DOI Artikel:
Puchala-Rojek, Karolina: Ucieczka od piktorializmu: kobieca fotografia artystyczna w dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce na przykładzie twórczości wybranych artystek
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14575#0108
102
KAROLINA PUCHAŁA-RO.IHK
9. Z. Chomętowska, Wytapianie tłuszczu z odpadków, 10. Z. Chomętowska, Wysypisko śmieci, koniec lat 30.,
koniec lat 30., Muzeum Historyczne m.st. Warszawy Muzeum Historyczne m.st. Warszawy
fotografia zabytków. Tymczasem zdjęcia Chomętowskiej ani tematem, ani kompozycją i techniką wykonania
nie wpisują się w założenia piktorializmu. Przyglądając się fotografii, przedstawiającej wnętrze hali, w której
wytapiany był tłuszcz z odpadów, trudno uwierzyć, że powstała ona w latach 30. (il. 9). Światło bijące z ze-
wnątrz, rozmywające centralny fragment kompozycji, stos śmieci tworzący jakby żywy organizm, zwisają-
ce spod dachu łańcuchy i porozrzucane narzędzia, to elementy z marginesu industrialnego świata. Zdjęcie
swym charakterem bliższe jest sztuce Josepha Beuysa czy tej z lat 90. XX w. niż czemukolwiek, co powstało
pod koniec lat 30. w Polsce. Ta szorstkość odczuwalna jest też w innych pracach z cyklu, jak choćby w fo-
tografii ciężarówki wyrzucającej śmieci do wielkiego dołu (il. 10). Robotnik stojący przy aucie, obserwują-
cy stos odpadów, zajmujących ponad połowę kompozycji zdjęcia, zamkniętej panoramą Warszawy, wydaje
się bardzo odległy od czasów Bułhaka i Mikolascha. Chomętowska dostrzegła nowoczesność tam, gdzie
stykała się ona z podstawowymi, a jednocześnie skrywanymi procesami, obnażając nieuchronność praw
natury. Fotografując wysypiska śmieci i ich przetwarzanie pokazywała to, co zazwyczaj jest tłumione, pomi-
jane jako nieprzyjemne dla widza. Wkroczyła w obszar wcześniej niedostępny zarówno dla artystek, jak i dla
artystów, przełamując nie tylko konwencje panujące w fotografii, ale też stereotypy dotyczące własnej płci.
Czas wojny ujednolicił tematykę twórczości wielu różnych fotografów, wydarzenia powtórnie zbliżyły
porównywane wyżej artystki, a właściwie ich dzieła. Początkowo hitlerowska okupacja uniemożliwiła Zofii
Chomętowskiej robienie zdjęć, dla Julii Pirotte, przeciwnie, stała się jednym z głównych tematów fotogra-
ficznych. Od 1942 r. fotografka zaczęła działać we francuskim ruchu oporu w Marsylii. „Mieszkam na ulicz-
ce Fauque 10 - pisała. - To tu, w kuchni, wywołuję moje fotografie, to tu też robię fałszywe dokumenty,
dowody, świadectwa pracy i inne, niezbędne ruchowi oporu. Zlecenia, które wykonuję dla gazety służą rów-
nież przewożeniu bibuły, broni i podziemnej prasy"69. Właśnie w wyniku tej współpracy powstała cała seria
fotografii przedstawiających powstanie w Marsylii, które wybuchło w sierpniu 1944 r. „Z mojej Leici
J. Pirotte, J'habitais 10 impasse Faque...., [w:] Julia Pirotte. Une photographe..., s. 42.
KAROLINA PUCHAŁA-RO.IHK
9. Z. Chomętowska, Wytapianie tłuszczu z odpadków, 10. Z. Chomętowska, Wysypisko śmieci, koniec lat 30.,
koniec lat 30., Muzeum Historyczne m.st. Warszawy Muzeum Historyczne m.st. Warszawy
fotografia zabytków. Tymczasem zdjęcia Chomętowskiej ani tematem, ani kompozycją i techniką wykonania
nie wpisują się w założenia piktorializmu. Przyglądając się fotografii, przedstawiającej wnętrze hali, w której
wytapiany był tłuszcz z odpadów, trudno uwierzyć, że powstała ona w latach 30. (il. 9). Światło bijące z ze-
wnątrz, rozmywające centralny fragment kompozycji, stos śmieci tworzący jakby żywy organizm, zwisają-
ce spod dachu łańcuchy i porozrzucane narzędzia, to elementy z marginesu industrialnego świata. Zdjęcie
swym charakterem bliższe jest sztuce Josepha Beuysa czy tej z lat 90. XX w. niż czemukolwiek, co powstało
pod koniec lat 30. w Polsce. Ta szorstkość odczuwalna jest też w innych pracach z cyklu, jak choćby w fo-
tografii ciężarówki wyrzucającej śmieci do wielkiego dołu (il. 10). Robotnik stojący przy aucie, obserwują-
cy stos odpadów, zajmujących ponad połowę kompozycji zdjęcia, zamkniętej panoramą Warszawy, wydaje
się bardzo odległy od czasów Bułhaka i Mikolascha. Chomętowska dostrzegła nowoczesność tam, gdzie
stykała się ona z podstawowymi, a jednocześnie skrywanymi procesami, obnażając nieuchronność praw
natury. Fotografując wysypiska śmieci i ich przetwarzanie pokazywała to, co zazwyczaj jest tłumione, pomi-
jane jako nieprzyjemne dla widza. Wkroczyła w obszar wcześniej niedostępny zarówno dla artystek, jak i dla
artystów, przełamując nie tylko konwencje panujące w fotografii, ale też stereotypy dotyczące własnej płci.
Czas wojny ujednolicił tematykę twórczości wielu różnych fotografów, wydarzenia powtórnie zbliżyły
porównywane wyżej artystki, a właściwie ich dzieła. Początkowo hitlerowska okupacja uniemożliwiła Zofii
Chomętowskiej robienie zdjęć, dla Julii Pirotte, przeciwnie, stała się jednym z głównych tematów fotogra-
ficznych. Od 1942 r. fotografka zaczęła działać we francuskim ruchu oporu w Marsylii. „Mieszkam na ulicz-
ce Fauque 10 - pisała. - To tu, w kuchni, wywołuję moje fotografie, to tu też robię fałszywe dokumenty,
dowody, świadectwa pracy i inne, niezbędne ruchowi oporu. Zlecenia, które wykonuję dla gazety służą rów-
nież przewożeniu bibuły, broni i podziemnej prasy"69. Właśnie w wyniku tej współpracy powstała cała seria
fotografii przedstawiających powstanie w Marsylii, które wybuchło w sierpniu 1944 r. „Z mojej Leici
J. Pirotte, J'habitais 10 impasse Faque...., [w:] Julia Pirotte. Une photographe..., s. 42.