DOI Artikel:
Ignaczak, Paweł: Twórczość rytownicza Jana Piotra Norblina na tle XVIII-wiecznej grafiki rembrandtyzującej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14573#0192
178
PA\\\A. IGNAC / \k
z nich to ilustracja książki Supplément aux Mémoires de Sully wydanej w 1762 r.3 Przedstawia monument
upamiętnia jący występki jezuitów przeciwko królom Francji. Druga to karykatura, której ostrze skierowane
było wprost w generała zakonu Lorenza Ricciego (1703-1775, generał od 1758). Praca ta, pochodząca
z 1763 г., odtwarzała kompozycję artysty o nazwisku Demontalais4. Z lat 60. pochodzą też pierwsze rysun-
ki Norblina5. Wiele z nich ukazuje sceny bitewne, co jest śladem nauki w warsztacie malarza-batalisty
François Casanovy (1727-1803), którego jeden brat był dyrektorem akademii w Dreźnie, drugi zaś znanym
awanturnikiem. W 1769 r. Norblin wstąpił do szkoły Akademii Królewskiej w Paryżu. Dzięki protekcji już
w roku następnym został uczniem Ecole des élèves protégés, która przygotowywała młodych artystów do
wyjazdu do Rzymu. Norblinowi nie udało się wyjechać do Włoch, a w 1771 r. musiał opuścić szkołę ze
względu na jej reorganizację. W tym samym czasie powstała rycina według jego obrazu lub rysunku6. Au-
torem tej akwaforty, ukazującej chłopca w pejzażu, był najprawdopodobniej François Godefroy ( 1743-1819),
rysownik i rytownik, uczeń Jean'a-Baptiste'a Descamps'a (1714-1791) w Rouen i Jacques'a-Philippe'a Le
Bas (1707-1783) w Paryżu7. Norblin dostarczył też wzory do dwóch ilustracji książkowych wykonanych
w akwaforcie przez rytownika o nazwisku Moitte8. Publikacja z 1774 r. upamiętniała stulecie kampanii pro-
wadzonej we Flandrii przez wielkiego Kondeusza9.
Wspomniane prace wskazują, że Norblin stosunkowo wcześnie zaczął tworzyć ryciny. Jednak począt-
kowo były to nieskomplikowane technicznie akwaforty satyryczne oraz propagandowe i dopiero w 1773 r.
artysta podjął pierwsze ambitniejsze prace graficzne, rozpoczynając od dwóch rycin w stylu Rembrandta.
Jedna z nich powielała obraz Aleksander w pracowni Apellesa (H 11)1(), namalowany w stylu lejdejskiego
mistrza przez Christiana Wilhelma Ernsta Dietricha (1712-1774). Ten drezdeński malarz słynął w XVIII w.
z prac perfekcyjnie imitujących dzieła innych mistrzów. Reprodukcja tego obrazu jest najprawdopodobniej
pierwszą ryciną w dojrzałej manierze graficznej Norblina. W tym samym czasie powstawało Wynalezienie
sztuki rysunku (H. 15), jedno z najciekawszych jego dzieł graficznych zarówno pod względem technicznym1
jak i treściowym. Obie prace stanowiły preludium do bogatego œuvre graficznego, które niemal w całości
powstało przed 1790 r. i objęło prawie sto kompozycji12.
Paryż w XVIII w. był miastem, do którego przybywali spragnieni wiedzy i sławy twórcy z całego kon-
tynentu. Ci, którzy z różnych powodów pozostawali poza granicami Francji starali się, by ich prace były
znane na paryskim rynku sztuki. Dotyczyło to zarówno malarzy, jak i rytowników. Norblin w Paryżu pozna-
wał warsztat graficzny oraz malarski, obserwował życie artystyczne, kupował dzieła do swej kolekcji13 i ze-
tknął się tam bez wątpienia z aktualnymi nurtami grafiki francuskiej. Należy przypuszczać, że poznał też
dzieła współczesnej grafiki niemieckiej, angielskiej, włoskiej. Wszystko wskazuje na to, że przez całe lata
60. nie podejmował poważniejszych prób jako rytownik. Być może kluczem do zrozumienia braku większej
3 C.-P. Petit de Monte m puis, С.-P. G o u j e t, Supplément aux Mémoires de Sully, Nouvelle édition considérablement
augmentée, Benjamin Paff, Amsterdam 1762.
4 Rycinę tę reprodukował Zygmunt Batowski pod tytułem Balet w Rzymie (Z. Batów s к i, Norblin, Lwów 1911, s. 6,
il. 4).
5 O wczesnych pracach Norblina pisał J.M. Michałowski, U źródeł twórczości Jana Piotra Norblina (lata 1760-1774),
„Biuletyn Historii Sztuki", XXXIII, 1971, nr 2, s. 117-138.
