DOI Artikel:
Leszkowicz, Paweł: Susan Sontag i etyka obrazu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0192
186
PAWEŁ LESZKOWICZ
2. W 2002 r. 1-20 Gallery w nowojorskim SoHo wystawiła instalację wideo Stalker 3 autorstwa rosyj-
skiego artysty Sergeia Bugaeva. Instalacja warta 100 tys. dolarów opierała się na oryginalnym nagraniu
pokazującym śmierć żołnierzy w walce, a dokumentującym atak na konwój rosyjski w Czeczenii. Ten au-
tentyczny film wideo został nakręcony przez jordańskiego najemnika walczącego w Czeczenii. Żołnierze-
-najemnicy otrzymują dodatkowe wynagrodzenie za zabicie wroga lub zniszczenie jego sprzętu bojowego,
konieczny jest jednak dowód tego czynu, dlatego coraz częstsze jest nagrywanie przez walczących kamerą
wideo swoich „dokonań". Sfilmowana śmierć wroga przekłada się na pieniądze. Bugaev, Rosjanin zaanga-
żowany w swoim kraju w działania opozycyjne wobec wojny w Czeczenii, posłużył się właśnie tego typu
nagraniem dokumentalnym. Artysta otrzymał wideo od przyjaciela w rosyjskich służbach specjalnych. In-
stalacja miała być komentarzem na temat spirali przemocy i krytyką wojny w Czeczenii.
Sergei Bugaev, wykorzystując jako element swej sztuki prawie godzinny ready made dokument uważa,
że ujawnia materiały, które podlegają cenzurze medialnej. Zarówno CNN, jak i BBC mają dostęp do takich
nagrań, jednak ich nie transmitują ze względu na zakaz pokazywania śmierci w wiadomościach telewizyj-
nych. Stacje telewizyjne tłumaczą to tzw. względami etycznymi. Artysta komentuje, że jego instalacja wideo
może być najobszerniejszym materiałem na temat konfliktu w Czeczenii jaki się kiedykolwiek pojawił
w USA, gdzie temat ten jest zupełnie marginalizowany i prawie nie istnieje, a zaistniał dopiero dzięki jego
kontrowersyjnej sztuce.
Stalker 3 należy do grupy współczesnych dzieł sztuki, które mają charakter dziennikarski. Jest to ten-
dencja nazywana w sztuce alternatywnym dziennikarstwem, polegająca na wykorzystywaniu materiałów
filmowych lub fotograficznych, których zachodnie oficjalne media z różnych powodów nie transmitują. Aby
sprawić wrażenie przekazu bezpośredniego, a nie silnie kontrolowanej konstrukcji medialnej, sposób edycji
celowo różni się od stosowanego w większości stacji telewizyjnych. Jedynie takie telewizje jak Al Jazeera
i C-SPAN wykorzystują długie nieedytowane fragmenty podobnie jak to zrobił Bugaev.
Artystyczne i publicystyczne ambicje instalacji nie wykluczają jej czysto woj ery stycznego wymiaru.
Z powodu ukazania prawdziwej śmierci pojawiły się oskarżenia, że wideo jest bliskie filmom tzw. ostatnie-
go tchnienia rodzajowi pornografii, która polega na pokazywaniu mordowania i śmierci ofiar. Bugaev bronił
się przed zarzutami mówiąc, że gdyby chodziło mu o taki efekt, to wykorzystałby szokujące zbliżenia z eg-
zekucji więźniów, a tego nie zrobił2.
