DOI Artikel:
Ignaczak, Paweł: Twórczość rytownicza Jana Piotra Norblina na tle XVIII-wiecznej grafiki rembrandtyzującej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14573#0216
202
PAWI'L IGNACZAK
12. Ferdinand Kobell, Wiejska chata, akwaforta, 55 x 85 mm, 1770, własność prywatna. Fot. P. Ignaczak
rembrandtowskiego lub stworzenia własnego. Było to raczej „anachronizowanie" własnej twórczości, niż
próba włączenia tradycji rembrandtowskiej w nowoczesne nurty XVIII stulecia. Trzeba jednak w tym kon-
tekście zaznaczyć wyjątkowość twórczości Dietricha, w którego pracach pojawiały się nierzadko tematy
niespotykane w grafice holenderskiego mistrza.
Rembrandtyści niemieccy, podobnie jak ich francuscy koledzy, nie pozostali obojętni na niejednorod-
ność maniery Rembrandta. Część ich prac, zarówno imitacji, jak i emulacji, naśladowała styl „rysunkowy",
posługujący się malowniczą, swobodną kreską146. Inne odwoływały się do maniery „malarskiej", operującej
plamami czerni i bieli, w której główną rolę odgrywały silne kontrasty światła i cienia147. Dla osiągnięcia
wspomnianych efektów graficy posługiwali się tymi samymi technikami co Rembrandt. Za jego przykładem
pracowano najczęściej w akwaforcie, chętnie łącząc ją z suchą igłą148 i rylcem149. Rzadziej posługiwano się
samą suchą igłą, niemniej powstawały wówczas tak piękne kompozycje, jak Pejzaż z rybakiem anonimowe-
go mistrza150 czy Powrót syna marnotrawnego Ch. W. E. Dietricha. Artysta ten należał też do nielicznych
twórców eksperymentujących z nakładaniem kwasu bezpośrednio na płytę (tzw. akwatinta lawowana). Dzięki
temu rycina zyskiwała malowniczy charakter. Przykładem takiej pracy jest Klęska głodu. Pozwala ona rów-
nież zauważyć eksperymenty z drukowaniem: artysta zostawił na płycie nadmiar farby. Część plam na od-
bitce tworzyła się w sposób przypadkowy, co pozwalało na uzyskanie unikatowych efektów (jest to tzw.
odbitka tonowa)151.
Tak zarysowane zjawisko rembrandtyzmu, nawet jeśli pominięto tu kilka problemów152, rysuje się
w wyraźnej opozycji do twórczości rembrandtystów francuskich. Chodzi nie tylko o podejmowaną przez
146 Np.: Ch.W.E Dietricha, Obóz wędrowny i Klęska głodu. Piękną kompozycją jest akwaforta z suchą igłą Mąż boleści ano-
nimowego autora (H e e n k, op. cit., nr kat. 24).
147 Np.: Wieczerza w Emaus Johanna Friedricha Ludwiga Oesera (1751-1792; H e e n k, op. cit., nr kat. 12) i Pokłon pasterzy
Dietricha (il. 1 ).
148 Ch.W.E Dietricha, Obóz wędrowny i Klęska głodu.
149 Autoportret przy oknie G.F Schmidta.
150 H e e n k, op. cit., nr kat. 10, s. 26.
151 Ibidem, nr kat. 4, s. 21.
152 Nie wspomniałem tu пр. o stosowaniu do druku farb różnego koloru. Obok odbitek Orientalnej głowy starca z długą
brodą, z ręką opartą na stole J.A.B. Nohnagela (H e e n k, op. cit., nr kat. 28) wykonanych czarną farbą, znana jest wersja wydru-
kowana farbą czerwoną (Drezno, KSK, nr inw. A 1989-807). Ryciny Rembrandta drukowane czerwoną farbą należą do rzadkości
(por. пр.: E. S с h a a r (éd.), Rembrandt. Hundert Radierungen. Katalog wystawy, Hamburger Kunsthalle, 15 April bis 7 Juni 1987,
Hamburger Kunsthalle, Hamburg 1987, nr kat. 99), ale zapewne były znane niemieckim grafikom.
