DOI article:
Talbierska, Jolanta: Twórczość graficzna Rembrandta van Rijn: nowe perspektywy badawcze dzieła graficznego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14573#0122
116
JOLANTA TALBIERSKA
ryciny van Rijna w dużym nasyceniu i z bardzo mocną tintą, do tego stopnia, iż przypisano mu wprowadze-
nie akwatintowego tła305. Ta maniera przyczyniła się również do tego, że odbitki rembrandtowskie z silnym
tonem są zazwyczaj, choć niesłusznie, przypisywane Wateletowi, mimo że wiadomo, iż niektóre z tych płyt
nigdy nie znalazły się w jego zbiorze.
Po śmierci Wateleta 83 (?)306 płyty en bloc nabył Pierre-François Basan (1723-1797). Między rokiem
1787 a 1789 ukazało się pierwsze „kompendium" prac graficznych Rembrandta, ułożone według katalogu
Gersainta (1751) i opatrzone indeksem, zawierające odbitki z 78 oryginalnych płyt oraz siedem kopii307.
Tylko 18 prac wymienionych zostało z tytułu, pozostałe ustalono na podstawie wydań Basana308. Synowie
Basana, Antoine-Simon-Ferdinand i Henri-Louis działali jako „Basan Frères" w latach 17 89—18 08309. Praw-
dopodobnie pierwotne wydanie Pierre'a-François Basana było odnotowane tylko w katalogu pośmiertnej
aukcji wydawcy (1798)310, następne istnieją w trzech niekompletnych egzemplarzach: w St Petersburgu (85
rycin), w kolekcjach prywatnych w Szwajcarii (86 rycin) oraz w Szwecji311. Nie są znane inne wydania Re-
cueil P.-F. Basana, co świadczy o tym, że woluminy zostały od razu podzielone, a odbitki rozeszły się na
rynku antykwarycznym312.
W 1810 r. płyty z zasobów Basanów notowano u paryskiego rytownika i wydawcy Auguste'a Jeana
(zm. 1820), który kontynuował wydania, opatrując woluminy adresem: A Paris, chez Jean, Marchand d'Estam-
pes, Rue St. Jean-de Beauvais, No. 10313. Odbitki z wydań Jeana prezentują już znaczny stopień wytarcia
płyt, silne retusze, ponadto niektóre z nich wykonano na charakterystycznych, zielonkawych papierach314.
Po jego śmierci zakład prowadziła wdowa, w 1846 r. płyty nabył Auguste Bernard (1790-1849). Jego syn
Michel sprzedał płyty Victorowi Alvinowi-Beaumont, który wydał w 1906 r. jubileuszową edycję dla upamięt-
nienia trzechsetnej rocznicy urodzin Rembrandta315. W 1916 r. kolekcjoner pokrył płyty warstwą farby i ochron-
nego werniksu, następnie umieścił je w skórzanych oprawach. Płyty z zespołu Basan-Bernard-Beaumont
305 Cayeux, op. cit., s. 130-161; Christopher White wykluczył taką możliwość (W h i te, op. cit. [1969], s. 19 oraz
przyp. 28).
306 jVZy niepewne, G e r s a i n t, op. cit., nr 342, 362, 365; Hinterding, The History..., s. 68.
307 Recueil de quatre-vingt-cinq Estampes...; Biôrklund datował pierwsze wydanie Recueil na lata między 1789 a 1797 na
podstawie stanu V ryciny Kobieta smażąca placki (B. 124), który to stan pojawił się w roku 1789, gdy praca została użyta jako
ilustracja w P.-F. Basan, Dictionnaire des Graveurs Anciens et Modernes, second édition, t. 2, Paris 1789, В i б r к 1 u n d, op. cit.,
s. 162; także Talbierska, Rembrandt..., kat. 107. Basan jednak przestał zajmować się działalnością wydawniczą w 1789 г.,
kiedy to przekazał zakład swoim synom (M. Préau d, P. Casselle, M. Grive 1, С. Le Bitouzé, Dictionnaire des éditeurs
d'estampes à Paris sous l'Ancien Régime, Promodis Editions du Cercle de la Libraire 1987, s. 42^13; Talbierska, Stefano
delia Bella..., s. 262), tak więc pierwsze wydania Recueil nastąpiły w okresie dwóch lat od zakupu kolekcji Wateleta. Hinterding,
The History..., s. 30, datuje wydanie na rok 1789 lub nieco wcześniej.
