DOI Artikel:
Ignaczak, Paweł: Twórczość rytownicza Jana Piotra Norblina na tle XVIII-wiecznej grafiki rembrandtyzującej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14573#0218
204
PAWEŁ IGNACZAK
jest też najbardziej jednorodne stylowo, gdyż w całości nawiązuje do twórczości Holendra157. Pojawiające
się w nielicznych rycinach echa twórczości innych artystów, np. reprezentantów francuskiego rokoka, są
podporządkowane naczelnej idei - zbliżyć się do ideału prac Rembrandta. Norblin wyszedł poza francuski
rembrandtyzm, wyciągając wnioski z przenikliwych obserwacji rycin Rembrandta i łącząc z powodzeniem
akwafortę z suchą igłą i rylcem, podejmował dalsze eksperymenty techniczne. Deklasował swych niemiec-
kich konkurentów, którzy powtarzali tematykę i schematy kompozycyjne. Starał się włączyć zrekonstruowa-
ny styl uwielbianego mistrza do zjawisk artystycznych swojego czasu, dzięki czemu jego prace zyskiwały
charakter „uwspółcześnionych emulacji". Odznaczająca się jednolitością stylową, co wyróżnia ją na tle nie-
mieckiego rembrandtyzmu, grafika Norblina zaskakuje różnorodnością tematyczną oraz techniczną. Obok
prac powstałych według oryginalnych pomysłów, znajdują się również interpretacje dzieł malarskich i ry-
sunkowych. Można odnieść wrażenie, że Norblin podążał wszystkimi drogami, jakie obierała współczesna
mu grafika francuska i niemiecka, a w swej podróży pozostał wędrownikiem samotnym - dzieło żadnego
rembrandtysty nie zawiera w sobie takiego bogactwa tematów, motywów, rozwiązań technicznych.
De la Gourdaine rozpoczął swą dojrzałą twórczość graficzną od dwóch świetnych pod względem tech-
nicznym prac. Jedną z nich było powtórzenie obrazu Dietricha, utrzymanego w stylu rembrandtowskim
Aleksander Wielki w pracowni Ap elles a (H. 11). Ta rycina opracowana w kilku stanach w latach 1773-1774
powstała dzięki połączeniu akwaforty, suchej igły, siarkowania i być może rylca. Kilka lat później, w 1781 г.,
Norblin podjął się odtworzenia w grafice obrazu Jana Lievensa Starzec piszący, który w XVIII w. uchodził
za oryginał Rembrandta (dziś Zamek Królewski na Wawelu, Kraków)158. W rycinie (H. 14, il. 13) francuski
artysta skupił się na oddaniu efektów światła, które rozjaśnia mroki nocy. Dzięki zastosowaniu akwaforty
w połączeniu z suchą igłą uzyskał efekt miękkich czerni: delikatny płomień świeczki i blask księżyca w sub-
telny sposób wydobywają kształty mężczyzny i otaczających go przedmiotów. Praca ta należy do najlepszych
technicznie rycin Norblina. Także jego ostatnia akwaforta, Kazanie św. Jana Chrzciciela z 1808 r. (H. 5),
jest graficzną wersją obrazu Rembrandta (Gemàldegalerie, Berlin). Ta największa jego rycina z niewiado-
mych powodów nigdy nie została ukończona. Artysta zdążył utrwalić na płycie kontury postaci oraz pejza-
żu, a także główne plamy świateł i cieni.
Przyglądając się tym pracom odnosi się wrażenie, że problem interpretowania prac malarskich był bez
wątpienia ważny dla Norblina. Zmagał się on też z przełożeniem rysunku na język grafiki. Z 1784 r. pocho-
dzi akwaforta Popiersie starego Żyda (H. 59, il. 14). Powtarza ona w lustrzanym odbiciu rysunek Rembrand-
ta znajdujący się dziś w Luwrze159. W tym wypadku artysta powtórzył wiernie twarz starca, ale nie odtwo-
rzył w akwaforcie cech rysunku piórkiem. Z kolei Głowa męska z 1779 r. (H. 50) jest dość dokładną wersją,
choć znów w lustrzanym odbiciu, studium portretowego mężczyzny z brodą (B. 334). Artysta uchwycił zarys
czaszki i charakterystycznie zakrzywionego nosa. Odtworzył również w zbliżony sposób sterczące włosy na
czubku głowy. Powiększenie głowy modela przez Norblina oraz zmiany w jego kadrowaniu nie pozwalają
nazwać tej pracy wierną kopią, ale źródło inspiracji jest widoczne.
