DOI Artikel:
Szymanowicz, Maciej: Pomiędzy fotografią a malarstwem: o współpracy Jana Bułhaka z Ferdynandem Ruszczycem
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14575#0129
POMIĘDZY FOTOGRAFIĄ A MALARSTWEM
123
9. F. Ruszczyć, Zaułek Bernardyński, rysunek, 1907, 10. J. Bułhak, Zaułek Bernardyński, z kolekcji „Wilno",
„Arkady" 1/1938, s. 7 brom, 1912-1919, Biblioteka Instytutu Historii Sztuki UAM
janym przez całe życie. W najogólniejszych założeniach pozwalał on na porządkowanie przestrzeni archi-
tektonicznej dzięki zastosowaniu układu kulisowego, pełniącego funkcję ramy wewnątrzobrazowej, która
eksponowała motyw główny usytuowany zwykle na drugim planie. Rama przeważnie nie była tu biernym
elementem obrazu, jej zadanie poległo na prowadzeniu wzroku widza ku motywowi głównemu (którym był
zwykle umieszczony centralnie element architektoniczny, np. budynek, brama).
Podobny problem konstrukcyjny pojawił się w rysunku Ruszczyca Podwórze domu pani Romerowej
z 1899 r. Bułhak wykonał fotografię będącą niemal wiernym powieleniem tej kompozycji (il. 11-12). Do-
konał jedynie niewielkiej zmiany kąta widzenia oraz powiększył dystans do elewacji budynku, co pozwoli-
ło na rozbudowę kulis złożonych z bocznych skrzydeł domu. Bułhak wprowadził także zróżnicowanie świat-
łocienia. Przywołana fotografia nie była jedyną, którą wykonał w tym miejscu. Idąc za wzorem Ruszczyca,
rozpoczął penetrację wileńskich podwórek, które później zaprowadziły go do efektów daleko wybiegających
poza myśl malarza.
Większe zbliżenie do malarskiego wzorca osiągnął Bułhak bazując na obrazie olejnym Ferdynanda
Ruszczyca Kościół Misjonarzy w Wilnie z 1904 r. (il. 13-14). Fotografowi udało się tu powielić kompozycję
oraz silny kontrast pomiędzy bielą elewacji kościoła a ciemnym, jednolitym niebem.
Najbardziej jednak znaczące w wileńskiej twórczości Jana Bułhaka były te zdjęcia, w których starał się
wciągnąć tkankę miejską w krwiobieg natury. Bułhak w Wędrówkach fotografa z 1936 r. pisał o tego rodza-
ju relacji: „Miasto stawia między ziemią a człowiekiem kamienne zapory, wznosi stosy przedmiotów brzyd-
kich i przypadkowych, zakrywa niemi prawdziwą i jedyną wieczność ziemską - dal i niebo. [...] Wilno nie
zakłóca perspektywy spraw przyrodzonych i ważnych swoim istnieniem i stanowi w tym prawidle uwagi
godny wyjątek"33. Miasto to, ze względu na topografię terenu, stworzyło możliwość potraktowania go jak
otwartego pejzażu. Słuszność miał Tadeusz Przypkowski powiadając, iż „krajobraz jest tematem nawet wielu
Bułhak, Wędrówki fotografa w słowie i obrazie. Pejzaż Wilna..., s. 5-6.
123
9. F. Ruszczyć, Zaułek Bernardyński, rysunek, 1907, 10. J. Bułhak, Zaułek Bernardyński, z kolekcji „Wilno",
„Arkady" 1/1938, s. 7 brom, 1912-1919, Biblioteka Instytutu Historii Sztuki UAM
janym przez całe życie. W najogólniejszych założeniach pozwalał on na porządkowanie przestrzeni archi-
tektonicznej dzięki zastosowaniu układu kulisowego, pełniącego funkcję ramy wewnątrzobrazowej, która
eksponowała motyw główny usytuowany zwykle na drugim planie. Rama przeważnie nie była tu biernym
elementem obrazu, jej zadanie poległo na prowadzeniu wzroku widza ku motywowi głównemu (którym był
zwykle umieszczony centralnie element architektoniczny, np. budynek, brama).
Podobny problem konstrukcyjny pojawił się w rysunku Ruszczyca Podwórze domu pani Romerowej
z 1899 r. Bułhak wykonał fotografię będącą niemal wiernym powieleniem tej kompozycji (il. 11-12). Do-
konał jedynie niewielkiej zmiany kąta widzenia oraz powiększył dystans do elewacji budynku, co pozwoli-
ło na rozbudowę kulis złożonych z bocznych skrzydeł domu. Bułhak wprowadził także zróżnicowanie świat-
łocienia. Przywołana fotografia nie była jedyną, którą wykonał w tym miejscu. Idąc za wzorem Ruszczyca,
rozpoczął penetrację wileńskich podwórek, które później zaprowadziły go do efektów daleko wybiegających
poza myśl malarza.
Większe zbliżenie do malarskiego wzorca osiągnął Bułhak bazując na obrazie olejnym Ferdynanda
Ruszczyca Kościół Misjonarzy w Wilnie z 1904 r. (il. 13-14). Fotografowi udało się tu powielić kompozycję
oraz silny kontrast pomiędzy bielą elewacji kościoła a ciemnym, jednolitym niebem.
Najbardziej jednak znaczące w wileńskiej twórczości Jana Bułhaka były te zdjęcia, w których starał się
wciągnąć tkankę miejską w krwiobieg natury. Bułhak w Wędrówkach fotografa z 1936 r. pisał o tego rodza-
ju relacji: „Miasto stawia między ziemią a człowiekiem kamienne zapory, wznosi stosy przedmiotów brzyd-
kich i przypadkowych, zakrywa niemi prawdziwą i jedyną wieczność ziemską - dal i niebo. [...] Wilno nie
zakłóca perspektywy spraw przyrodzonych i ważnych swoim istnieniem i stanowi w tym prawidle uwagi
godny wyjątek"33. Miasto to, ze względu na topografię terenu, stworzyło możliwość potraktowania go jak
otwartego pejzażu. Słuszność miał Tadeusz Przypkowski powiadając, iż „krajobraz jest tematem nawet wielu
Bułhak, Wędrówki fotografa w słowie i obrazie. Pejzaż Wilna..., s. 5-6.