308 Biôrklund, op. cit., s. 161; były to według numerów Bartscha: 17, 19, 20, 22, 26, 33, 34, 37, 39, 41, 43, 44, 45, 46,
47, 49, 53, 55, 57, 63, 64, 66, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 80, 81, 83, 87, 91, 92, 94, 97, 98, 99, 102, 105, 113, 118, 119, 123, 124, 125,
126, 128, 130, 131, 133, 136, 151, 152, 164, 168, 170, 176, 179, 192, 194, 195, 196, 200, 205, 237, 270, 272, 273, 275, 277, 279,
283, 290, 321, 349, 365, 368. Portret Janusa Lutmy (B. 276), który znalazł się w późniejszych wydaniach „Basan Frères" trafił do
wydawców prawdopodobnie od Michała Płońskiego po 1808 г., Ta 1 b i e r s к a, Rembrandt..., kat. 181.
309 Ich wydania opatrzone są adresem: A Paris, Chez H.-L. Basan, Marchand d'Estampes, Rue et hôtel Serpente, no. 14.
310 R.F. Regnault-Delalande, Catalogue de la vente Basan avec Abrégé de la vie de Pierre-François Basan, Paris
1798, s. 161, nr 721.
311 В i ô r к 1 u n d, op. cit., s. 162; Talbierska, Rembrandt..., s. 59.
312 Na ogół przyjmuje się, że odbitki w tych pierwszych wydaniach nie były retuszowane. Dokładne oględziny akwaforty
Kobieta smażąca placki (B. 124) pozwalają jednak stwierdzić, że poza dodanymi inskrypcjami cała płyta została ponownie trawio-
na (Talbierska, Rembrandt..., kat. 107). Zabieg przeprowadzono bardzo umiejętnie i tylko zestawienie obok siebie odbitek
pozwala wskazać różnice. Bardzo prawdopodobne, że i inne płyty poddano trawieniu, mniej widocznemu niż drastyczne retusze
rylcem w późniejszych edycjach, zwłaszcza Auguste'a Jeana. W wydaniach „Basan Frères" trafiają się woluminy z niezłymi jeszcze
odbitkami.
313 J. A d h é m a r, J. L e t h è v e, F. G a r d e y, Inventaire du Fonds français, après 1800, t. 11, Paris, Bibliothèque Nationale
1960, s. 310. O zespole płyt Rembrandta dowiadujemy się z Catalogue [...] des planches gravées [...] qui se trouvent chez Jean,
marchand d'estampes Paris 1810 oraz z kolejnego katalogu, tym razem sprzedaży zasobów wdowy po Jeanie, w 1846 r.
314 Uprzejmie dziękuję Pani Grażynie Hałasie, kierowniczce Gabinetu Grafiki Muzeum Narodowego w Poznaniu, która ze-
chciała podzielić się ze mną wynikami swoich badań w kolekcjach paryskich, dotyczącymi tych późnych odbitek.
315 W tym czasie płyta Dwunastoletni Jezus między doktorami (B. 66) została sprzedana (kolekcja De Bruijn, Spiez w Szwaj-
carii), zaś płyta do Zaśnięcia NMP (B. 99) zaginęła lub uległa zniszczeniu. O losach płyt dokładnie: Hinterding, The History...,
s. 32- 39. Reprodukcje z jubileuszowego wydania V. Alvin-Beaumonta z bardzo zmienionych, silnie przeretuszowanych płyt dostęp-
ne pod adresem internetowym: http://www.fineartwholesalers.eom/artists/pages/rembrandt.html#.
