DOI Artikel:
Wetering, Ernst van de: Rembrandt - inna biografia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14573#0012
6
KRNST VAN I)H Wl 1 1 KINd
musiał Rembrandt rozmyślać o tym, co dotyczyło jego sztuki: jaki temat chciał wyobrazić i w jaki sposób
go przelać na papier, płytę graficzną, na drewno lub płótno; co chciał wykonać, a co opuścić - jego myśl
musiała nieustannie krążyć wokół tych spraw, powodując ustawiczne eksperymentowanie z techniką i formą.
Tego aspektu nie zgłębiają dotychczasowe publikacje, te popularne i te naukowe, nastawione na śledzenie
jego życiowych losów, perypetii rodzinnych, kariery społecznej i w końcu rzekomej porażki w życiu osobi-
stym i publicznym.
Z tych to powodów w życiorysie tu przedstawionym skupiam się głównie na świadomości artystycznej
Rembrandta i jego warsztacie. Rembrandt był ponad wszystko artystą. Inne wydarzenia w jego życiu są tu
wyszczególnione jedynie w kontekście jego pracy artystycznej.
ŹRÓDŁA HISTORYCZNE DOTYCZĄCE REMBRANDTA
Dokumenty dotyczące bezpośrednio Rembrandta - jego twórczości artystycznej i życia - są bardzo
skąpe. Zachowało się zaledwie kilka listów poświęconych interesom, pisanych jego ręką, niemających jednak
bezpośrednich związków ze sztuką. Równie mało jest informacji pochodzących od osób mu współczesnych,
określających Rembrandta jako artystę. Około 1630 r. Constantijn Huygens (1596-1687), holenderski dy-
plomata, intelektualista i znawca sztuki, w autobiograficznej opowieści o swoich młodych latach poświęcił
kilka stron Rembrandtowi i jego młodszemu koledze, Janowi Lievensowi. Tekst Huygensa zawiera zadzi-
wiająco żywy opis Rembrandta jako młodego artysty, owładniętego obsesją malarskiego powołania. W 1641 r.
Jan Orlers, burmistrz Lejdy, w swym opisie miasta zamieścił półstronicowy pochwalny szkic biograficzny
młodego Rembrandta. I to niemal wszystko. Jednakże pięćdziesiąt lat po śmierci Rembrandt i jego œuvre
doczekali się dyskusji w pismach wielu malarzy, którzy go znali: Joachima von Sandrarta {Teutsche Acadé-
mie der Edlen Ban-, Bild- und Mahlerey- Kunste, Norymberga 1675), Samuela van Hoogstratena (De Inley-
ding tôt de Hooge Schoole der Schiiderkonst, Rotterdam 1678) i Gerarda de Lairesse (Groot Schilderboek,
tom II, Amsterdam 1707) oraz miłośników sztuki i teoretyków: Filippa Baldinucciego (Cominciamento
e progresse dell'arte delVintagliare in rame, colle vite di molti de'più eccellenti Maestri délia stessa Pro-
fessione, Firenze 1686) i Andriesa Pelsa (Gebruik én Misbruik des TooneelsAmsterdam 1681).
Najbardziej szczegółowa, licząca 19 stron, wczesna biografia Rembrandta, z charakterystyką jego ar-
tyzmu i okraszona nie zawsze wiarygodnymi anegdotami, opublikowana została w 1718 r. przez malarza
Arnolda Houbrakena, który przeprowadził wywiady z kilkoma dawnymi uczniami (De Groote Schouburgh
der Nederlantsche Konstschilders en Schilderessen, tom 1, Amsterdam 1718).
Do tego dochodzą dokumenty notarialne i inne dotyczące kwestii prawnych, finansowych i rodzinnych
Rembrandta, które jednak nadal nie zostały w wyczerpujący sposób wykorzystane w badaniach. Jednym
z najważniejszym źródeł jest dokładny opis jego majątku z 1656 r. Wzrastająca wciąż liczba nowo odkry-
wanych dokumentów rzuca światło również na wczesnych właścicieli dzieł artysty.