6 Paryż, Bibliothèque nationale de France [dalej cyt.: BnF], Dc 23 a, k. 39; В a t o w s к i, op. cit., il. 8, s. 14.
M. Hébert, Inventaire du fonds français. Graveurs du dix-huitième siècle, t. X, Gaugain-Gravelot, Paris 1968, s. 368-369.
8 W tym czasie działało w Paryżu kilku artystów o tym nazwisku. Thieme-Becker (Allgemeines Lexikon der Bildenden Kiinst-
ler von der Antike bis zur Gegenwart. Begrundet von Ulrich Thieme und Félix Becker [...], [hrsb.] H. Vo 1 1 m e r, Bd. 25, Moehrig
- Olivié, Leipzig 1931) wymienia pięciu grafików. Możliwe, że był to Jean Guillaume Moitte (1746-1810), rytownik i ilustrator,
który w 1768 r. otrzymał Grand Prix w Ecole des élèves protégés. Dalszych badań wymaga odpowiedź na pytanie, czy obaj artyści
poznali się w tej szkole.
9 Jean chevalier de В e a u r a i n, Histoire de la campagne de M. le Prince de Condé en Flandre en 1674, précédé d'un tableau
historique de la guerre en Hollande jusqu 'à cette époque, Paris 1774.
10 W tym miejscu i dalej numer poprzedzony literą ^H" odwołuje się do katalogu rycin Norblina: F. 11 i 1 1 e m а с h e r. Catalogue
des estampes qui composent l'œuvre de Jean-Pierre Norblin peintre français, graveur à l'eau-forte, (wyd. 2, poprawione) Paris 1877.
11 Znanych jest osiem stanów płyty, do opracowania których Norblin korzystał z różnych metod graficznych. 11 i 1 1 e m а с h e r,
op. cit, s. 14 15.
12 Jedyną pracą pow stałą po 1790 r. jest Kazanie św. Jana Chrzciciela, wykonane w Paryżu w 1808 r.
]- I g n а с / a k. Kolekcja...; o kolekcji Norblina z uwzględnieniem obrazów pisał: T. de Ross e t. Les Norblin: Cne dynas-
tie franco-polonaise de collectionneurs^ [w: | M. Prêt i-H a m a r d, P. Sénéchal (éd.), Collections et marché de l'art en France
1789 1848, Presses Universitaires de Rennes Institut national d'histoire de l'art, Rennes-Paris 2005, s. 375-385.
PA\\\A. IGNAC / \k
z nich to ilustracja książki Supplément aux Mémoires de Sully wydanej w 1762 r.3 Przedstawia monument
upamiętnia jący występki jezuitów przeciwko królom Francji. Druga to karykatura, której ostrze skierowane
było wprost w generała zakonu Lorenza Ricciego (1703-1775, generał od 1758). Praca ta, pochodząca
z 1763 г., odtwarzała kompozycję artysty o nazwisku Demontalais4. Z lat 60. pochodzą też pierwsze rysun-
ki Norblina5. Wiele z nich ukazuje sceny bitewne, co jest śladem nauki w warsztacie malarza-batalisty
François Casanovy (1727-1803), którego jeden brat był dyrektorem akademii w Dreźnie, drugi zaś znanym
awanturnikiem. W 1769 r. Norblin wstąpił do szkoły Akademii Królewskiej w Paryżu. Dzięki protekcji już
w roku następnym został uczniem Ecole des élèves protégés, która przygotowywała młodych artystów do
wyjazdu do Rzymu. Norblinowi nie udało się wyjechać do Włoch, a w 1771 r. musiał opuścić szkołę ze
względu na jej reorganizację. W tym samym czasie powstała rycina według jego obrazu lub rysunku6. Au-
torem tej akwaforty, ukazującej chłopca w pejzażu, był najprawdopodobniej François Godefroy ( 1743-1819),
rysownik i rytownik, uczeń Jean'a-Baptiste'a Descamps'a (1714-1791) w Rouen i Jacques'a-Philippe'a Le
Bas (1707-1783) w Paryżu7. Norblin dostarczył też wzory do dwóch ilustracji książkowych wykonanych
w akwaforcie przez rytownika o nazwisku Moitte8. Publikacja z 1774 r. upamiętniała stulecie kampanii pro-
wadzonej we Flandrii przez wielkiego Kondeusza9.
Wspomniane prace wskazują, że Norblin stosunkowo wcześnie zaczął tworzyć ryciny. Jednak począt-
kowo były to nieskomplikowane technicznie akwaforty satyryczne oraz propagandowe i dopiero w 1773 r.
artysta podjął pierwsze ambitniejsze prace graficzne, rozpoczynając od dwóch rycin w stylu Rembrandta.