JOLANTA TALBIERSKA
ryciny van Rijna w dużym nasyceniu i z bardzo mocną tintą, do tego stopnia, iż przypisano mu wprowadze-
nie akwatintowego tła305. Ta maniera przyczyniła się również do tego, że odbitki rembrandtowskie z silnym
tonem są zazwyczaj, choć niesłusznie, przypisywane Wateletowi, mimo że wiadomo, iż niektóre z tych płyt
nigdy nie znalazły się w jego zbiorze.
Po śmierci Wateleta 83 (?)306 płyty en bloc nabył Pierre-François Basan (1723-1797). Między rokiem
1787 a 1789 ukazało się pierwsze „kompendium" prac graficznych Rembrandta, ułożone według katalogu
Gersainta (1751) i opatrzone indeksem, zawierające odbitki z 78 oryginalnych płyt oraz siedem kopii307.
Tylko 18 prac wymienionych zostało z tytułu, pozostałe ustalono na podstawie wydań Basana308. Synowie
Basana, Antoine-Simon-Ferdinand i Henri-Louis działali jako „Basan Frères" w latach 17 89—18 08309. Praw-
dopodobnie pierwotne wydanie Pierre'a-François Basana było odnotowane tylko w katalogu pośmiertnej
aukcji wydawcy (1798)310, następne istnieją w trzech niekompletnych egzemplarzach: w St Petersburgu (85
rycin), w kolekcjach prywatnych w Szwajcarii (86 rycin) oraz w Szwecji311. Nie są znane inne wydania Re-
cueil P.-F. Basana, co świadczy o tym, że woluminy zostały od razu podzielone, a odbitki rozeszły się na
rynku antykwarycznym312.
W 1810 r. płyty z zasobów Basanów notowano u paryskiego rytownika i wydawcy Auguste'a Jeana
(zm. 1820), który kontynuował wydania, opatrując woluminy adresem: A Paris, chez Jean, Marchand d'Estam-
pes, Rue St. Jean-de Beauvais, No. 10313. Odbitki z wydań Jeana prezentują już znaczny stopień wytarcia
płyt, silne retusze, ponadto niektóre z nich wykonano na charakterystycznych, zielonkawych papierach314.
Po jego śmierci zakład prowadziła wdowa, w 1846 r. płyty nabył Auguste Bernard (1790-1849). Jego syn
Michel sprzedał płyty Victorowi Alvinowi-Beaumont, który wydał w 1906 r. jubileuszową edycję dla upamięt-
nienia trzechsetnej rocznicy urodzin Rembrandta315. W 1916 r. kolekcjoner pokrył płyty warstwą farby i ochron-
nego werniksu, następnie umieścił je w skórzanych oprawach. Płyty z zespołu Basan-Bernard-Beaumont
305 Cayeux, op. cit., s. 130-161; Christopher White wykluczył taką możliwość (W h i te, op. cit. [1969], s. 19 oraz
przyp. 28).
306 jVZy niepewne, G e r s a i n t, op. cit., nr 342, 362, 365; Hinterding, The History..., s. 68.
307 Recueil de quatre-vingt-cinq Estampes...; Biôrklund datował pierwsze wydanie Recueil na lata między 1789 a 1797 na
podstawie stanu V ryciny Kobieta smażąca placki (B. 124), który to stan pojawił się w roku 1789, gdy praca została użyta jako
ilustracja w P.-F. Basan, Dictionnaire des Graveurs Anciens et Modernes, second édition, t. 2, Paris 1789, В i б r к 1 u n d, op. cit.,
s. 162; także Talbierska, Rembrandt..., kat. 107. Basan jednak przestał zajmować się działalnością wydawniczą w 1789 г.,
kiedy to przekazał zakład swoim synom (M. Préau d, P. Casselle, M. Grive 1, С. Le Bitouzé, Dictionnaire des éditeurs
d'estampes à Paris sous l'Ancien Régime, Promodis Editions du Cercle de la Libraire 1987, s. 42^13; Talbierska, Stefano
delia Bella..., s. 262), tak więc pierwsze wydania Recueil nastąpiły w okresie dwóch lat od zakupu kolekcji Wateleta. Hinterding,
The History..., s. 30, datuje wydanie na rok 1789 lub nieco wcześniej.
