DOI article:
Okołowicz, Stefan: Stanisława Ignacego Witkiewicza "portret wielokrotny", "fotografia wielokrotna" czy "fotografia piȩciokrotna"?
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14575#0196
186
STEFAN OKOŁOWICZ
Zdjęcie innego mężczyzny nosi pieczątkę zakładu: „FOTO-SAŁON »MONSTR« MOSKWA, Twierskaja
Nr. 64". Na dwóch dalszych rosyjskich zdjęciach anonimowej młodej kobiety i mężczyzny w mundurze
wojskowym na boku lustra ustawione są numery identyfikacyjne „3519-6" i „3520-6". Zaś fotografia męż-
czyzny w czapce z daszkiem, prawdopodobnie Polaka, pochodząca z Odessy, opatrzona została pieczątką
z napisem: „FOTOGRAFIJA »JEWRIKA«, ODJESSA, Prjeobrażensk, 48".
Znanych jest kilka fotografii przedstawiających osoby pochodzenia polskiego wykonanych przed 1914 r.
w zaborze rosyjskim, lecz nie wiadomo gdzie powstały, w jakim mieście. Podpisane są nazwiskami sportre-
towanych osób. Niedawno kupiona przeze mnie w antykwariacie w Warszawie fotografia wielokrotna dziew-
czynki nosi nadruk firmowy: „Photo: Léo Forbert, Varsovie, Rue Nowy Świat 39 Telef. 102-42". Zatem
również tu można było uzyskać zabawną fotografię, Warszawa nie była „gorsza" od Nowego Jorku, Petersbur-
ga czy Moskwy. Zapewne więcej takich zdjęć kryją rodzinne albumy i szuflady oraz archiwa państwowe.
Witkiewicz lubił obdarowywać przyjaciół fotografiami ze swoim wizerunkiem. Nie wiadomo ile odbi-
tek fotografii wielokrotnej artysta otrzymał w Petersburgu. W Polsce po powrocie z Rosji w zakładzie foto-
graficznym w Krakowie zamówił reprodukcje, które zostały doskonale wykonane. Na dalsze reprodukowa-
nie Portretu wielokrotnego już po II wojnie światowej, a więc po śmierci artysty, może wskazywać fakt, że
na jednej z jego odbitek, która znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi, na odwrocie widnieje pie-
czątka: „E. HECZKO, Kraków. Manifestu Lipcowego 17".
Dla porządku należy odnotować jeszcze jeden tytuł nadany portretowi wielokrotnemu. Oddaje on uzna-
nie, jakim cieszy się Witkiewicz. 17 maja 1992 r. w Starym Teatrze w Krakowie odbyła się premiera... za-
ginionej sztuki Witkiewicza Tak zwana ludzkość w obłędzie, w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego. W przed-
stawieniu wykorzystano fragmenty kilkunastu dramatów Witkacego. W programie teatralnym pod
zamieszczoną fotografią wielokrotną ukazał się zdziwionym oczom witkacologów tytuł Autorytet wielokrot-
ny w lustrach. Czy to jest zakończenie perypetii związanych z portretem wielokrotnym? Znając Witkacego
i jego bogate życie pośmiertne, na tym się nie skończy.
STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ - 'MULTIPLE PORTRAIT',
'MULTIPLE PHOTOGRAPH' OR 'QUINTUPLE PHOTOGRAPH'?
Abstract
Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939) is one of the most interesting and intriguing Polish artists of the 20th century. For
this reason his multiple photographie portrait found in the 1970s and taken ca. 1916 in St. Petersburg has quickly become famous,
as it symbolised a versatile artist realising his work in various artistic domains. The photograph was taken with the use of a well-
known trick to multiple the photographed person in mirrors. Thus the photograph présents an optical illusion - five of the artist own
persons sitting around the table. When the Witkiewicz's multiple portrait was found, several other such portraits by other artists were
already known: the portrait of Polish architect Wacław Szpakowski from 1912 taken in Riga, of Italian futurist Umberto Boccioni,
pictures of Marcel Duchamp and his friend Henri-Pierre Roche - both taken in 1917 in New York, and a photograph taken by Hanah
Hôch. For several years, till the discovery of a source of the photographie trick, the photos of Witkiewicz and Szpakowski passed
as their self-portraits. The method of taking such multiple photographs was described by Albert Hopkins in his book Magic. Stage
Illusions and Scientific Diversions, Including Trick Photography, published in New York in 1897. The photographie tricks depicted
by Hopkins were fragmentary published in the book by Hermann Schnauss Photographischer Zeitvertrieb issued in Leipzig in 1903.
Possibly there are other publications describing various optical phenomena to be used in photography. At the turn of the 19th and
20th century there was a sort of fashion for funny photographs using the effect of multiple reflection in mirrors. Numerous photo-
graphie studios in the United States, but also in European countries including Russia and Poland, offered such pictures regarded as
amusing curiosity. There are preserved many multiple photographs of anonymous persons. Therefore, there is nor reason to empha-
sise which of those artists: Szpakowski, Duchamp or Witkacy was first one to have his multiple photographie portrait taken, as many
anonymous people had done it before them. We may only consider the significance that each of the artists lent to this photograph.
