Universitätsbibliothek HeidelbergUniversitätsbibliothek Heidelberg
Metadaten

Rocznik Historii Sztuki — 31.2006

DOI Artikel:
Szymanowicz, Maciej: Pomiędzy fotografią a malarstwem: o współpracy Jana Bułhaka z Ferdynandem Ruszczycem
DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.14575#0142

DWork-Logo
Überblick
Faksimile
0.5
1 cm
facsimile
Vollansicht
OCR-Volltext
136

MACIEJ SZYMANOWICZ

34. F. Ruszczyć, Most zimą, olej na płótnie, 35. J. Bułhak, Mostek, fot. opublikowana w: Wędrówki fotografa

1901, Muzeum Śląskie w Katowicach w słowie i obrazie. Krajobraz widziany przez soczewkę,

Wilno 1931

rozwiązanie konstrukcji, z wyłączeniem iluzyjnego środka działania dali, mówi, że scena nie jest pojęta
w obiektywnie istniejącej przestrzeni, rozwijającej się ku głębi i tworzącej czasowe istnienie zjawiska wśród
otaczających go przedmiotów. Wręcz przeciwnie. Potężny garb ziemi opada ku przodowi i zamyka swą kra-
wędzią dal, tak że ziemia zda się wisieć czy krążyć w jakimś ponadczasowym przestworzu, pod nakryciem
ciężkich zwałów chmur"52. Chociaż Ziemia nie zawierała dla Bułhaka pierwiastka nowości w zakresie kom-
pozycji, to jeszcze w latach 40. wykonywał zdjęcia według jej schematu.

Jeden z ciekawszych przypadków odwołania się do malarstwa odnajdujemy w fotografii Mostek (il. 35)53,
opublikowanej w 1933 r. w książce Bułhaka Wędrówki fotografa w słowie i obrazie. Krajobraz widziany
przez soczewkę54, dedykowanej Ruszczycowi. Bułhak w swojej pracy odwołał się do obrazu Most zimą (1901)
(il. 34). Posłużył się zbliżonym sposobem kadrowania i wyborem tej samej pory roku dla przedstawienia
bliźniaczego motywu. Most zimą bez wątpienia był ostatecznym impulsem do powstania tej fotografii, należy
jednak przyjrzeć się możliwemu wpływowi innych podobnie rozwiązanych kompozycyjnie obrazów Rusz-
czyca: Nec mergitur, Młyn zimą o zachodzie i Na anioł pański (il. 36-37). W każdym z tych przypadków
malarz umieścił w prawym górnym narożniku pola obrazowego stosunkowo mały, lecz zasadniczy element
kompozycji, do którego dążą wszystkie linie i który jest punktem kulminacyjnym akcji obrazowej. Ruszczyć
zastosował w tych pracach dwa sposoby ukazania akcji w obrazie. W pierwszym przypadku oddał na pierw-
szym planie wrażenie pulsującego ruchu, ukazanego za pomocą spienionych fal {Nec mergitur) i targanych
wiatrem traw (Na anioł pański). Dynamicznie ukazane płaszczyzny prowadzą po diagonalach ku motywowi
głównemu, umieszczonemu w prawym górnym narożniku pola obrazowego. W Nec mergitur jest to kadłub
statku, a. w Na anioł pański sylwetka samotnego jeźdźca. W trzecim przypadku, obrazu Młyn zimą o zacho-
dzie, Ruszczyć wiedzie ku motywowi głównemu (którym jest młyńskie koło) przez dwie pierwszoplanowe,
monotonne, kontrastujące płaszczyzny: jasną przykrytą śniegiem ziemię i ciemną powierzchnię rzeki. Pierw-
szy plan, zapowiadający motyw główny, zbudowany jest na kontraście dwóch płaszczyzn, przy czym ruch
w głąb obrazu - ku młynowi - odbywa się za pośrednictwem linii brzegowej rzeki, jednocześnie rozdziela-
jącej dwie skontrastowane płaszczyzny. W każdym z analizowanych przypadków motyw główny nadaje sens
dziejącej się poniżej akcji i jest jej zakończeniem.

Bułhak dla swojej fotografii obrał drugą metodę, opierającą się na kontrastowaniu powierzchni. Co
w takim razie łączy Most zimą ze zdjęciem Bułhaka? Celowo omówiono trzy przykłady z malarstwa Rusz-
czyca, gdyż to one stanowiły bezpośredni wzór rozwiązania kompozycyjnego obrazu, natomiast Most zimą
był przede wszystkim wzorcem tematycznym, choć wiele jego cech formalnych zostało wykorzystanych

M aj e r s к a, op. cit.

Zdjęcie to znane jest również pod tytułem Most.

Bułhak, Wędrówki fotografa w słowie i obrazie. Krajobraz widziany..., s. 15.
 
Annotationen