-
niu80. Proust zdaje się rozszerzać to wyobrażenie na całą pamięć stricte intelektualną, która nie jest w stanie
ożywić przeszłości (często metaforycznie wykorzystuje do tego celu fotografię). Barthes podejmuje ten
wątek: fotografia z uwagi na „zastygły czas przeszły" i ahermeneutyczność przypomina traumatycznie „uwię-
zione wspomnienie" (to jej istota, drugi, powszechny, rodzaj punctum). Zdarza się jednak, że w tym zasty-
głym obrazie pojawia się szczegół, który podobnie jak u Prousta - potrafi „rozmrozić" zastygłą chwilę. Tę
iskierkę życia, przyszłość, którą można zobaczyć oglądając się za siebie, może „wyzwolić" z fotografii pun-
ctum. Jest doprawdy sprawą szczególną, że ta najważniejsza fotografia została zrobiona w ogrodzie zimo-
wym, tym osobliwym miejscu (dość powszechnym w XlX-wiecznych domach), które przechowywało życie
w środku zimy, ale było też namiastką Edenu.. .81
EXPERIENCE OF PHOTOGRAPHY: ROLAND BARTHES
Abstract
Roland Barthes was interested in photography for almost all his artistic life. He devoted some attention to it already in his
early Mithologies, but the most important from this perspective was his last book written before his sudden death - Camera lucida.
Reflections on Photography (1980). It brings back many threads that had been introduced before (sometimes in the strictly theo-
retical essays of the 1960s), nevertheless a great number of issues gains a new understanding and revaluation. What is différent is
the language used by the author - definitely more fréquent plural of the first person turns into personal voice: Barthes becomes
a mediator for all Photography. The quest for 'the language of photography' is replaced by more ontological reflections. This inter-
twines significantly with an attempt to search in the photographie pictures for the true mother, with the attempts to 'resurrect' her.
This search is conducted in the name of love (sensuality and physicality, so often omitted by science, are very important here). Break-
ing up with his previous reflections on photography, set forms of classifications, Barthes introduces two new éléments of the analy-
sis: the studium and punctum. The latter one, because of its unintentionality, slightly resembles the hierophany of Mircea Eliade -
Barthes himself writes that thanks to this element the expérience of photography (and its adventure) could become a feast.
His escape from the former forms of classifications is connected with his déclaration that faced with photographs he wants 'to
be a primitive, without a culture', and this statement reflects a cuit attitude once suggested by W. Benjamin. In Sikora's opinion the
most important key to interpreting the Barthes' book is Proust's 'involuntary memory' (an attempt to use it with photography), here
might be helpful some of the previous Benjamin's ideas concerning photography. (The Benjamin's influences could be traced in
many ideas of Barthes, although there is no explicit évidence for thèse inspirations.) The author argues with the attempts to unam-
biguously interpret as fiction the adventure of finding the mother described by Barthes (suggestions that the first photography of her
which he does not reproduce is nonexistent - for instance M. Olin). From some time now in science (e.g. in anthropology) could be
seen a criticism of realistic paradigm of description - the description itself should rather evoke the described reality. This opens up
the possibility of literary experiments - and in this way, in author's opinion, the Barthes' book should be regarded. Mysteriousness
of description of this last photograph, of expérience of the mother's présence in this last unpublished snapshot is rather supposed to
create a framework that helps the readers find their own émotions (as only thèse are real - the feelings of others, when too candid,
tend to lapse into sentimentality and kitsch), enter the imaginable... What is crucial is that as it was suggested by J.-P. Sartre (to
whom the book is dedicated), this going beyond reality should allow for émotions and actions. This quasi-ritual and emotional (syn-
esthesia) character of the Barthes' 'way' is what Sikora attempts to demonstrate.
Sławomir Sikora
niosła na płaszczyznę psychiczną trzy jego elementy: gwałtowny szok, przebicie i konsekwencje dla całego organizmu. [...] Aby
miał miejsce uraz we właściwym znaczeniu to znaczy nieodreagowanie doświadczenia, które zalega w psychice jako
>>obce ciało<< muszą być obecne pewne obiektywne uwarunkowania. Z pewnością >>sama natura<< wydarzenia może uniemoż-
liwiać całkowite odreagowanie (np. >>nieodwracalna utrata kochanej osoby«)". J. L a p 1 a n с h e, J.-P. P o n t a 1 i s, Słownik psycho-
analizy, pod kierunkiem D. Lagach e'a, przeł. E. Modzelewska, E. Wojciechowska, WSiP, Warszawa 1996, s. 40-44,
hasło: Uraz psychiczny.
80
Por. poprzedni przypis, a także A n к e r s m i t, op. cit.
81 „Według Waltera Benjamina ogród zimowy - zaczyna swój tekst Ogród zimowy Małgorzata Szafrańska - był, obok dworca
kolejowego, jednym z najbardziej charakterystycznych tworów XIX stulecia, w których osiągnięcia techniki krzyżowały się z nie-
poskromionymi wzlotami fantazji". M. Szafrańska, Ogród zimowy, [w:] e a d e m (red.), Ogród. Forma - Symbol - Marzenie,
Zamek Królewski w Warszawie [Warszawa 1999], s. 419. Na symboliczność tej nazwy (zgubionej w książkowym tłumaczeniu
polskim) zwraca uwagę również Olin, choć jej interpretacja podąża inną ścieżką. Wskazuje ona na podobieństwo tego opisu do
opisu zdjęcia sześcioletniego Kafki u Benjamina. Moim zdaniem to podobieństwo jest odległe, a enigmatyczny opis Barthes'a pa-
suje do wielu fotografii - niemniej to ciekawe skojarzenie. Olin, op. cit.; Benjamin, Mała historia..., s. 113-114.