Ponieważ współczesne źródła dotyczące podstawowych aspektów życia i dzieła artysty są tak skąpe,
przez długi czas uczeni zmuszeni byli do spekulacji na temat osobowości Rembrandta i jego poglądów na
sztukę. Te spekulacje zwykle były zabarwione niezniszczalnym „mitem Rembrandtowskim". W końcowych
dziesięcioleciach XX w. dzieła Rembrandta i jego szkoły doczekały się szczegółowych i kompleksowych
badań metodami laboratoryjnymi, zaczerpniętymi z nauk fizyko-chemicznych. Doprowadziły one do uzy-
skania nowej wiedzy o jego technice, a pośrednio także o poglądach na sztukę i praktyce szkoleniowo-warsz-
tatowej. Konfrontacja tych odkryć z teoretyczną refleksją o sztuce, zawartą w ówczesnych podręcznikach
- zwłaszcza w książce o sztuce malarskiej opublikowanej w 1678 r. przez Samuela van Hoogstratena, daw-
nego ucznia Rembrandta - umożliwia rekonstruowanie pojęć teorii sztuki i terminologii, które mogły deter-
minować domniemane poglądy i metody pracy Rembrandta. Wszystko to sprawia, że możemy dziś próbować
głębiej wniknąć w jego sposób myślenia o sztuce malarskiej.
Wszystkie te wiadomości, pochodzące z najróżniejszych źródeł, przypominają puzzle, wrzucone na
chybił trafił do pudełka. Jedno jest pewne: elementy tej układanki nigdy nie będą w pełni pasować do siebie,
niezależnie od tego, ile czasu spędzimy nad ich łączeniem.
Z tego właśnie powodu biografia Rembrandta musi pozostać zaledwie interpretacją, próbą skonstru-
owania logicznego obrazu z mnóstwa heterogenicznych i niedoskonałych elementów. W czasie tej pracy
biograf musi starać się wypełnić luki najlepiej jak potrafi. Także w przedstawionej biografii trzeba było
KRNST VAN I)H Wl 1 1 KINd
musiał Rembrandt rozmyślać o tym, co dotyczyło jego sztuki: jaki temat chciał wyobrazić i w jaki sposób
go przelać na papier, płytę graficzną, na drewno lub płótno; co chciał wykonać, a co opuścić - jego myśl
musiała nieustannie krążyć wokół tych spraw, powodując ustawiczne eksperymentowanie z techniką i formą.
Tego aspektu nie zgłębiają dotychczasowe publikacje, te popularne i te naukowe, nastawione na śledzenie
jego życiowych losów, perypetii rodzinnych, kariery społecznej i w końcu rzekomej porażki w życiu osobi-
stym i publicznym.
Z tych to powodów w życiorysie tu przedstawionym skupiam się głównie na świadomości artystycznej
Rembrandta i jego warsztacie. Rembrandt był ponad wszystko artystą. Inne wydarzenia w jego życiu są tu
wyszczególnione jedynie w kontekście jego pracy artystycznej.
ŹRÓDŁA HISTORYCZNE DOTYCZĄCE REMBRANDTA
Dokumenty dotyczące bezpośrednio Rembrandta - jego twórczości artystycznej i życia - są bardzo
skąpe. Zachowało się zaledwie kilka listów poświęconych interesom, pisanych jego ręką, niemających jednak
bezpośrednich związków ze sztuką. Równie mało jest informacji pochodzących od osób mu współczesnych,
określających Rembrandta jako artystę. Około 1630 r. Constantijn Huygens (1596-1687), holenderski dy-
plomata, intelektualista i znawca sztuki, w autobiograficznej opowieści o swoich młodych latach poświęcił
kilka stron Rembrandtowi i jego młodszemu koledze, Janowi Lievensowi. Tekst Huygensa zawiera zadzi-
wiająco żywy opis Rembrandta jako młodego artysty, owładniętego obsesją malarskiego powołania. W 1641 r.