308 Biôrklund, op. cit., s. 161; były to według numerów Bartscha: 17, 19, 20, 22, 26, 33, 34, 37, 39, 41, 43, 44, 45, 46,
47, 49, 53, 55, 57, 63, 64, 66, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 80, 81, 83, 87, 91, 92, 94, 97, 98, 99, 102, 105, 113, 118, 119, 123, 124, 125,
126, 128, 130, 131, 133, 136, 151, 152, 164, 168, 170, 176, 179, 192, 194, 195, 196, 200, 205, 237, 270, 272, 273, 275, 277, 279,
283, 290, 321, 349, 365, 368. Portret Janusa Lutmy (B. 276), który znalazł się w późniejszych wydaniach „Basan Frères" trafił do
wydawców prawdopodobnie od Michała Płońskiego po 1808 г., Ta 1 b i e r s к a, Rembrandt..., kat. 181.
309 Ich wydania opatrzone są adresem: A Paris, Chez H.-L. Basan, Marchand d'Estampes, Rue et hôtel Serpente, no. 14.
310 R.F. Regnault-Delalande, Catalogue de la vente Basan avec Abrégé de la vie de Pierre-François Basan, Paris
1798, s. 161, nr 721.
311 В i ô r к 1 u n d, op. cit., s. 162; Talbierska, Rembrandt..., s. 59.
312 Na ogół przyjmuje się, że odbitki w tych pierwszych wydaniach nie były retuszowane. Dokładne oględziny akwaforty
Kobieta smażąca placki (B. 124) pozwalają jednak stwierdzić, że poza dodanymi inskrypcjami cała płyta została ponownie trawio-
na (Talbierska, Rembrandt..., kat. 107). Zabieg przeprowadzono bardzo umiejętnie i tylko zestawienie obok siebie odbitek
pozwala wskazać różnice. Bardzo prawdopodobne, że i inne płyty poddano trawieniu, mniej widocznemu niż drastyczne retusze
rylcem w późniejszych edycjach, zwłaszcza Auguste'a Jeana. W wydaniach „Basan Frères" trafiają się woluminy z niezłymi jeszcze
odbitkami.
313 J. A d h é m a r, J. L e t h è v e, F. G a r d e y, Inventaire du Fonds français, après 1800, t. 11, Paris, Bibliothèque Nationale
1960, s. 310. O zespole płyt Rembrandta dowiadujemy się z Catalogue [...] des planches gravées [...] qui se trouvent chez Jean,
marchand d'estampes Paris 1810 oraz z kolejnego katalogu, tym razem sprzedaży zasobów wdowy po Jeanie, w 1846 r.
314 Uprzejmie dziękuję Pani Grażynie Hałasie, kierowniczce Gabinetu Grafiki Muzeum Narodowego w Poznaniu, która ze-
chciała podzielić się ze mną wynikami swoich badań w kolekcjach paryskich, dotyczącymi tych późnych odbitek.
315 W tym czasie płyta Dwunastoletni Jezus między doktorami (B. 66) została sprzedana (kolekcja De Bruijn, Spiez w Szwaj-
carii), zaś płyta do Zaśnięcia NMP (B. 99) zaginęła lub uległa zniszczeniu. O losach płyt dokładnie: Hinterding, The History...,
s. 32- 39. Reprodukcje z jubileuszowego wydania V. Alvin-Beaumonta z bardzo zmienionych, silnie przeretuszowanych płyt dostęp-
ne pod adresem internetowym: http://www.fineartwholesalers.eom/artists/pages/rembrandt.html#.