3. W czerwcu 2005 r. podczas procesu Slobodana Milosevicia3 w Hadze przed trybunałem ONZ do
spraw zbrodni wojennych w byłej Jugosławii, oskarżyciele posłużyli się filmem wideo dokumentującym
zbrodniczą działalność serbskiej paramilitarnej grupy Skorpiony. Nagranie pokazywało członków grupy sa-
dystycznie poniżających, bijących i w końcu mordujących sześciu młodych muzułmanów bośniackich. Do
tej rzezi doszło w 1995 г., po zajęciu Srebrenicy. Żołnierze Skorpionów po masakrze dumnie pozowali obok
leżących ciał. Oskarżyciele Milosevicia argumentowali, że grupa ta podlegała serbskiemu Ministerstwu
Spraw Wewnętrznych, a dokument oddaje jedną z tysiąca podobnych zbrodni w tym regionie. W 1995 r.
w Srebrenicy Serbowie zamordowali w sumie od 7 do 8 tys. mężczyzn, było to największe ludobójstwo
w Europie po II wojnie światowej. Pokaz brutalnej śmierci i cierpienia muzułmanów bośniackich został wy-
korzystany jako dowód przeciwko oprawcom, którzy zarejestrowali ten materiał, aby mieć powód do dumy.
Jeden dokument - dwa różnego rodzaju świadectwa4.
Na początku lipca 2005 r. władze w Belgradzie zgodziły się na rozmieszczenie w mieście 27 billboar-
dów upamiętniających rzeź w Srebrenicy. Decyzje o mordach były wszak podejmowane w serbskiej stolicy.
Na billboardach znajdowała się fotografia przedstawiająca zbliżenie ręki ubranej w gumową rękawicę trzy-
mającej gnijącą dłoń z ciała wyciąganego z masowego grobu. Była to fotografia dwóch dłoni, białej i ciem-
nej, żywej i martwej, zamordowanego i specjalisty zajmującego się ekshumacją i identyfikacją zwłok. Obok
fotografii umieszczono napis: „Srebrenica 1995-2005: Zobacz, Poznaj, Pamiętaj".
" D. D ' Arcy, Snuffmovie or art-as-journaïism?, „The Art Newspaper", vol. XIII, no. 131, December 2002, s. 1.
3 Milosevic był prezydentem Serbii w latach 1989-1997 i Jugosławii w latach 1997-2000. Trybunał w Hadze oskarżył go
o wywołanie konfliktów wojennych i czystek etnicznych w Kosowie, Chorwacji i Bośni.
4 T. j u d a t h, The Waiting Game in the Balkans, „The New York Review of Books", vol. LII, nr 13, 11 VIII 2005, s. 46^7.
PAWEŁ LESZKOWICZ
2. W 2002 r. 1-20 Gallery w nowojorskim SoHo wystawiła instalację wideo Stalker 3 autorstwa rosyj-
skiego artysty Sergeia Bugaeva. Instalacja warta 100 tys. dolarów opierała się na oryginalnym nagraniu
pokazującym śmierć żołnierzy w walce, a dokumentującym atak na konwój rosyjski w Czeczenii. Ten au-
tentyczny film wideo został nakręcony przez jordańskiego najemnika walczącego w Czeczenii. Żołnierze-
-najemnicy otrzymują dodatkowe wynagrodzenie za zabicie wroga lub zniszczenie jego sprzętu bojowego,
konieczny jest jednak dowód tego czynu, dlatego coraz częstsze jest nagrywanie przez walczących kamerą
wideo swoich „dokonań". Sfilmowana śmierć wroga przekłada się na pieniądze. Bugaev, Rosjanin zaanga-
żowany w swoim kraju w działania opozycyjne wobec wojny w Czeczenii, posłużył się właśnie tego typu
nagraniem dokumentalnym. Artysta otrzymał wideo od przyjaciela w rosyjskich służbach specjalnych. In-
stalacja miała być komentarzem na temat spirali przemocy i krytyką wojny w Czeczenii.
Sergei Bugaev, wykorzystując jako element swej sztuki prawie godzinny ready made dokument uważa,
że ujawnia materiały, które podlegają cenzurze medialnej. Zarówno CNN, jak i BBC mają dostęp do takich
nagrań, jednak ich nie transmitują ze względu na zakaz pokazywania śmierci w wiadomościach telewizyj-
nych. Stacje telewizyjne tłumaczą to tzw. względami etycznymi. Artysta komentuje, że jego instalacja wideo
może być najobszerniejszym materiałem na temat konfliktu w Czeczenii jaki się kiedykolwiek pojawił
w USA, gdzie temat ten jest zupełnie marginalizowany i prawie nie istnieje, a zaistniał dopiero dzięki jego
kontrowersyjnej sztuce.