Jan Orlers, burmistrz Lejdy, w swym opisie miasta zamieścił półstronicowy pochwalny szkic biograficzny
młodego Rembrandta. I to niemal wszystko. Jednakże pięćdziesiąt lat po śmierci Rembrandt i jego œuvre
doczekali się dyskusji w pismach wielu malarzy, którzy go znali: Joachima von Sandrarta {Teutsche Acadé-
mie der Edlen Ban-, Bild- und Mahlerey- Kunste, Norymberga 1675), Samuela van Hoogstratena (De Inley-
ding tôt de Hooge Schoole der Schiiderkonst, Rotterdam 1678) i Gerarda de Lairesse (Groot Schilderboek,
tom II, Amsterdam 1707) oraz miłośników sztuki i teoretyków: Filippa Baldinucciego (Cominciamento
e progresse dell'arte delVintagliare in rame, colle vite di molti de'più eccellenti Maestri délia stessa Pro-
fessione, Firenze 1686) i Andriesa Pelsa (Gebruik én Misbruik des TooneelsAmsterdam 1681).
Najbardziej szczegółowa, licząca 19 stron, wczesna biografia Rembrandta, z charakterystyką jego ar-
tyzmu i okraszona nie zawsze wiarygodnymi anegdotami, opublikowana została w 1718 r. przez malarza
Arnolda Houbrakena, który przeprowadził wywiady z kilkoma dawnymi uczniami (De Groote Schouburgh
der Nederlantsche Konstschilders en Schilderessen, tom 1, Amsterdam 1718).
Do tego dochodzą dokumenty notarialne i inne dotyczące kwestii prawnych, finansowych i rodzinnych
Rembrandta, które jednak nadal nie zostały w wyczerpujący sposób wykorzystane w badaniach. Jednym
z najważniejszym źródeł jest dokładny opis jego majątku z 1656 r. Wzrastająca wciąż liczba nowo odkry-
wanych dokumentów rzuca światło również na wczesnych właścicieli dzieł artysty.
Ponieważ współczesne źródła dotyczące podstawowych aspektów życia i dzieła artysty są tak skąpe,
przez długi czas uczeni zmuszeni byli do spekulacji na temat osobowości Rembrandta i jego poglądów na
sztukę. Te spekulacje zwykle były zabarwione niezniszczalnym „mitem Rembrandtowskim". W końcowych
dziesięcioleciach XX w. dzieła Rembrandta i jego szkoły doczekały się szczegółowych i kompleksowych
badań metodami laboratoryjnymi, zaczerpniętymi z nauk fizyko-chemicznych. Doprowadziły one do uzy-
skania nowej wiedzy o jego technice, a pośrednio także o poglądach na sztukę i praktyce szkoleniowo-warsz-
tatowej. Konfrontacja tych odkryć z teoretyczną refleksją o sztuce, zawartą w ówczesnych podręcznikach
- zwłaszcza w książce o sztuce malarskiej opublikowanej w 1678 r. przez Samuela van Hoogstratena, daw-
nego ucznia Rembrandta - umożliwia rekonstruowanie pojęć teorii sztuki i terminologii, które mogły deter-
minować domniemane poglądy i metody pracy Rembrandta. Wszystko to sprawia, że możemy dziś próbować
głębiej wniknąć w jego sposób myślenia o sztuce malarskiej.
Wszystkie te wiadomości, pochodzące z najróżniejszych źródeł, przypominają puzzle, wrzucone na
chybił trafił do pudełka. Jedno jest pewne: elementy tej układanki nigdy nie będą w pełni pasować do siebie,
niezależnie od tego, ile czasu spędzimy nad ich łączeniem.
Z tego właśnie powodu biografia Rembrandta musi pozostać zaledwie interpretacją, próbą skonstru-
owania logicznego obrazu z mnóstwa heterogenicznych i niedoskonałych elementów. W czasie tej pracy
biograf musi starać się wypełnić luki najlepiej jak potrafi. Także w przedstawionej biografii trzeba było