DOI Artikel:
Okołowicz, Stefan: Metafizyczna dziwność istnienia w fotografiach Stanisława Ignacego Witkiewicza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14575#0167
METAFIZYCZNA DZIWNOŚĆ ISTNIENIA W FOTOGRAFIACH STANISŁAWA IGNACEGO WITKIEWICZA 1 57
4. S.I. Witkiewicz, Maria Witkiewiczowa — matka Stanisława Ignacego i narzeczona
Jadwiga Janczewska w pensjonacie Nosal w Zakopanem, 1912-1914, kolekcja E. Franczak i S. Okołowicza
jące jest, że Witkacy w tym miejscu ani razu nie wspomniał o swoich fotografiach z okresu sprzed 1914 г.,
kiedy fotografowali wspólnie z Langierem, a na pewno był przekonany, że jego własne fotografie, szczególnie
portrety, są dużo bardziej wnikliwe i analityczne od zdjęć przyjaciela, a w każdym razie równie znaczące.
Niechęć do fotografii związanej z realizmem wynikała z teorii sztuki Czystej Formy. Witkiewicz twier-
dził, że realizm i fotografię, szczególnie kolorową fotografię, „raz na zawsze ze sfery sztuki trzeba wyłączyć".
Pisał: „Otóż, według mnie, zrobienie dobrego psychologicznie naturalistycznego portretu nie jest zbrodnią,
tak samo jak zajmowanie się fotografią, o ile oczywiście nie wmawia się publiczności, że to jest właśnie
najwyższa sztuka przez wielkie S."10 „Nie chodzi o zupełne zdewaluowanie realizmu - może on mieć zna-
czenie takie jak fotografia - chodzi o to, aby go nie uważać za sztukę i nie powiększać bałaganu pojęciowe-
go na ten temat"11. Jeżeli mam oglądać coś, co naśladuje naturę - powiedział słowami Bunga - wolę patrzeć
już „na kolorową fotografię niż na najbardziej doskonałe trompe l'oeil w malarstwie"12. Realizm w stanie
czystym wyklucza zupełnie Czystą Formę, która jako konstrukcja całości dzieła jest wszystkim, a treść tylko
dodatkiem, aczkolwiek potrzebnym. Realizm narzuca się bezpośrednio i wyklucza jednoczesne pojmowanie
artystycznej konstrukcji, bo te dwie różne rzeczy nie mogą „być treścią naszego trwania w jednym i tym
samym punkcie czasu"13.
Powyższe kwestie miały dla Witkiewicza wielkie znaczenie i Czystą Formę uważał za „najbardziej in-
dywidualny wytwór" artystyczny. Z chwilą, kiedy uzna się za rzecz główną formalną konstrukcję dzieła
sztuki, wszystko staje się jasne. Bo teoria Czystej Formy jest w stanie „zdać sprawę" z wszystkich przeja-
wów sztuki i dawnej, i współczesnej, oprócz właśnie realizmu. Istotę zagadnienia stanowi to, że Czysta
Forma - jako sztuka - jest wyrazem pierwotnych uczuć metafizycznych, a zdolność do odczuwania egzy-
stencjalnego lęku i przeżywania tajemnicy istnienia stanowi wyróżnik człowieczeństwa, a więc na twórczość
w Czystej Formie składa się wymiar estetyczny - formalnej konstrukcji - i ontologiczny. Wiąże się z tym
Idem, Bez kompromisu, [w:] idem, Bez kompromisu. Pisma krytyczne i publicystyczne, zebrał i oprać. J. Degler,
L. Sokół, PIW, Warszawa 1976, s. 241.
" Idem, Jedyne wyjście, PIW, Warszawa 1969, s. 178, 179.
Idem, 622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta, oprać. A. M i с i ń s к a, PIW, Warszawa 1992, s. 138.
I d e m, O czystej formie, [w:] Witkiewicz, Bez kompromisu..., s. 41.
4. S.I. Witkiewicz, Maria Witkiewiczowa — matka Stanisława Ignacego i narzeczona
Jadwiga Janczewska w pensjonacie Nosal w Zakopanem, 1912-1914, kolekcja E. Franczak i S. Okołowicza
jące jest, że Witkacy w tym miejscu ani razu nie wspomniał o swoich fotografiach z okresu sprzed 1914 г.,
kiedy fotografowali wspólnie z Langierem, a na pewno był przekonany, że jego własne fotografie, szczególnie
portrety, są dużo bardziej wnikliwe i analityczne od zdjęć przyjaciela, a w każdym razie równie znaczące.
Niechęć do fotografii związanej z realizmem wynikała z teorii sztuki Czystej Formy. Witkiewicz twier-
dził, że realizm i fotografię, szczególnie kolorową fotografię, „raz na zawsze ze sfery sztuki trzeba wyłączyć".
Pisał: „Otóż, według mnie, zrobienie dobrego psychologicznie naturalistycznego portretu nie jest zbrodnią,
tak samo jak zajmowanie się fotografią, o ile oczywiście nie wmawia się publiczności, że to jest właśnie
najwyższa sztuka przez wielkie S."10 „Nie chodzi o zupełne zdewaluowanie realizmu - może on mieć zna-
czenie takie jak fotografia - chodzi o to, aby go nie uważać za sztukę i nie powiększać bałaganu pojęciowe-
go na ten temat"11. Jeżeli mam oglądać coś, co naśladuje naturę - powiedział słowami Bunga - wolę patrzeć
już „na kolorową fotografię niż na najbardziej doskonałe trompe l'oeil w malarstwie"12. Realizm w stanie
czystym wyklucza zupełnie Czystą Formę, która jako konstrukcja całości dzieła jest wszystkim, a treść tylko
dodatkiem, aczkolwiek potrzebnym. Realizm narzuca się bezpośrednio i wyklucza jednoczesne pojmowanie
artystycznej konstrukcji, bo te dwie różne rzeczy nie mogą „być treścią naszego trwania w jednym i tym
samym punkcie czasu"13.
Powyższe kwestie miały dla Witkiewicza wielkie znaczenie i Czystą Formę uważał za „najbardziej in-
dywidualny wytwór" artystyczny. Z chwilą, kiedy uzna się za rzecz główną formalną konstrukcję dzieła
sztuki, wszystko staje się jasne. Bo teoria Czystej Formy jest w stanie „zdać sprawę" z wszystkich przeja-
wów sztuki i dawnej, i współczesnej, oprócz właśnie realizmu. Istotę zagadnienia stanowi to, że Czysta
Forma - jako sztuka - jest wyrazem pierwotnych uczuć metafizycznych, a zdolność do odczuwania egzy-
stencjalnego lęku i przeżywania tajemnicy istnienia stanowi wyróżnik człowieczeństwa, a więc na twórczość
w Czystej Formie składa się wymiar estetyczny - formalnej konstrukcji - i ontologiczny. Wiąże się z tym
Idem, Bez kompromisu, [w:] idem, Bez kompromisu. Pisma krytyczne i publicystyczne, zebrał i oprać. J. Degler,
L. Sokół, PIW, Warszawa 1976, s. 241.
" Idem, Jedyne wyjście, PIW, Warszawa 1969, s. 178, 179.
Idem, 622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta, oprać. A. M i с i ń s к a, PIW, Warszawa 1992, s. 138.
I d e m, O czystej formie, [w:] Witkiewicz, Bez kompromisu..., s. 41.