PAWI'L IGNACZAK
12. Ferdinand Kobell, Wiejska chata, akwaforta, 55 x 85 mm, 1770, własność prywatna. Fot. P. Ignaczak
rembrandtowskiego lub stworzenia własnego. Było to raczej „anachronizowanie" własnej twórczości, niż
próba włączenia tradycji rembrandtowskiej w nowoczesne nurty XVIII stulecia. Trzeba jednak w tym kon-
tekście zaznaczyć wyjątkowość twórczości Dietricha, w którego pracach pojawiały się nierzadko tematy
niespotykane w grafice holenderskiego mistrza.
Rembrandtyści niemieccy, podobnie jak ich francuscy koledzy, nie pozostali obojętni na niejednorod-
ność maniery Rembrandta. Część ich prac, zarówno imitacji, jak i emulacji, naśladowała styl „rysunkowy",
posługujący się malowniczą, swobodną kreską146. Inne odwoływały się do maniery „malarskiej", operującej
plamami czerni i bieli, w której główną rolę odgrywały silne kontrasty światła i cienia147. Dla osiągnięcia
wspomnianych efektów graficy posługiwali się tymi samymi technikami co Rembrandt. Za jego przykładem
pracowano najczęściej w akwaforcie, chętnie łącząc ją z suchą igłą148 i rylcem149. Rzadziej posługiwano się
samą suchą igłą, niemniej powstawały wówczas tak piękne kompozycje, jak Pejzaż z rybakiem anonimowe-
go mistrza150 czy Powrót syna marnotrawnego Ch. W. E. Dietricha. Artysta ten należał też do nielicznych
twórców eksperymentujących z nakładaniem kwasu bezpośrednio na płytę (tzw. akwatinta lawowana). Dzięki
temu rycina zyskiwała malowniczy charakter. Przykładem takiej pracy jest Klęska głodu. Pozwala ona rów-
nież zauważyć eksperymenty z drukowaniem: artysta zostawił na płycie nadmiar farby. Część plam na od-
bitce tworzyła się w sposób przypadkowy, co pozwalało na uzyskanie unikatowych efektów (jest to tzw.
odbitka tonowa)151.
Tak zarysowane zjawisko rembrandtyzmu, nawet jeśli pominięto tu kilka problemów152, rysuje się
w wyraźnej opozycji do twórczości rembrandtystów francuskich. Chodzi nie tylko o podejmowaną przez
146 Np.: Ch.W.E Dietricha, Obóz wędrowny i Klęska głodu. Piękną kompozycją jest akwaforta z suchą igłą Mąż boleści ano-
nimowego autora (H e e n k, op. cit., nr kat. 24).
147 Np.: Wieczerza w Emaus Johanna Friedricha Ludwiga Oesera (1751-1792; H e e n k, op. cit., nr kat. 12) i Pokłon pasterzy
Dietricha (il. 1 ).
148 Ch.W.E Dietricha, Obóz wędrowny i Klęska głodu.
149 Autoportret przy oknie G.F Schmidta.
150 H e e n k, op. cit., nr kat. 10, s. 26.
151 Ibidem, nr kat. 4, s. 21.
152 Nie wspomniałem tu пр. o stosowaniu do druku farb różnego koloru. Obok odbitek Orientalnej głowy starca z długą
brodą, z ręką opartą na stole J.A.B. Nohnagela (H e e n k, op. cit., nr kat. 28) wykonanych czarną farbą, znana jest wersja wydru-
kowana farbą czerwoną (Drezno, KSK, nr inw. A 1989-807). Ryciny Rembrandta drukowane czerwoną farbą należą do rzadkości
(por. пр.: E. S с h a a r (éd.), Rembrandt. Hundert Radierungen. Katalog wystawy, Hamburger Kunsthalle, 15 April bis 7 Juni 1987,
Hamburger Kunsthalle, Hamburg 1987, nr kat. 99), ale zapewne były znane niemieckim grafikom.