Translated by Grażyna Waluga
STEFAN OKOŁOWICZ
Zdjęcie innego mężczyzny nosi pieczątkę zakładu: „FOTO-SAŁON »MONSTR« MOSKWA, Twierskaja
Nr. 64". Na dwóch dalszych rosyjskich zdjęciach anonimowej młodej kobiety i mężczyzny w mundurze
wojskowym na boku lustra ustawione są numery identyfikacyjne „3519-6" i „3520-6". Zaś fotografia męż-
czyzny w czapce z daszkiem, prawdopodobnie Polaka, pochodząca z Odessy, opatrzona została pieczątką
z napisem: „FOTOGRAFIJA »JEWRIKA«, ODJESSA, Prjeobrażensk, 48".
Znanych jest kilka fotografii przedstawiających osoby pochodzenia polskiego wykonanych przed 1914 r.
w zaborze rosyjskim, lecz nie wiadomo gdzie powstały, w jakim mieście. Podpisane są nazwiskami sportre-
towanych osób. Niedawno kupiona przeze mnie w antykwariacie w Warszawie fotografia wielokrotna dziew-
czynki nosi nadruk firmowy: „Photo: Léo Forbert, Varsovie, Rue Nowy Świat 39 Telef. 102-42". Zatem
również tu można było uzyskać zabawną fotografię, Warszawa nie była „gorsza" od Nowego Jorku, Petersbur-
ga czy Moskwy. Zapewne więcej takich zdjęć kryją rodzinne albumy i szuflady oraz archiwa państwowe.
Witkiewicz lubił obdarowywać przyjaciół fotografiami ze swoim wizerunkiem. Nie wiadomo ile odbi-
tek fotografii wielokrotnej artysta otrzymał w Petersburgu. W Polsce po powrocie z Rosji w zakładzie foto-
graficznym w Krakowie zamówił reprodukcje, które zostały doskonale wykonane. Na dalsze reprodukowa-
nie Portretu wielokrotnego już po II wojnie światowej, a więc po śmierci artysty, może wskazywać fakt, że
na jednej z jego odbitek, która znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi, na odwrocie widnieje pie-
czątka: „E. HECZKO, Kraków. Manifestu Lipcowego 17".
Dla porządku należy odnotować jeszcze jeden tytuł nadany portretowi wielokrotnemu. Oddaje on uzna-
nie, jakim cieszy się Witkiewicz. 17 maja 1992 r. w Starym Teatrze w Krakowie odbyła się premiera... za-
ginionej sztuki Witkiewicza Tak zwana ludzkość w obłędzie, w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego. W przed-
stawieniu wykorzystano fragmenty kilkunastu dramatów Witkacego. W programie teatralnym pod
zamieszczoną fotografią wielokrotną ukazał się zdziwionym oczom witkacologów tytuł Autorytet wielokrot-
ny w lustrach. Czy to jest zakończenie perypetii związanych z portretem wielokrotnym? Znając Witkacego
i jego bogate życie pośmiertne, na tym się nie skończy.
STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ - 'MULTIPLE PORTRAIT',
'MULTIPLE PHOTOGRAPH' OR 'QUINTUPLE PHOTOGRAPH'?
Abstract
Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939) is one of the most interesting and intriguing Polish artists of the 20th century. For
this reason his multiple photographie portrait found in the 1970s and taken ca. 1916 in St. Petersburg has quickly become famous,
as it symbolised a versatile artist realising his work in various artistic domains. The photograph was taken with the use of a well-
known trick to multiple the photographed person in mirrors. Thus the photograph présents an optical illusion - five of the artist own
persons sitting around the table. When the Witkiewicz's multiple portrait was found, several other such portraits by other artists were
already known: the portrait of Polish architect Wacław Szpakowski from 1912 taken in Riga, of Italian futurist Umberto Boccioni,
pictures of Marcel Duchamp and his friend Henri-Pierre Roche - both taken in 1917 in New York, and a photograph taken by Hanah
Hôch. For several years, till the discovery of a source of the photographie trick, the photos of Witkiewicz and Szpakowski passed
as their self-portraits. The method of taking such multiple photographs was described by Albert Hopkins in his book Magic. Stage
Illusions and Scientific Diversions, Including Trick Photography, published in New York in 1897. The photographie tricks depicted
by Hopkins were fragmentary published in the book by Hermann Schnauss Photographischer Zeitvertrieb issued in Leipzig in 1903.
Possibly there are other publications describing various optical phenomena to be used in photography. At the turn of the 19th and
20th century there was a sort of fashion for funny photographs using the effect of multiple reflection in mirrors. Numerous photo-
graphie studios in the United States, but also in European countries including Russia and Poland, offered such pictures regarded as
amusing curiosity. There are preserved many multiple photographs of anonymous persons. Therefore, there is nor reason to empha-
sise which of those artists: Szpakowski, Duchamp or Witkacy was first one to have his multiple photographie portrait taken, as many
anonymous people had done it before them. We may only consider the significance that each of the artists lent to this photograph.
Translated by Grażyna Waluga