Norblin okazał się mistrzem w tworzeniu imitacji. Ryciny tego typu, mimo możliwości wskazania po-
krewieństwa, są w wielu wypadkach niemal samodzielnymi pracami, Norblin bowiem dokonywał daleko
idących zmian kompozycyjnych i ikonograficznych. Ecce homo jest ciekawym przykładem takiej ryciny.
Rozwiązanie kompozycyjne i poszczególne motywy pozwalają odnaleźć bezpośrednie źródło inspiracji, czyli
rycinę Chrystus przed Piłatem (B. 77) wykonaną we współpracy Rembrandta z Janem van Vliet (działał
ok. 1628-1637, zm. 1668)160. Ciekawą imitacją jest Powołanie Przemysła na króla czeskiego (H. 12, il. 15),
rycina o tematyce historycznej, rzadkiej w rembrandtyzmie europejskim. Najprawdopodobniej praca ta
została wykonana dla Szkoły Rycerskiej na zamówienie jej komendanta, księcia Adama Kazimierza
157 Pomijam w tym miejscu wczesne prace graficzne, karykaturę Balet w Rzymie i ilustrację w Supplément aux Mémoires de
Sully. Wiążą się one z edukacją artystyczną i nie mają reminiscencji w późniejszej twórczości Norblina.
158 J. Winiewic z-W o 1 s к a, Malarstwo holenderskie w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu, Zamek Królewski na
Wawelu, Kraków 2001, s. 124.
159 Paryż, Luwr, nr inw. 197 DR; P. S с h a t b о r n, Rembrandt, Musée du Louvre - 5 Continents Editions, Milan-Paris 2006,
nr kat. 4; P. Schatborn, C. van Tuyll van Serooskerken, H. Grollemund, Rembrandt dessinateur. Chefs-d'œuvre
des collections en France. Katalog wystawy w Musée du Louvre, Paris, du 20 octobre 2006 au 8 janvier 2007, Somogy Editions
d'Art - Musée du Louvre Editions, Paris 2006, nr kat. 5, s. 40-41 ; por. też I g n a с z a к, Kolekcja...
160 O zależnościach między tymi rycinami piszę niżej.
PAWEŁ IGNACZAK
jest też najbardziej jednorodne stylowo, gdyż w całości nawiązuje do twórczości Holendra157. Pojawiające
się w nielicznych rycinach echa twórczości innych artystów, np. reprezentantów francuskiego rokoka, są
podporządkowane naczelnej idei - zbliżyć się do ideału prac Rembrandta. Norblin wyszedł poza francuski
rembrandtyzm, wyciągając wnioski z przenikliwych obserwacji rycin Rembrandta i łącząc z powodzeniem
akwafortę z suchą igłą i rylcem, podejmował dalsze eksperymenty techniczne. Deklasował swych niemiec-
kich konkurentów, którzy powtarzali tematykę i schematy kompozycyjne. Starał się włączyć zrekonstruowa-
ny styl uwielbianego mistrza do zjawisk artystycznych swojego czasu, dzięki czemu jego prace zyskiwały
charakter „uwspółcześnionych emulacji". Odznaczająca się jednolitością stylową, co wyróżnia ją na tle nie-
mieckiego rembrandtyzmu, grafika Norblina zaskakuje różnorodnością tematyczną oraz techniczną. Obok
prac powstałych według oryginalnych pomysłów, znajdują się również interpretacje dzieł malarskich i ry-
sunkowych. Można odnieść wrażenie, że Norblin podążał wszystkimi drogami, jakie obierała współczesna
mu grafika francuska i niemiecka, a w swej podróży pozostał wędrownikiem samotnym - dzieło żadnego
rembrandtysty nie zawiera w sobie takiego bogactwa tematów, motywów, rozwiązań technicznych.