Jedna z nich powielała obraz Aleksander w pracowni Apellesa (H 11)1(), namalowany w stylu lejdejskiego
mistrza przez Christiana Wilhelma Ernsta Dietricha (1712-1774). Ten drezdeński malarz słynął w XVIII w.
z prac perfekcyjnie imitujących dzieła innych mistrzów. Reprodukcja tego obrazu jest najprawdopodobniej
pierwszą ryciną w dojrzałej manierze graficznej Norblina. W tym samym czasie powstawało Wynalezienie
sztuki rysunku (H. 15), jedno z najciekawszych jego dzieł graficznych zarówno pod względem technicznym1
jak i treściowym. Obie prace stanowiły preludium do bogatego œuvre graficznego, które niemal w całości
powstało przed 1790 r. i objęło prawie sto kompozycji12.
Paryż w XVIII w. był miastem, do którego przybywali spragnieni wiedzy i sławy twórcy z całego kon-
tynentu. Ci, którzy z różnych powodów pozostawali poza granicami Francji starali się, by ich prace były
znane na paryskim rynku sztuki. Dotyczyło to zarówno malarzy, jak i rytowników. Norblin w Paryżu pozna-
wał warsztat graficzny oraz malarski, obserwował życie artystyczne, kupował dzieła do swej kolekcji13 i ze-
tknął się tam bez wątpienia z aktualnymi nurtami grafiki francuskiej. Należy przypuszczać, że poznał też
dzieła współczesnej grafiki niemieckiej, angielskiej, włoskiej. Wszystko wskazuje na to, że przez całe lata
60. nie podejmował poważniejszych prób jako rytownik. Być może kluczem do zrozumienia braku większej
3 C.-P. Petit de Monte m puis, С.-P. G o u j e t, Supplément aux Mémoires de Sully, Nouvelle édition considérablement
augmentée, Benjamin Paff, Amsterdam 1762.
4 Rycinę tę reprodukował Zygmunt Batowski pod tytułem Balet w Rzymie (Z. Batów s к i, Norblin, Lwów 1911, s. 6,
il. 4).
5 O wczesnych pracach Norblina pisał J.M. Michałowski, U źródeł twórczości Jana Piotra Norblina (lata 1760-1774),
„Biuletyn Historii Sztuki", XXXIII, 1971, nr 2, s. 117-138.
6 Paryż, Bibliothèque nationale de France [dalej cyt.: BnF], Dc 23 a, k. 39; В a t o w s к i, op. cit., il. 8, s. 14.
M. Hébert, Inventaire du fonds français. Graveurs du dix-huitième siècle, t. X, Gaugain-Gravelot, Paris 1968, s. 368-369.
8 W tym czasie działało w Paryżu kilku artystów o tym nazwisku. Thieme-Becker (Allgemeines Lexikon der Bildenden Kiinst-
ler von der Antike bis zur Gegenwart. Begrundet von Ulrich Thieme und Félix Becker [...], [hrsb.] H. Vo 1 1 m e r, Bd. 25, Moehrig
- Olivié, Leipzig 1931) wymienia pięciu grafików. Możliwe, że był to Jean Guillaume Moitte (1746-1810), rytownik i ilustrator,
który w 1768 r. otrzymał Grand Prix w Ecole des élèves protégés. Dalszych badań wymaga odpowiedź na pytanie, czy obaj artyści
poznali się w tej szkole.
9 Jean chevalier de В e a u r a i n, Histoire de la campagne de M. le Prince de Condé en Flandre en 1674, précédé d'un tableau
historique de la guerre en Hollande jusqu 'à cette époque, Paris 1774.
10 W tym miejscu i dalej numer poprzedzony literą ^H" odwołuje się do katalogu rycin Norblina: F. 11 i 1 1 e m а с h e r. Catalogue
des estampes qui composent l'œuvre de Jean-Pierre Norblin peintre français, graveur à l'eau-forte, (wyd. 2, poprawione) Paris 1877.
11 Znanych jest osiem stanów płyty, do opracowania których Norblin korzystał z różnych metod graficznych. 11 i 1 1 e m а с h e r,
op. cit, s. 14 15.
12 Jedyną pracą pow stałą po 1790 r. jest Kazanie św. Jana Chrzciciela, wykonane w Paryżu w 1808 r.
]- I g n а с / a k. Kolekcja...; o kolekcji Norblina z uwzględnieniem obrazów pisał: T. de Ross e t. Les Norblin: Cne dynas-
tie franco-polonaise de collectionneurs^ [w: | M. Prêt i-H a m a r d, P. Sénéchal (éd.), Collections et marché de l'art en France
1789 1848, Presses Universitaires de Rennes Institut national d'histoire de l'art, Rennes-Paris 2005, s. 375-385.