Stalker 3 należy do grupy współczesnych dzieł sztuki, które mają charakter dziennikarski. Jest to ten-
dencja nazywana w sztuce alternatywnym dziennikarstwem, polegająca na wykorzystywaniu materiałów
filmowych lub fotograficznych, których zachodnie oficjalne media z różnych powodów nie transmitują. Aby
sprawić wrażenie przekazu bezpośredniego, a nie silnie kontrolowanej konstrukcji medialnej, sposób edycji
celowo różni się od stosowanego w większości stacji telewizyjnych. Jedynie takie telewizje jak Al Jazeera
i C-SPAN wykorzystują długie nieedytowane fragmenty podobnie jak to zrobił Bugaev.
Artystyczne i publicystyczne ambicje instalacji nie wykluczają jej czysto woj ery stycznego wymiaru.
Z powodu ukazania prawdziwej śmierci pojawiły się oskarżenia, że wideo jest bliskie filmom tzw. ostatnie-
go tchnienia rodzajowi pornografii, która polega na pokazywaniu mordowania i śmierci ofiar. Bugaev bronił
się przed zarzutami mówiąc, że gdyby chodziło mu o taki efekt, to wykorzystałby szokujące zbliżenia z eg-
zekucji więźniów, a tego nie zrobił2.
3. W czerwcu 2005 r. podczas procesu Slobodana Milosevicia3 w Hadze przed trybunałem ONZ do
spraw zbrodni wojennych w byłej Jugosławii, oskarżyciele posłużyli się filmem wideo dokumentującym
zbrodniczą działalność serbskiej paramilitarnej grupy Skorpiony. Nagranie pokazywało członków grupy sa-
dystycznie poniżających, bijących i w końcu mordujących sześciu młodych muzułmanów bośniackich. Do
tej rzezi doszło w 1995 г., po zajęciu Srebrenicy. Żołnierze Skorpionów po masakrze dumnie pozowali obok
leżących ciał. Oskarżyciele Milosevicia argumentowali, że grupa ta podlegała serbskiemu Ministerstwu
Spraw Wewnętrznych, a dokument oddaje jedną z tysiąca podobnych zbrodni w tym regionie. W 1995 r.
w Srebrenicy Serbowie zamordowali w sumie od 7 do 8 tys. mężczyzn, było to największe ludobójstwo
w Europie po II wojnie światowej. Pokaz brutalnej śmierci i cierpienia muzułmanów bośniackich został wy-
korzystany jako dowód przeciwko oprawcom, którzy zarejestrowali ten materiał, aby mieć powód do dumy.
Jeden dokument - dwa różnego rodzaju świadectwa4.
Na początku lipca 2005 r. władze w Belgradzie zgodziły się na rozmieszczenie w mieście 27 billboar-
dów upamiętniających rzeź w Srebrenicy. Decyzje o mordach były wszak podejmowane w serbskiej stolicy.
Na billboardach znajdowała się fotografia przedstawiająca zbliżenie ręki ubranej w gumową rękawicę trzy-
mającej gnijącą dłoń z ciała wyciąganego z masowego grobu. Była to fotografia dwóch dłoni, białej i ciem-
nej, żywej i martwej, zamordowanego i specjalisty zajmującego się ekshumacją i identyfikacją zwłok. Obok
fotografii umieszczono napis: „Srebrenica 1995-2005: Zobacz, Poznaj, Pamiętaj".
" D. D ' Arcy, Snuffmovie or art-as-journaïism?, „The Art Newspaper", vol. XIII, no. 131, December 2002, s. 1.
3 Milosevic był prezydentem Serbii w latach 1989-1997 i Jugosławii w latach 1997-2000. Trybunał w Hadze oskarżył go
o wywołanie konfliktów wojennych i czystek etnicznych w Kosowie, Chorwacji i Bośni.
4 T. j u d a t h, The Waiting Game in the Balkans, „The New York Review of Books", vol. LII, nr 13, 11 VIII 2005, s. 46^7.