De la Gourdaine rozpoczął swą dojrzałą twórczość graficzną od dwóch świetnych pod względem tech-
nicznym prac. Jedną z nich było powtórzenie obrazu Dietricha, utrzymanego w stylu rembrandtowskim
Aleksander Wielki w pracowni Ap elles a (H. 11). Ta rycina opracowana w kilku stanach w latach 1773-1774
powstała dzięki połączeniu akwaforty, suchej igły, siarkowania i być może rylca. Kilka lat później, w 1781 г.,
Norblin podjął się odtworzenia w grafice obrazu Jana Lievensa Starzec piszący, który w XVIII w. uchodził
za oryginał Rembrandta (dziś Zamek Królewski na Wawelu, Kraków)158. W rycinie (H. 14, il. 13) francuski
artysta skupił się na oddaniu efektów światła, które rozjaśnia mroki nocy. Dzięki zastosowaniu akwaforty
w połączeniu z suchą igłą uzyskał efekt miękkich czerni: delikatny płomień świeczki i blask księżyca w sub-
telny sposób wydobywają kształty mężczyzny i otaczających go przedmiotów. Praca ta należy do najlepszych
technicznie rycin Norblina. Także jego ostatnia akwaforta, Kazanie św. Jana Chrzciciela z 1808 r. (H. 5),
jest graficzną wersją obrazu Rembrandta (Gemàldegalerie, Berlin). Ta największa jego rycina z niewiado-
mych powodów nigdy nie została ukończona. Artysta zdążył utrwalić na płycie kontury postaci oraz pejza-
żu, a także główne plamy świateł i cieni.
Przyglądając się tym pracom odnosi się wrażenie, że problem interpretowania prac malarskich był bez
wątpienia ważny dla Norblina. Zmagał się on też z przełożeniem rysunku na język grafiki. Z 1784 r. pocho-
dzi akwaforta Popiersie starego Żyda (H. 59, il. 14). Powtarza ona w lustrzanym odbiciu rysunek Rembrand-
ta znajdujący się dziś w Luwrze159. W tym wypadku artysta powtórzył wiernie twarz starca, ale nie odtwo-
rzył w akwaforcie cech rysunku piórkiem. Z kolei Głowa męska z 1779 r. (H. 50) jest dość dokładną wersją,
choć znów w lustrzanym odbiciu, studium portretowego mężczyzny z brodą (B. 334). Artysta uchwycił zarys
czaszki i charakterystycznie zakrzywionego nosa. Odtworzył również w zbliżony sposób sterczące włosy na
czubku głowy. Powiększenie głowy modela przez Norblina oraz zmiany w jego kadrowaniu nie pozwalają
nazwać tej pracy wierną kopią, ale źródło inspiracji jest widoczne.
Norblin okazał się mistrzem w tworzeniu imitacji. Ryciny tego typu, mimo możliwości wskazania po-
krewieństwa, są w wielu wypadkach niemal samodzielnymi pracami, Norblin bowiem dokonywał daleko
idących zmian kompozycyjnych i ikonograficznych. Ecce homo jest ciekawym przykładem takiej ryciny.
Rozwiązanie kompozycyjne i poszczególne motywy pozwalają odnaleźć bezpośrednie źródło inspiracji, czyli
rycinę Chrystus przed Piłatem (B. 77) wykonaną we współpracy Rembrandta z Janem van Vliet (działał
ok. 1628-1637, zm. 1668)160. Ciekawą imitacją jest Powołanie Przemysła na króla czeskiego (H. 12, il. 15),
rycina o tematyce historycznej, rzadkiej w rembrandtyzmie europejskim. Najprawdopodobniej praca ta
została wykonana dla Szkoły Rycerskiej na zamówienie jej komendanta, księcia Adama Kazimierza
157 Pomijam w tym miejscu wczesne prace graficzne, karykaturę Balet w Rzymie i ilustrację w Supplément aux Mémoires de
Sully. Wiążą się one z edukacją artystyczną i nie mają reminiscencji w późniejszej twórczości Norblina.
158 J. Winiewic z-W o 1 s к a, Malarstwo holenderskie w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu, Zamek Królewski na
Wawelu, Kraków 2001, s. 124.
159 Paryż, Luwr, nr inw. 197 DR; P. S с h a t b о r n, Rembrandt, Musée du Louvre - 5 Continents Editions, Milan-Paris 2006,
nr kat. 4; P. Schatborn, C. van Tuyll van Serooskerken, H. Grollemund, Rembrandt dessinateur. Chefs-d'œuvre
des collections en France. Katalog wystawy w Musée du Louvre, Paris, du 20 octobre 2006 au 8 janvier 2007, Somogy Editions
d'Art - Musée du Louvre Editions, Paris 2006, nr kat. 5, s. 40-41 ; por. też I g n a с z a к, Kolekcja...
160 O zależnościach między tymi rycinami piszę niżej.